Zaimki czerkieskie
W języku czerkieskim zaimki należą do następujących grup: osobowe, wskazujące, dzierżawcze, pytające, przylegające i nieokreślone .
Zaimki osobowe
W Adyghe zaimki osobowe są wyrażane tylko w pierwszej osobie, drugiej osobie i zwrotnej drugiej osobie w liczbie pojedynczej i mnogiej .
| Sprawa | Pierwsza osoba | Druga osoba | Refleksyjna trzecioosobowa | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | ||
| Pojedynczy | Absolutny | сэ | sa | o | wa | co | jaʑ |
| Ergatywny | сэ | sa | o | wa | co | jaʑ | |
| Instrumentalny | сэркӏэ | sart͡ʃʼa | оркӏэ | brodawka | ежькӏэ | jaʑt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | сэрэу | sarawa | ory | Warszawa | ежьрэу | jaʑraw | |
| Mnogi | Absolutny | тэ | ta | шъо | ʃʷa | ежьхэр | jaʑxar |
| Ergatywny | тэ | ta | шъо | ʃʷa | ежьхэмэ | jaʑxama | |
| Instrumentalny | тэркӏэ | tarta ͡ʃʼa | шъоркӏэ | ʃʷart͡ʃʼa | ежьхэмкӏэ | jaʑxamt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | тэрэу | tara | шъорэу | ʃʷaraw | ежьхэрэу | jaʑxaxaw | |
сэ o усэплъэы [s wa wəsapɬə] I Ty patrzę na ciebie "Patrzę na ciebie."
мы ӏофыр сэркӏэ къины [mə ʔʷafər sart͡ʃʼa qəjnə] Ten praca (abs.) Dla mnie twardy dla mnie ciężka ”.
co сэ къысиӏуагъ [jaʑ sa qəsəjʔʷaːʁ] jemu jej I (powiedziała mi — sam mi powiedział.
Zaimek wskazujący
Zaimki wskazujące to мы „to”, мо „tamto”, а „tamto”. Istnieje rozróżnienie między „мы” i „мо” w odniesieniu do tego, jak daleko znajduje się przedmiot, o którym mowa. Zaimek „а” jest w tej kwestii neutralny. Zaimki trzeciej osoby są wyrażone jako zaimki wskazujące.
| Sprawa | Podstawowe wyrażenia wskazujące | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| a | mo | мы | |||||||||||
| cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | ||||||||
| Pojedynczy | Absolutny | ar | aːr | mor | mor | мыр | mər | ||||||
| Ergatywny | tak | aːɕ | moj | moɕ | мыщ | məɕ | |||||||
| Instrumentalny | ащкӏэ | aːɕt͡ʃʼa | мощкӏэ | moɕt͡ʃʼa | мыщкӏэ | məɕt͡ʃʼa | |||||||
| Przysłówkowy | арэу | surowe | морэу | morawa | мырэу | məraw | |||||||
| Mnogi | Absolutny | ахэр | aːxar | мохэр | moksar | мыхэр | məxar | ||||||
| Ergatywny | хэмэ | aːxama | мохэмэ | moksama | мыхэмэ | məxama | |||||||
| Instrumentalny | ахэмкӏэ | aːxamt͡ʃʼa | мохэмкӏэ | moxamt͡ʃʼa | мыхэмкӏэ | məxamt͡ʃʼa | |||||||
| Przysłówkowy | aхэрэу | aːxaraw | мохэрэу | moksaraw | мыхэрэу | məxaraw | |||||||
mor o уимашинэ [ mor wa wəjmaːʃina] to (abs.) Ty Twój samochód „ To jest twój samochód”.
tak къысиӏуагъэр мыщ есӏотэжьыгъ [aːɕ qəsəjʔʷaːʁar məɕ qəjnə] że (erg.) rzeczy, które mi powiedział ten (erg.) Powiedziałem mu z powrotem „Powiedziałem tej osobie to, co ona mi powiedziała”.
ахэмкӏэ мы джанэу moj щыгъэр дахэ [aːxamt͡ʃʼa mə d͡ʒaːnaw moɕ ɕəʁər daːxa] dla nich (in.) Ten koszula (przysł.) że (erg.) rzecz (rzeczy), którą ma na sobie Piękny „Według nich koszula, którą ma na sobie ta osoba, jest piękna”.
Zaimki wskazujące джэ „tamto”, дымы „to tutaj” i дымо „tamto tam” również istnieją w języku czerkieskim. Istnieje rozróżnienie między „дымы” i „дымо” dotyczące tego, jak daleko znajduje się przedmiot, do którego się odnosi. Zaimek „джэ” również jest w tej sprawie neutralny.
| Sprawa | Inne demonstracje | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| дымо | дымы | джэ | |||||||||||
| cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | ||||||||
| Pojedynczy | Absolutny | дымор | dəmor | дымыр | dəmər | джэр | d͡ʒar | ||||||
| Ergatywny | дымощ | dəmoɕ | дымыщ | dəməɕ | джэщ | d͡ʒaɕ | |||||||
| Instrumentalny | дымощкӏэ | dəmoɕt͡ʃʼa | дымыщкӏэ | dəməɕt͡ʃʼa | джэщкӏэ | d͡ʒaɕt͡ʃʼa | |||||||
| Przysłówkowy | дыморэу | dəmoraw | дымырэу | dəməsurowy | джэрэу | d͡ʒaraw | |||||||
| Mnogi | Absolutny | дымохэр | dəmoksar | дымыхэр | dəməxar | джэхэр | d͡ʒaxar | ||||||
| Ergatywny | дымохэмэ | dəmoxama | дымыхэмэ | dəməxama | джэхэмэ | d͡ʒaxama | |||||||
| Instrumentalny | дымохэмкӏэ | dəmoxamt͡ʃʼa | дымыхэмкӏэ | dəməxamt͡ʃʼa | джэхэмкӏэ | d͡ʒaxamt͡ʃʼa | |||||||
| Przysłówkowy | дымохэрэу | dəmoxaraw | дымыхэрэу | dəməxaraw | джэхэрэу | d͡ʒaxaraw | |||||||
дымощ ицуакъэ ja олъэгъуа? [ dəmoɕ jət͡sʷaːqa jəʃʷa waɬaʁʷaː] że tam (erg.) jego but jego kolor Czy ty to widzisz? „Widzisz kolor buta tej osoby ?”
джэхэмэ садэгущыӏагъ [ d͡ʒaxama saːdaɡʷəɕəʔaːʁ] te (erg.) Rozmawiałem z nimi „Rozmawiałem z nimi ”.
дымор кӏалэу къысэуагъэр [ dəmor t͡ʃʼaːɮaw qəsawaːʁar] to tam (abs.) chłopiec (przysł.) ten, który mnie uderzył – To jest ten chłopak, który mnie tam uderzył .
Zaimek pytający
Zaimek pytający to тэ „który”.
| Sprawa | |||
|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | ||
| Pojedynczy | Absolutny | тэр | smoła |
| Ergatywny | тэщ | taɕ | |
| Instrumentalny | тэщкӏэ | taɕt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | тэрэу | tara | |
| Mnogi | Absolutny | тэхэр | taksarz |
| Ergatywny | тэхэмэ | taksony | |
| Instrumentalny | тэхэмкӏэ | taksamt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | тэхэрэу | taksówka |
Pomocnicze słowa pytające:
- хэт (хэта) „kto”.
- сыд (шъыд) "co/co".
- сыда (шъыда) „dlaczego”.
- тыдэ „gdzie”.
- тхьэпш „ile”.
- сыд фэдиз „ile”.
- тэщтэу (сыдэущтэу) „jak”.
- тары „który”.
- сыдигъу (шъыдгъо) „kiedy”.
- сыдкӏэ (шъыдкӏэ) „z czym”.
- сыд фэд? "jakiego rodzaju?".
хэт къэкӏуагъэ? [xat qakʷʼaːʁa] Kto osoba, która przyszła "Kto przyszedł?"
сыд кӏалэм ыцӏэ? [səd t͡ʃʼaːɮam ət͡sʼa] Co chłopiec (ur.) jego imię — Jak ma na imię chłopiec?
nie тыдэ ущыӏэщт? [najpa təda wɕəʔaɕt] Dzisiaj Gdzie będziesz tam „ Gdzie dziś będziesz?”
Zaimki
| Sprawa | Pierwsza osoba | Druga osoba | Trzecia osoba | Refleksyjna trzecioosobowa | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | ||
| Pojedynczy | Absolutny | сэсый | sasəj | оуй | wawəj | ий | jəj | dobry | jaʑəj |
| Ergatywny | сэсый | sasəj | оуй | wawəj | ий | jəj | dobry | jaʑəj | |
| Instrumentalny | сэсыемкӏэ | sasəjamt͡ʃʼa | оуемкӏэ | wawəjamt͡ʃʼa | емкӏэ | jəjamt͡ʃʼa | ежьыемкӏэ | jaʑəjamt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | сэсыеу | sasəjaw | tak | wawəjaw | tak | jəjaw | dobrze | jaʑəjaw | |
| Mnogi | Absolutny | тэтый | tatəj | шъошъуй | ʃʷaʃʷəj | яй | jaːj | dobry | jaʑəjaːj |
| Ergatywny | тэтый | tatəj | шъошъуй | ʃʷaʃʷəj | яй | jaːj | dobry | jaʑəjaːj | |
| Instrumentalny | тэтыемкӏэ | tatəjamt͡ʃʼa | шъошъуемкӏэ | ʃʷaʃʷəjamt͡ʃʼa | яемкӏэ | jaːjamt͡ʃʼa | ежьыяимкӏэ | jaʑəjaːjəmt͡ʃʼa | |
| Przysłówkowy | тэтыеу | tatəjaw | шъошъуеу | ʃʷaʃʷəszczęka | tak | szczęka | dobrze | jaʑəjaːszczęka | |
мы джэгуалъэхэр сэсиех [mə d͡ʒaɡʷaːɬaxar sasəjax ] Ten zabawki (abs.) są moje „Te zabawki są moje ”.
дымо унэ плъэгъурэ сэсый [dəmo wəna pɬaʁʷəra sasəj ] To tam dom jakiego widzisz kopalnia „Ten dom, który widzisz, jest mój ”.
мыр tak co? [mər wawəjaː jaʑjaː] to (abs.) czy to twoje? czy to jego? – To jest twoje czy jego?
Rzeczowniki w języku Adyghe różnią się znakami dodatkowymi [ wymagane wyjaśnienie ] , które dzielą się na atrybut naturalny i atrybut właściwości. Atrybut naturalny dotyczy części ciała i pokrewieństwa (np. „syn”, „siostra”). Wszystkie inne słowa należą do atrybutu właściwości.
- Atrybuty naturalne są wyrażane za pomocą następujących przedrostków:
| Prefiks | Oznaczający | |||
|---|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | |||
| Pojedynczy | 1. osoba | с- lub сы- | /s-/ lub /sə-/ | "Mój" |
| 2. osoba | п- lub y- | /p-/ lub /w-/ | "twój" | |
| Trzecia osoba | ы- | /ə-/ | "jego" | |
| Mnogi | 1. osoba | тэ- lub т- | /ta-/ lub /t-/ | "nasz" |
| 2. osoba | шъо- lub шъу- | / ʃʷa-/ lub /ʃʷə-/ | "twój" | |
| Trzecia osoba | A- | /A-/ | "ich" | |
ышынахьыкӏэ цӏэ Аслъан [əʃənaːħət͡ʃʼa jət͡sʼa aːsɬaːn] jego młodszy brat jego imię Aslan " Jego młodszy brat ma na imię Aslan."
сэ слъакъо мэузы [s sɬaːqʷa mawzə] I moja noga to boli " boli mnie noga ".
- Atrybuty właściwości są wyrażane przez inny zestaw przedrostków:
| Prefiks | Oznaczający | |||
|---|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | |||
| Pojedynczy | 1. osoba | si- | /səj-/ | "Mój" |
| 2. osoba | tak- | /wəj-/ | "twój" | |
| Trzecia osoba | i- | /jə-/ | "jego" | |
| Mnogi | 1. osoba | ty- | /təj-/ | "nasz" |
| 2. osoba | шъуи- | /ʃʷəj-/ | "twój" | |
| Trzecia osoba | я- | /jaː-/ | "ich" | |
сэ сицӏэ Аслъан [s səjt͡sʼa aːsɬaːn] I moje imię Aslan „ Mam na imię Aslan”.
сэ сиунэ ja фыжьы [s səjwəna jəʃʷa fəʑə] I mój dom jego kolor biały „Kolor mojego domu jest biały”.
яджанэхэр tak дахэх уиджанэхэмэ [jaːd͡ʒaːnaxar naːħ daːxax wəjd͡ʒaːnaxama] ich ubrania (abs.) więcej piękny (liczba mnoga) twoje ubranie (np.) „Ich ubrania są piękniejsze niż twoje”.
Zaimek nieokreślony
W Adyghe cały - зыгорэ. [ potrzebne wyjaśnienie ] Służy do wskazania wszystkich pojęć odpowiadających angielskim słowom "someone", "something", "someone", "something", "sometime", "gdzieś", itp.
Zmiany albo jako rzeczownik – w liczbie iw przypadkach:
| Sprawa | Forma pojedyńcza | Liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|---|
| cyrylica | IPA | cyrylica | IPA | |
| Absolutny | зыгорэ | zəɡʷara | зыгорэхэр | zəɡʷaraxar |
| Ergatywny | зыгорэм | zəɡʷaram | зыгорэхэмэ | zəɡʷaraxama |
| Instrumentalny | зыгорэ(м)кӏэ | zəɡʷara (m) t͡ʃʼa | зыгорэхэ(м)кӏэ | zəɡʷaraxa (m) t͡ʃʼa |
| Przysłówkowy | зыгорэу | zəɡʷaraw | зыгорэхэу | zəɡʷaraxaw |
зыгорэ пчъэм къытеуагъ [ zəɡʷara pt͡ʂam qətajwaːʁ] ktoś (abs.) drzwi (ur.) (s) zapukał „ ktoś zapukał do drzwi”.
кӏалэ горэм бэнанэр ешхы [t͡ʃʼaːɮa ɡʷaram banan jaʃxə] jakiś chłopak (ur.) banan (abs.) on je „ jakiś chłopiec je banana”
пшъэшъэ дахэ горэм мыр къысиӏуагъ [pʂaʂa daːxa ɡʷaram mər qəsiʔʷaːʁ] dziewczyna jakiś ładny (np.) Ten on/ona mi powiedziała " Jakaś ładna dziewczyna mi to powiedziała"
Zaimki czerkieskie:
- зыр, зым "jeden"
- зыхэр, зыхэм "trochę"
- зыгорэ, зыгорэм „ktoś, coś”
- тӏур, тӏум „oba”
- тэдрэзым „każdy”
- нэмыкӏыр „inny”
- ежь „ja”,
- зэкӏэ „całość, wszystko”,
- пстэури „wszyscy”,
- шъхьадж "każdy",
- ышъхьэкӏэ „ja osobiście”,
- хэти, хэтрэ „wszyscy”, „każdy”,
- сыди, сыдрэ „wszystko”, „każdy”.
- тыди, тыдэкӏи „wszędzie”,
- зи, зыми "nikt" (czasownik musi być przeczący)
- зыгорэп „nic” (czasownik musi być przeczący)
- зыгори, зыгорэми "nikt, nikt" (czasownik musi być przeczący)
Przykłady:
- Хэти зышъхьамысыжьэу 1оф ыш1эн фае „Każdy musi ciężko pracować”;
- Сыдрэ 1офри дэгъу, угу къыбде1эу бгъэцак1эмэ "Każda praca jest dobra, jeśli jest wykonana z duszą".
- Зыгори чэщдэсым къэкӏощтэп „Nikt nie przyjdzie na imprezę”.
- Пстэури экзамыным феджэх "Wszyscy uczą się do egzaminu".
- Ышъхьэкӏэ къыкӏонэу зэрэфамые къыӏуагъ „Sam powiedział, że nie chce przyjść”.
- Зыр къещхымэ унэм икӏыщтэп „Nie wyjdzie się z domu, jeśli pada deszcz”.
- Зыхэр чэщым къыдэкӏыщтых, зыхэр къыдэкӏыщтыхэп „Niektórzy wyjdą w nocy, inni nie”.
Zaimki wskazujące
| Zaimek | cyrylica | IPA | Oznaczający |
|---|---|---|---|
| сэ | сэры | sarə | to ja |
| o | ory | wojnaə | to ty |
| co | ежьыр | jaʑər | To jest on |
| тэ | тэры | tarə | To my |
| шъо | шъоры | ʃʷarə | to ty (liczba mnoga) |
| dobrze | ежьхэр | jaʑəxar | to oni |
| determinant | cyrylica | IPA | Oznaczający |
| a | ары | aːrə | ten rzeczywiście |
| джэ | джары | d͡ʒaːrə | dokładnie ten |
| mo | morzy | morə | ten |
| дыо | дыуары | dəwaːrə | Ten tam |
| дымы | дымары | dəmaːrə | ten tutaj |
| мы | mary | maːrə | ten |
| тэ | tar | taːrə | Który |
сэры къэшъугъотын фае [ sarə qaʃʷəʁʷatən faːja] to ja ten, który musisz znaleźć "Tym, którego musisz znaleźć, jestem ja ."
ары къысиIуагъэ [aːrə qəsiʔʷaːʁa] to jest rzecz, którą mi powiedział " tak mi powiedział"
дыморы киалэу сфэсIуагъэ [dəmorə t͡ʃaːprawo səfasʔʷaːʁa] to jest tam chłopiec (przysł.) rzecz, o której mówiłem „ Oto chłopak, o którym mówiłem”
Bibliografia
- Аркадьев, П. M.; Ландер, Ю. А.; Летучий, А. B.; Сумбатова, Н. Р.; Тестелец, Я. Г. Wiedeń. Основные сведения об адыгейском языке в кн.: "Аспекты полисинтетизма: очерки по грамматике адыгейского яз ыка" под ред.: П. M. Аркадьев, А. Б. Летучий, Н. Р. Сумбатова, Я. Г. Тестелец. Москва: РГГУ, 2009 (Arkadiev, PM; Lander, Yu. A.; Letuchiy, AB; Sumbatova, NR; Testelets, Ya. G.
- Wstęp. Podstawowe informacje o języku adygejskim w "Aspects of polysyntheticity: studies on adyghe grammar" pod redakcją: PM Arkadiev, AB Letuchiy, NR Sumbatova, Ya. G. Testelety. Moskwa, RGGU, 2009) ( po rosyjsku ) ISBN 978-5-7281-1075-0
Kategorie: