Język Kuny

Kuna
Dulegaya
Pochodzi z	Panama , Kolumbia
Region	Wyspy San Blas , Panama ; północny region przybrzeżny, Kolumbia
Pochodzenie etniczne	Ludzie z Kuny
Ludzie mówiący w ojczystym języku	61 000 (2000)
Rodzina językowa	Chibchan – kuna kolumbijska
Kody językowe
ISO 639-3	Albo: cuk – San Blas Kuna kvn – Kuna Graniczna
Glottolog	kuna1280
ELP	Kuna

Kobieta Kuna sprzedająca Molas

Język Kuna (dawniej Cuna , aw samym języku Guna ), używany przez ludność Kuna z Panamy i Kolumbii , należy do rodziny języków Chibchan .

Historia

Kuna mieszkali na terenie dzisiejszej północnej Kolumbii i prowincji Darién w Panamie w czasie inwazji hiszpańskiej, a dopiero później zaczęli przemieszczać się na zachód w kierunku dzisiejszej Guna Yala z powodu konfliktu z Hiszpanami i innymi rdzennymi grupami. Wieki przed podbojem Kuna przybyli do Ameryki Południowej w ramach migracji Chibchan przemieszczającej się na wschód z Ameryki Środkowej . W czasie hiszpańskiej inwazji mieszkali w regionie Uraba, w pobliżu granic dzisiejszej Antioquia i Caldas . Alonso de Ojeda i Vasco Núñez de Balboa badali wybrzeże Kolumbii w 1500 i 1501 roku. Najwięcej czasu spędzili w Zatoce Urabá , gdzie nawiązali kontakt z Kuną.

W dalekowschodnim Guna Yala społeczność Nowej Kaledonii znajduje się w pobliżu miejsca, w którym szkoccy odkrywcy bezskutecznie próbowali założyć kolonię w „Nowym Świecie” . Bankructwo wyprawy zostało wymienione jako jedna z motywacji aktów unii z 1707 roku .

Istnieje szeroki konsensus co do migracji Kuna z Kolumbii i Darien w kierunku dzisiejszej Guna Yala. Migracje te były częściowo spowodowane wojnami z ludem Catio , ale niektóre źródła podają, że były one głównie spowodowane złym traktowaniem przez hiszpańskich najeźdźców. Sami Kuna przypisują swoją migrację do Guna Yala konfliktom z rdzennymi ludami, a ich migrację na wyspy nadmiernej populacji komarów na kontynencie.

W pierwszych dziesięcioleciach XX wieku rząd Panamy próbował stłumić wiele tradycyjnych zwyczajów. Spotkało się to z zaciekłym oporem, którego kulminacją była krótkotrwała, ale udana rewolta w 1925 r., Znana jako rewolucja Tule (lub rewolucja ludowa), kierowana przez Iguaibilikinya Nele Gantule z Ustupu i wspierana przez amerykańskiego poszukiwacza przygód i dyplomatę w niepełnym wymiarze godzin, Richarda Marsha - oraz traktat w którym Panamczycy zgodzili się nadać Kuna pewien stopień autonomii kulturowej.

Fonemy

Język Kuna rozpoznaje 5 fonemów samogłoskowych i 17 fonemów spółgłoskowych .

samogłoski

	Przód	Centralny	Z powrotem
Wysoki	I		u
Środek	mi		o
Niski		A

Samogłoski mogą być krótkie lub długie.

spółgłoski

		Wargowy	Pęcherzykowy	Palatalny	Tylnojęzykowy
Zwarty wybuchowy	Niedbały	p ⟨b⟩	t ⟨d⟩		k ⟨g⟩
	Napięty	pː ⟨bb⟩	tː ⟨dd⟩		kː ⟨gg⟩
Nosowy	Niedbały	m ⟨m⟩	n ⟨n⟩
	Napięty	mː ⟨mm⟩	nː ⟨nn⟩
Afrykata				tʃ ⟨ds, ss⟩
Frykatywny			s ⟨s⟩
Boczny	Niedbały		l ⟨l⟩
	Napięty		lˑ ⟨ll⟩
Rotyczny			ɾ ⟨r⟩
przybliżenia		w ⟨w⟩		j ⟨y⟩

Większość spółgłosek może wydawać się krótka (luźna) lub długa (napięta). Długie spółgłoski pojawiają się tylko w pozycji interokalicznej. Jednak nie zawsze są wynikiem konkatenacji morfemów i często różnią się fonetycznie od krótkiego odpowiednika. Na przykład długie spółgłoski zwarte p, t i k są wymawiane jako bezdźwięczne, zwykle dłuższe niż w języku angielskim. Krótkie odpowiedniki są wymawiane jako dźwięczne b, d i g, gdy znajdują się między samogłoskami lub obok sonorantu spółgłoski m, n, l, r, y lub w (są one zapisywane przy użyciu b, d i g w alfabecie Kuna). Na początku wyrazów zwarte mogą być wymawiane jako dźwięczne lub bezdźwięczne; i są zwykle wymawiane jako bezdźwięczne na końcu wyrazu (długie spółgłoski nie pojawiają się na początku wyrazu ani na końcu wyrazu). W jeszcze bardziej skrajnym przypadku długie s wymawia się [tʃ]. Podstawowe długie spółgłoski stają się krótkie przed inną spółgłoską. Litera w może być wymawiana jako [v] lub [w] w zależności od dialektu i pozycji.

W 2010 roku Narodowy Kongres Kuny zdecydował o reformie pisowni, zgodnie z którą długie spółgłoski powinny być pisane podwójnymi literami. Podobnie fonemy / p, t, k /, które mogą brzmieć jak [p, t, k] lub [b, d, g] są reprezentowane przez ⟨b, d, g⟩ na wszystkich pozycjach. Podobnie stary dwuznak ⟨ch⟩ staje się ⟨ss⟩ lub ⟨ds⟩ w zależności od jego morfologicznego pierwszeństwa (narassole [naraʧole] <naras + sole, godsa [koʧa] „wezwany” < godde „zawołać” + -sa (przeszłość) Tak więc zreformowana ortografia używa tylko piętnastu liter ⟨b, d, g, l, m, n, r, s, w, y, a, e, i, o, u⟩ do transkrypcji wszystkich dźwięków języka , z dwuznakami ⟨bb, dd, gg, ll, mm, nn, ss⟩ dla spółgłosek czasu.

Inne zasady fonologiczne

Pęcherzykowe / s / staje się pozapęcherzykowe [ ʃ ] po / n / lub / t / . Zarówno długie, jak i krótkie /k/ stają się [j] przed inną spółgłoską.

Morfologia

Kuna jest językiem aglutynacyjnym , który zawiera słowa zawierające do około 9 morfemów, chociaż częściej występują słowa składające się z dwóch lub trzech morfemów. Większość złożoności morfologicznej występuje w czasowniku, który zawiera przyrostki czasu i aspektu, liczbę mnogą, przeczenia, pozycję (siedzącą, stojącą itp.) I różne przysłówki. Czasownik nie jest oznaczony jako osoba.

Dalsza lektura

• Llerena Villalobos, Rito. (1987). Relación y determinación en el predicado de la lengua Kuna . Bogota: CCELA – Universidad de los Andes. ISSN 0120-9507 (w języku hiszpańskim)
• Alfonsa Ludwika Pinarta (1890). Vocabulario castellano-cuna . Ernesta Leroux. s. 3 – . Źródło 25 sierpnia 2012 r .
• Holmer, Nils Magnus (1952). Słownik etniczno-językowy Cuna z indeksami i odniesieniami do gramatyki krytycznej i porównawczej Cuna (Etnologiska studier 14) oraz Szkic gramatyczny w Cuna chrestomathy (Etnologiska studier 18) . Göteborg: Etnografiska Museet.
• de Gerdes, Marta Lucia. (2003). „Historia życia babci Elidy”: osobiste narracje Kuny jako sztuka werbalna”. W tłumaczeniu rodzimej sztuki werbalnej Ameryki Łacińskiej: etnopoetyka i etnografia mówienia. Kay Sammons i Joel Sherzer, wyd. Waszyngton
• Wikaliler Daniel Smith. 2014. Gramatyka Guny: podejście skoncentrowane na społeczności . Uniwersytet Teksasu w Austin.

Linki zewnętrzne

• Rozmówki Kuna
• Vocabulario Castellano-Cuna: Compuesto por el Señor Don Alfonso L. Pinart
• Język kuna , Archiwum rdzennych języków Ameryki Łacińskiej
• Zasoby OLAC w języku San Blas Kuna io nim
• Archiwum ELAR Dokumentacji i Opisu Kuny
• Kuna Collection of Marta Lucía de Gerdes , w tym nagrania i tłumaczenia narracji i śpiewu, z Archiwum rdzennych języków Ameryki Łacińskiej .
• Gammibe Gun Galu , archiwum nagrań grupy muzycznej Kuna, z Archiwum rdzennych języków Ameryki Łacińskiej .