Fonem
W fonologii i językoznawstwie fonem ( / od f oʊ n iː m / ) jest jednostką dźwiękową , która pozwala odróżnić jedno słowo drugiego w określonym języku .
Na przykład w większości dialektów języka angielskiego , z godnym uwagi wyjątkiem West Midlands i północno-zachodniej Anglii , wzorce dźwiękowe / s ɪ n / ( sin ) i / s ɪ ŋ / ( śpiewać ) to dwa oddzielne słowa, które wyróżnia się przez zastąpienie jednego fonemu, /n/ , innym fonemem, /ŋ/ . Dwa takie słowa, które różnią się znaczeniem poprzez kontrast pojedynczego fonemu, tworzą a minimalna para . Jeśli w innym języku dowolne dwie sekwencje różniące się tylko wymową końcowych dźwięków [n] lub [ŋ] są postrzegane jako mające to samo znaczenie, to te dwa dźwięki są interpretowane jako warianty fonetyczne pojedynczego fonemu w tym języku.
Fonemy utworzone przy użyciu minimalnych par, takich jak tap vs tab lub pat vs bat , są zapisywane między ukośnikami: /p/ , /b/ . Aby pokazać wymowę, lingwiści używają nawiasów kwadratowych : [pʰ] (wskazując na przydechowe p w pat ).
Istnieją różne poglądy na to, czym dokładnie są fonemy i jak dany język powinien być analizowany pod względem fonemicznym (lub fonematycznym ). Jednak fonem jest ogólnie uważany za abstrakcję zestawu (lub klasy równoważności ) dźwięków mowy ( fonów ), które są postrzegane jako równoważne sobie w danym języku. Na przykład angielskie k brzmi w słowach kill i skill nie są identyczne (jak opisano poniżej ), ale są to dystrybucyjne warianty pojedynczego fonemu /k/ . Dźwięki mowy, które różnią się, ale nie powodują znaczącej zmiany w słowie, są znane jako alofony tego samego fonemu. Odmiana alofoniczna może być uwarunkowana, w którym to przypadku określony fonem jest realizowany jako określony alofon w określonych środowiskach fonologicznych lub może być w inny sposób wolny i może różnić się w zależności od mówiącego lub dialektu . Dlatego często uważa się, że fonemy stanowią abstrakcyjną podstawową reprezentację segmentów słów, podczas gdy dźwięki mowy tworzą odpowiednią fonetykę realizacji, czy formy powierzchniowej.
Notacja
Fonemy są tradycyjnie umieszczane między ukośnikami w transkrypcji, podczas gdy dźwięki mowy (telefony) są umieszczane w nawiasach kwadratowych. Zatem /pʊʃ/ reprezentuje sekwencję trzech fonemów, /p/ , /ʊ/ , /ʃ/ (słowo push w standardowym angielskim), a [pʰʊʃ] reprezentuje fonetyczną sekwencję dźwięków [pʰ] ( przydechowe p ), [ ʊ ] , [ ʃ ] (zwykła wymowa push ). Nie należy tego mylić z podobną konwencją używania nawiasów kątowych do umieszczania jednostek ortografii , grafemów . Na przykład ⟨f⟩ reprezentuje literę pisaną (grafem) f .
Symbole używane dla poszczególnych fonemów są często zaczerpnięte z międzynarodowego alfabetu fonetycznego (IPA), tego samego zestawu symboli, który jest najczęściej używany w telefonach. (Do celów pisania na komputerze systemy , takie jak X-SAMPA, reprezentujące symbole IPA przy użyciu tylko znaków ASCII ). Jednak opisy poszczególnych języków mogą wykorzystywać różne konwencjonalne symbole do reprezentowania fonemów tych języków. Dla języków, których systemy pisma wykorzystują zasadę fonemiczną , zwykłe litery mogą być używane do oznaczania fonemów, chociaż takie podejście jest często utrudnione przez złożoność związku między ortografią a wymową (patrz § Korespondencja między literami i fonemami poniżej).
Przyporządkowanie dźwięków mowy do fonemów
Fonem to dźwięk lub grupa różnych dźwięków postrzeganych jako pełniące tę samą funkcję przez użytkowników danego języka lub dialektu. Przykładem jest angielski fonem /k/ , który występuje w słowach takich jak c at , k it , sc at , sk it . Chociaż większość native speakerów tego nie zauważa, w większości angielskich dialektów dźwięki „c/k” w tych słowach nie są identyczne: in 
kit ( pomoc · info ) [kʰɪt] , dźwięk jest przydechowy, ale w umiejętności ( pomoc · info ) [skɪl] , jest bezprzydechowy. Słowa zawierają zatem różne dźwięki mowy , czyli głoski , transkrybowane [kʰ] dla formy przydechowej i [k] dla formy bez przydechu. Niemniej jednak uważa się, że te różne dźwięki należą do tego samego fonemu, ponieważ gdyby mówiący użył jednego zamiast drugiego, znaczenie słowa nie zmieniłoby się: używanie formy przydechowej [ kʰ] w umiejętności może brzmieć dziwnie, ale słowo to nadal będzie rozpoznawane. W przeciwieństwie do tego, niektóre inne dźwięki powodowałyby zmianę , nadal znaczenia , gdyby zostały zastąpione: na przykład zastąpienie dźwięku [t] dawałoby inne słowo a zatem dźwięk ten należy uznać za reprezentujący inny fonem (fonem / t/ ).
Powyższe pokazuje, że w języku angielskim [k] i [kʰ] są alofonami pojedynczego fonemu /k/ . Jednak w niektórych językach [kʰ] i [k] są postrzegane przez native speakerów jako różne dźwięki, a zamiana jednego na drugi może zmienić znaczenie słowa. Dlatego w tych językach te dwa dźwięki reprezentują różne fonemy. Na przykład w języku islandzkim [kʰ] jest pierwszym dźwiękiem kátur , oznaczającym „wesoły”, ale [k] jest pierwszym dźwiękiem słowa gátur , co oznacza „zagadki”. Dlatego język islandzki ma dwa odrębne fonemy /kʰ/ i /k/ .
Minimalne pary
Para słów, takich jak kátur i gátur (powyżej), które różnią się tylko jednym telefonem, jest nazywana parą minimalną dla dwóch alternatywnych telefonów (w tym przypadku [kʰ] i [k] ). Istnienie minimalnych par jest powszechnym testem decydującym, czy dwa telefony reprezentują różne fonemy, czy też są alofonami tego samego fonemu.
Aby wziąć inny przykład, minimalna para t ip i dip do ilustruje, że w języku angielskim [t] i [d] należą oddzielnych fonemów, /t/ i /d/ ; ponieważ oba słowa mają różne znaczenia, anglojęzyczni muszą być świadomi różnicy między tymi dwoma dźwiękami.
Języki migowe, takie jak amerykański język migowy (ASL), również mają pary minimalne, różniące się tylko (dokładnie) jednym z parametrów znaków: kształtem dłoni, ruchem, położeniem, orientacją dłoni i nieręcznym sygnałem lub znacznikiem. Minimalna para może istnieć w języku migowym, jeśli znak podstawowy pozostaje taki sam, ale zmienia się jeden z parametrów.
Jednak brak minimalnych par dla danej pary telefonów nie zawsze oznacza, że należą one do tego samego fonemu: mogą być tak odmienne fonetycznie, że jest mało prawdopodobne, aby osoby mówiące postrzegały je jako ten sam dźwięk. Na przykład angielski nie ma minimalnej pary dla dźwięków [h] (jak w h at ) i [ŋ] (jak w bang komplementarny ) oraz fakt, że można wykazać, że mają one rozkład można by argumentować za tym, że są alofonami tego samego fonemu. Jednak są one tak odmienne fonetycznie, że są uważane za odrębne fonemy.
Fonolodzy czasami uciekali się do „par prawie minimalnych”, aby pokazać, że użytkownicy języka postrzegają dwa dźwięki jako znacząco różne, nawet jeśli w leksykonie nie ma dokładnej minimalnej pary. Praktycznie niemożliwe jest znalezienie minimalnej pary, która pozwoliłaby odróżnić angielskie / ʃ / od / ʒ / , jednak twierdzenie, że te dwie spółgłoski są odrębnymi fonemami, wydaje się niekontrowersyjne. Dwa słowa „ciśnienie” / ˈ p r ɛ ʃ ər / i „przyjemność” / ˈ p l ɛ ʒ ər / może służyć jako para niemal minimalna.
Fonemy suprasegmentalne
Oprócz fonemów segmentowych , takich jak samogłoski i spółgłoski, istnieją również suprasegmentalne cechy wymowy (takie jak ton i akcent , granice sylab i inne formy połączenia , nasalizacja i harmonia samogłosek ), które w wielu językach zmieniają znaczenie słów i tak dalej. są fonemiczne.
Stres fonemiczny występuje w językach takich jak angielski. Na przykład, istnieją dwa słowa pisane zaproś , jeden jest czasownikiem i jest akcentowany na drugiej sylabie, a drugi jest rzeczownikiem i akcentowany na pierwszej sylabie (bez zmiany poszczególnych dźwięków). Pozycja akcentu wyróżnia słowa, więc pełna specyfikacja fonemiczna obejmowałaby wskazanie miejsca akcentu: / ɪnˈvaɪt/ dla czasownika, /ˈɪnvaɪt/ dla rzeczownika. W innych językach, takich jak francuski , akcent słowny nie może pełnić tej funkcji (jego pozycja jest generalnie przewidywalna), a więc nie jest fonemiczny (i dlatego zwykle nie jest wskazywany w słownikach).
Tony fonemiczne występują w językach takich jak chiński mandaryński , w których dana sylaba może mieć pięć różnych wymowy tonalnej:
| Numer tonu | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|---|---|---|---|---|---|
| Hanzi | 媽 | 麻 | 馬 | 罵 | 嗎 |
| pinyin | mama | mama | mǎ | mama | mama |
| IPA | [mama] | [mǎ] | [mama] | [mama] | [mama] |
| Połysk | matka | konopie | koń | nakrzyczeć | cząsteczka pytania |
„Fonemy” tonowe w takich językach są czasami nazywane tonemami . Języki takie jak angielski nie mają tonu fonemicznego, ale używają intonacji do funkcji takich jak akcent i postawa.
Dystrybucja alofonów
Kiedy fonem ma więcej niż jeden alofon , ten, który faktycznie słyszy się w danym wystąpieniu tego fonemu, może zależeć od środowiska fonetycznego (otaczających dźwięków). Mówi się, że alofony, które normalnie nie mogą pojawić się w tym samym środowisku, znajdują się w dystrybucji komplementarnej . W innych przypadkach wybór alofonu może zależeć od indywidualnego mówcy lub innych nieprzewidywalnych czynników. Mówi się, że takie alofony są w swobodnej wariacji , ale alofony są nadal wybierane w określonym kontekście fonetycznym, a nie na odwrót.
Termin fonème (ze starogreckiego : φώνημα , zlatynizowany : phōnēma , „wydany dźwięk, wypowiedź, rzecz mówiona, mowa, język”) został podobno po raz pierwszy użyty przez A. Dufriche-Desgenettes w 1873 r., Ale odnosił się tylko do dźwięku mowy. Termin fonem jako abstrakcja został opracowany przez polskiego językoznawcę Jana Baudouina de Courtenay i jego ucznia Mikołaja Kruszewskiego w latach 1875–1895. Terminem używanym przez tych dwoje było fonema , podstawowa jednostka tego, co nazywali psychofoniką . Daniel Jones został pierwszym lingwistą w świecie zachodnim, który użył terminu fonem w jego obecnym znaczeniu, używając tego słowa w swoim artykule „Struktura fonetyczna języka seczuańskiego”. Koncepcja fonemu została następnie rozwinięta w pracach Nikołaja Trubetzkoya i innych przedstawicieli szkoły praskiej (w latach 1926–1935) oraz strukturalistów, takich jak Ferdinand de Saussure , Edward Sapir i Leonarda Bloomfielda . Niektórzy strukturaliści (choć nie Sapir) odrzucili ideę poznawczej lub psycholingwistycznej funkcji fonemu.
Później został użyty i przedefiniowany w lingwistyce generatywnej , najbardziej znany przez Noama Chomsky'ego i Morrisa Halle'a , i pozostaje centralnym elementem wielu opisów rozwoju współczesnej fonologii . Jako koncepcja teoretyczna lub model był jednak uzupełniany, a nawet zastępowany przez inne.
Niektórzy lingwiści (tacy jak Roman Jakobson i Morris Halle ) sugerowali, że fonemy można dalej rozkładać na cechy , przy czym takie cechy są prawdziwymi minimalnymi składnikami języka. Funkcje nakładają się na siebie w czasie, podobnie jak suprasegmentalne w języku mówionym i wiele fonemów w językach migowych. Cechy można scharakteryzować na różne sposoby: Jakobson i współpracownicy zdefiniowali je w akustycznych , Chomsky i Halle wykorzystali głównie podstawę artykulacyjną , zachowując jednak niektóre cechy akustyczne, podczas gdy Ladefoged system jest systemem czysto artykulacyjnym, z wyjątkiem użycia akustycznego terminu „sybilant”.
W opisie niektórych języków termin chronem był używany do wskazania kontrastowej długości lub czasu trwania fonemów. W językach, w których tony są fonemiczne, fonemy tonowe można nazwać tonemami . Chociaż nie wszyscy uczeni zajmujący się takimi językami używają tych terminów, nie są one bynajmniej przestarzałe.
Przez analogię z fonemem lingwiści zaproponowali inne rodzaje podstawowych obiektów, nadając im nazwy z sufiksem -eme , takie jak morfem i grafem . Są one czasami nazywane jednostkami emic . Ten ostatni termin został po raz pierwszy użyty przez Kennetha Pike'a , który również uogólnił koncepcje opisu emicznego i etycznego (odpowiednio z fonemicznego i fonetycznego ) na zastosowania poza językoznawstwem.
Ograniczenia dotyczące występowania
Języki na ogół nie pozwalają na budowanie słów lub sylab z dowolnych sekwencji fonemów. Istnieją fonotaktyczne ograniczenia dotyczące możliwych sekwencji fonemów i środowisk, w których mogą wystąpić określone fonemy. Fonemy, które są znacznie ograniczone przez takie ograniczenia, można nazwać fonemami ograniczonymi .
W języku angielskim przykłady takich ograniczeń obejmują:
- /ŋ/ , jak w śpiewaniu maoryski , występuje tylko na końcu sylaby, nigdy na początku (w wielu innych językach, takich jak , suahili , tagalog i tajski , / ŋ/ może pojawić się na początku wyrazu).
- /h/ występuje tylko na początku sylaby, nigdy na końcu (niektóre języki, takie jak arabski i rumuński , dopuszczają /h/ sylaba-koniec).
- W dialektach nierotycznych / ɹ / może wystąpić bezpośrednio tylko przed samogłoską, nigdy przed spółgłoską .
- /w/ i /j/ występują tylko przed samogłoską, nigdy na końcu sylaby (z wyjątkiem interpretacji, w których słowo takie jak chłopiec jest analizowane jako /bɔj/ ).
Niektóre ograniczenia fonotaktyczne można alternatywnie analizować jako przypadki neutralizacji. Zobacz Neutralizacja i archifonemy poniżej, zwłaszcza przykład występowania trzech angielskich nosów przed przystankami.
Biunikalność
Biuniqueness jest wymogiem klasycznej strukturalistycznej fonemiki. Oznacza to, że dany telefon , gdziekolwiek występuje, musi być jednoznacznie przypisany do jednego i tylko jednego fonemu. Innymi słowy, mapowanie między telefonami i fonemami musi być raczej typu wiele do jednego niż wiele do wielu . Pojęcie biuniqueness było kontrowersyjne wśród niektórych pregeneratywnych lingwistów i zostało wyraźnie zakwestionowane przez Morrisa Halle'a i Noama Chomsky'ego w późnych latach pięćdziesiątych i wczesnych sześćdziesiątych.
Przykładem problemów wynikających z wymogu biuniqueness jest zjawisko trzepotania w północnoamerykańskim angielskim . Może to spowodować, że / t / lub / d / (w odpowiednich środowiskach) zostanie zrealizowane za pomocą telefonu [ɾ] ( płatek wyrostka zębodołowego ). Na przykład ten sam dźwięk klap uderzanie to na może być słyszalny w słowach i licytowanie , chociaż ma celu realizację fonemu /t/ w pierwszym słowie i /d/ w drugim. Wydaje się to zaprzeczać dwuznaczności.
Dalsze omówienie takich przypadków znajduje się w następnej sekcji.
Neutralizacja i archifonemy
Fonemy, które są kontrastowe w pewnych środowiskach, mogą nie być kontrastowe we wszystkich środowiskach. W środowiskach, w których nie kontrastują, mówi się, że kontrast jest zneutralizowany . W tych pozycjach może stać się mniej jasne, który fonem reprezentuje dany telefon. Absolutna neutralizacja jest zjawiskiem, w którym segment podstawowej reprezentacji nie jest realizowany w żadnej z jego reprezentacji fonetycznych (form powierzchniowych). Termin został wprowadzony przez Paula Kiparsky'ego (1968) i kontrastuje z neutralizacją kontekstową gdzie niektóre fonemy nie są kontrastowe w pewnych środowiskach. Niektórzy fonolodzy wolą w takich przypadkach nie określać unikalnego fonemu, ponieważ oznaczałoby to podanie zbędnych lub nawet arbitralnych informacji - zamiast tego stosują technikę niedookreślania . Archifonem jest obiektem używanym czasami do reprezentowania niedookreślonego fonemu .
Przykładem neutralizacji są rosyjskie samogłoski /a/ i /o/ . Te fonemy kontrastują w akcentowanych , ale w sylabach nieakcentowanych kontrast jest tracony, ponieważ oba są redukowane do tego samego dźwięku, zwykle [ə] (szczegóły patrz redukcja samogłosek w języku rosyjskim ). Aby przypisać taki przypadek [ə] jednemu z fonemów /a/ i /o/ , należy wziąć pod uwagę morfologię czynniki (takie jak to, która z samogłosek występuje w innych formach słów lub jaki wzór fleksyjny jest przestrzegany). W niektórych przypadkach nawet to może nie dać jednoznacznej odpowiedzi. Opis wykorzystujący podejście niedookreślenia nie próbowałby przypisać [ə] do określonego fonemu w niektórych lub wszystkich tych przypadkach, chociaż mógłby być przypisany do archifonemu, zapisanego w stylu //A// , który odzwierciedla dwa zneutralizowane fonemy w tej pozycji, czyli {a }, odzwierciedlające jej niescalone wartości.
Nieco inny przykład można znaleźć w języku angielskim, z trzema fonemami nosowymi / m, n, ŋ/ . Na końcu słowa wszystkie one kontrastują, jak pokazuje minimalna suma trypletowa /sʌm/ , sun /sʌn/ , śpiewana /sʌŋ/ . Jednak przed zwartem , takim jak /p, t, k/ (pod warunkiem, że nie ma między nimi granicy morfemów ), w danej pozycji możliwy jest tylko jeden z nosów: /m/ przed /p/ , /n/ przed / t / lub / d / i / ŋ / przed / k / , jak w wiotczeniu, lint, link ( / lɪmp / , / lɪnt/ , / lɪŋk / ). Nosy nie są zatem kontrastowe w tych środowiskach i według niektórych teoretyków sprawia to, że przypisywanie słyszanych tu nosowych głosek do któregokolwiek z fonemów jest niewłaściwe (mimo że w tym przypadku dowody fonetyczne są jednoznaczne). Zamiast tego mogą analizować te telefony jako należące do jednego archifonemu, zapisanego w stylu //N// i podać podstawowe reprezentacje utykania , kłaczków, link to be //lɪNp//, //lɪNt//, //lɪNk// .
Ten ostatni typ analizy jest często kojarzony ze szkołą praską Nikołajem Trubieckojem . Archifonemy są często zapisywane wielką literą w podwójnych virgulach lub rurach, jak w przykładach //A// i //N// podanych powyżej. Inne sposoby zapisu drugiego z nich to |mn-ŋ| , {m, n, ŋ} i //n*// .
Innym przykładem z języka angielskiego, ale tym razem obejmującym pełną zbieżność fonetyczną, jak w przykładzie rosyjskim, jest trzepotanie /t/ i /d/ w niektórych amerykańskich odmianach angielskiego (opisane powyżej w Biuniqueness ). Tutaj słowa betting i bedding mogą być wymawiane zarówno [ˈbɛɾɪŋ] . Zgodnie z generatywną teorią gramatyki językoznawstwa, jeśli mówca konsekwentnie stosuje takie trzepotanie, dowody morfologiczne (wymowa powiązanych form bet i bed ) ujawniłoby, który fonem reprezentuje klapa, gdy wiadomo, który morfem jest używany. Jednak inni teoretycy woleliby nie dokonywać takiego ustalenia i po prostu przypisać klapkę w obu przypadkach do jednego archifonemu, pisanego (na przykład) //D// .
Dalsze połączenia w języku angielskim to spółgłoski zwarte po / s / , gdzie / p, t, k/ łączą się z / b, d, ɡ / , jak sugerują alternatywne zapisy sketti i sghetti . Oznacza to, że nie ma szczególnego powodu, aby transkrybować spin jako / ˈspɪn / zamiast jako / ˈsbɪn / , poza jego historycznym rozwojem, i może być mniej niejednoznacznie transkrybowany // ˈsBɪn// .
Morfofonemy
Morfofonem jest jednostką teoretyczną na głębszym poziomie abstrakcji niż tradycyjne fonemy i jest uważany za jednostkę, z której zbudowane są morfemy . Morfofonem w obrębie morfemu może być wyrażany na różne sposoby w różnych allomorfach tego morfemu (zgodnie z zasadami morfofonologicznymi ). Na przykład angielski morfem liczby mnogiej -s występujący w słowach takich jak koty i psy można uznać za pojedynczy morfofonem, który można przepisać (na przykład) //z// lub |z| , i która jest realizowana fonemicznie jako /s/ po większości spółgłosek bezdźwięcznych (jak u kotów s ) oraz jako /z/ w innych przypadkach (jak u psów s ).
Liczby fonemów w różnych językach
Wszystkie znane języki używają tylko niewielkiego podzbioru wielu możliwych dźwięków , które mogą wytworzyć ludzkie narządy mowy , a ze względu na alofonię liczba odrębnych fonemów będzie na ogół mniejsza niż liczba rozpoznawalnych różnych dźwięków. Różne języki różnią się znacznie pod względem liczby fonemów, które mają w swoich systemach (chociaż pozorne różnice mogą czasami wynikać z różnych podejść przyjętych przez lingwistów dokonujących analizy). Całkowity spis fonemów w językach waha się od zaledwie 9–11 w Pirahã i 11 w Rotokas aż do 141 w !Xũ .
Liczba samogłosek odrębnych fonemicznie może wynosić zaledwie dwie, jak w Ubykh i Arrernte . Z drugiej strony język bantu Ngwe ma 14 cech samogłosek, z których 12 może występować jako długie lub krótkie, co daje 26 samogłosek ustnych oraz sześć samogłosek nosowych, długich i krótkich, co daje w sumie 38 samogłosek; podczas gdy !Xóõ osiąga 31 czystych samogłosek, nie licząc jego dodatkowej zmiany długości samogłoski, poprzez zmianę fonacji . Jeśli chodzi o fonemy spółgłoskowe , Puinave a język papuaski Tauade ma tylko siedem, a Rotokas tylko sześć. !Xóõ , z drugiej strony, ma około 77, a Ubykh 81. Język angielski używa dość dużego zestawu 13 do 21 fonemów samogłoskowych, w tym dwugłosek, chociaż jego 22 do 26 spółgłosek jest bliskie średniej. We wszystkich językach średnia liczba fonemów spółgłoskowych na język wynosi około 22, podczas gdy średnia liczba fonemów samogłoskowych wynosi około 8.
Niektóre języki, takie jak francuski , nie mają tonu fonemicznego ani akcentu , podczas gdy kantoński i kilka języków Kam-Sui ma od sześciu do dziewięciu tonów (w zależności od tego, jak są liczone), a język Kam-Sui Dong ma dziewięć do 15 tony w tej samej mierze. Uważa się , że jeden z języków Kru , Wobé , ma 14, chociaż jest to kwestionowane.
Najpopularniejszy system samogłosek składa się z pięciu samogłosek /i/, /e/, /a/, /o/, /u/ . Najczęstsze spółgłoski to /p/, /t/, /k/, /m/, /n/ . W stosunkowo niewielu językach brakuje którejkolwiek z tych spółgłosek, chociaż tak się dzieje: na przykład arabski nie ma /p/ , standardowy hawajski nie ma /t/ , Mohawk i Tlingit nie ma /p/ i /m/ , Hupa nie ma zarówno /p/ jak i a proste /k/ , potoczne Samoa nie ma /t/ i /n/ , podczas gdy Rotokas i Quileute nie mają /m/ i /n/ .
Niejednoznaczność rozwiązań fonemicznych
Podczas rozwoju teorii fonemów w połowie XX wieku fonolodzy zajmowali się nie tylko procedurami i zasadami przeprowadzania analizy fonemicznej dźwięków danego języka, ale także realnością lub niepowtarzalnością rozwiązania fonemicznego. Były to główne problemy fonologii . Niektórzy autorzy przyjęli stanowisko wyrażone przez Kennetha Pike'a : „Istnieje tylko jedna dokładna analiza fonemiczna dla danego zestawu danych”, podczas gdy inni uważali, że dla tych samych danych można przeprowadzić różne, równie ważne analizy. Yuen Ren Chao (1934) w swoim artykule „Nieunikalność rozwiązań fonemicznych systemów fonetycznych” stwierdził, że „biorąc pod uwagę dźwięki języka, zwykle istnieje więcej niż jeden możliwy sposób zredukowania ich do zestawu fonemów, a te różne systemy lub rozwiązania nie są po prostu poprawne lub niepoprawne, ale mogą być uważane jedynie za dobre lub złe dla różnych celów”. Językoznawca FW Householder odniósł się do tego argumentu w językoznawstwie jako „Boża prawda” (tj. stanowisko, że dany język ma wewnętrzną strukturę do odkrycia) kontra „hokus-pokus” (tj. stanowisko, że każda proponowana, spójna struktura jest tak dobra, jak każda inna ).
Aby to zilustrować, można posłużyć się różnymi analizami systemu samogłosek w języku angielskim. W artykule Fonologia języka angielskiego stwierdza się, że „angielski ma szczególnie dużą liczbę fonemów samogłoskowych” i że „w wymowie odbieranej jest 20 fonemów samogłoskowych, 14–16 w ogólnym amerykańskim i 20–21 w australijskim angielskim”. Chociaż liczby te są często cytowane jako fakty, w rzeczywistości odzwierciedlają tylko jedną z wielu możliwych analiz, a później w artykule English Phonology sugeruje się alternatywną analizę, w której niektóre dyftongi i długie samogłoski mogą być interpretowane jako zawierające krótką samogłoskę połączoną z albo / j / lub / w / . Najpełniejszy opis tego podejścia można znaleźć u Tragera i Smitha (1951), gdzie wszystkie długie samogłoski i dyftongi („jądra złożone”) składają się z krótkiej samogłoski połączonej z /j/, /w / lub / h / ( plus /r/ dla akcentów rotycznych), z których każdy składa się z dwóch fonemów. Transkrypcja samogłoski normalnie transkrybowanej / aɪ / byłaby zamiast tego / aj / , / aʊ / byłaby / aw /, a / ɑː / byłaby / ah / lub / ar / z akcentem rotycznym, jeśli w pisowni występuje ⟨r⟩. Możliwe jest również traktowanie angielskich samogłosek długich i dwugłosek jako kombinacji dwóch fonemów samogłoskowych, z długimi samogłoskami traktowanymi jako sekwencja dwóch krótkich samogłosek, tak aby „dłoń” była reprezentowana jako /paam/. Można zatem powiedzieć, że angielski ma około siedmiu fonemów samogłoskowych, a nawet sześć, jeśli schwa były traktowane jako alofon / ʌ / lub innych krótkich samogłosek.
W tym samym okresie nie było zgody co do prawidłowej podstawy analizy fonemicznej. Stanowisko strukturalistów było takie, że analizę należy przeprowadzić wyłącznie na podstawie elementów dźwiękowych i ich rozmieszczenia, bez odniesienia do zewnętrznych czynników, takich jak gramatyka, morfologia lub intuicja native speakera ; stanowisko to jest silnie kojarzone z Leonardem Bloomfieldem . Zellig Harris twierdził, że możliwe jest odkrycie fonemów języka wyłącznie poprzez badanie rozkładu segmentów fonetycznych. Odnosząc się do mentalisty definicje fonemu, Twaddell (1935) stwierdził: „Taka definicja jest nieważna, ponieważ (1) nie mamy prawa zgadywać o działaniu językowym niedostępnego„ umysłu ”i (2) nie możemy uzyskać żadnej korzyści z takich domysłów. Językowe procesy „umysłu” jako takie są po prostu nieobserwowalne, a introspekcja procesów językowych jest notorycznie jak ogień w drewnianym piecu”. Podejście to było sprzeczne z podejściem Edwarda Sapira , który nadał ważną rolę intuicji native speakerów co do tego, gdzie dany dźwięk lub grupa dźwięków pasuje do wzorca. Używanie angielskiego [ŋ] jako przykład Sapir argumentował, że pomimo powierzchownego pozoru, że dźwięk ten należy do grupy trzech fonemów spółgłosek nosowych (/m/, /n/ i /ŋ/), native speakerzy uważają, że tak naprawdę sekwencją jest welarna część nosowa [ ŋɡ]/. Teoria fonologii generatywnej , która pojawiła się w latach sześćdziesiątych XX wieku, wyraźnie odrzuciła strukturalistyczne podejście do fonologii i faworyzowała mentalistyczny lub kognitywny pogląd Sapira.
Tematy te są dalej omawiane w angielskiej fonologii # Kwestie kontrowersyjne .
Korespondencja między literami a fonemami
Fonemy są uważane za podstawę alfabetycznych systemów pisma. W takich systemach symbole pisane ( grafemy ) reprezentują w zasadzie fonemy pisanego języka. Najwyraźniej dzieje się tak, gdy alfabet został wymyślony z myślą o określonym języku; na przykład alfabet łaciński został opracowany dla klasycznej łaciny i dlatego łacina tamtego okresu cieszyła się w większości przypadków niemal identyczną zgodnością między fonemami i grafemami, chociaż twórcy alfabetu zdecydowali się nie przedstawiać efektu fonemicznego długość samogłoski. Ponieważ jednak zmianom w języku mówionym często nie towarzyszą zmiany w ustalonej ortografii (podobnie jak inne przyczyny, m.in. różnice, wpływ morfofonologii na ortografię oraz użycie obcej pisowni dla niektórych zapożyczeń ), zgodność między pisownią a wymową w danym języku może być bardzo zniekształcona; tak jest na przykład z językiem angielskim.
Korespondencja między symbolami i fonemami w systemach pisma alfabetycznego niekoniecznie jest korespondencją jeden do jednego . Fonem może być reprezentowany przez kombinację dwóch lub więcej liter ( dwuznak , trójznak itp. ) , Na przykład ⟨sh⟩ w języku angielskim lub ⟨sch⟩ w języku niemieckim (oba reprezentują fonemy / ʃ / ). Również pojedyncza litera może reprezentować dwa fonemy, jak w języku angielskim ⟨x⟩ reprezentujące /gz/ lub /ks/ . Mogą również istnieć zasady pisowni/wymowy (takie jak te dotyczące wymowy ⟨c⟩ w włoski ), które dodatkowo komplikują zgodność liter z fonemami, chociaż nie muszą wpływać na zdolność przewidywania wymowy na podstawie pisowni i odwrotnie, pod warunkiem, że znane są zasady.
W językach migowych
Fonemy języka migowego to wiązki cech artykulacyjnych. Stokoe był pierwszym uczonym, który opisał system fonemiczny ASL . Zidentyfikował zakładkę wiązki (elementy położenia, z łac. tabula ), dez (kształt dłoni, od desygnatora ), sig (ruch, od podpisu ). Niektórzy badacze rozróżniają również ori (orientację), wyraz twarzy czy usta . Podobnie jak w przypadku języków mówionych, kiedy łączy się cechy, tworzą one fonemy. Podobnie jak w językach mówionych, języki migowe mają minimalne pary, które różnią się tylko jednym fonemem. Na przykład znaki ASL dla ojca i matki różnią się minimalnie pod względem lokalizacji, podczas gdy kształt dłoni i ruch są identyczne; lokalizacja jest więc kontrastowa.
Terminologia i system notacji Stokoe nie są już używane przez badaczy do opisywania fonemów języków migowych; Badania Williama Stokoe , choć nadal uważane za przełomowe, okazały się niewystarczająco charakteryzować amerykański język migowy lub inne języki migowe. Na przykład funkcje inne niż manualne nie są uwzględnione w klasyfikacji Stokoe. Brentari, Sandler i Van der Kooij zaproponowali od tego czasu bardziej wyrafinowane modele fonologii języka migowego.
Czerema
Cherologia i chereme (od starogreckiego : χείρ „ręka”) to synonimy fonologii i fonemu używanego wcześniej w nauce języków migowych . Cherema , jako podstawowa jednostka komunikacji migowej, jest funkcjonalnie i psychologicznie równoważna fonemom języków mówionych i została zastąpiona tym terminem w literaturze naukowej . Cherologia jako nauka o cheremach w języku jest zatem odpowiednikiem fonologii. Terminy nie są już w użyciu. Zamiast tego terminy fonologia i fonem (lub cecha charakterystyczna ) są używane do podkreślenia podobieństw językowych między językami migowymi i mówionymi.
Terminy te zostały ukute w 1960 roku przez Williama Stokoe na Uniwersytecie Gallaudeta w celu opisania języków migowych jako prawdziwych i pełnych języków. Stanowisko to, niegdyś kontrowersyjne, jest obecnie powszechnie akceptowane w językoznawstwie. Jednak terminologia Stokoe została w dużej mierze porzucona.
Zobacz też
- Zasada alfabetyczna
- Alternacja (językoznawstwo)
- Dystrybucja uzupełniająca
- diafonem
- Difon
- Emic i etic
- Darmowa odmiana
- Rzeczownik wywodzący się ze stresu początkowego
- Międzynarodowy alfabet fonetyczny
- Para minimalna
- Morfofonologia
- Telefon
- Ortografia fonemiczna
- Fonologia
- Zmiana fonologiczna
- Fonotaktyka
- Sphota
- Tonem
- trifon
- Viseme
Notatki
Dalsza lektura
- Chomsky, N.; Halle, M. (1968), The Sound Pattern of English , Harper and Row, OCLC 317361
- Clark, J.; Yallop, C. (1995), Wprowadzenie do fonetyki i fonologii (wyd. 2), Blackwell, ISBN 978-0-631-19452-1
- Crystal, D. (1997), The Cambridge Encyclopedia of Language (wyd. 2), Cambridge, ISBN 978-0-521-55967-6
- Crystal, D. (2010), The Cambridge Encyclopedia of Language (wyd. 3), Cambridge, ISBN 978-0-521-73650-3
- Gimson, AC (2008), Cruttenden, A. (red.), The Pronunciation of English (wyd. 7), Hodder, ISBN 978-0-340-95877-3
- Harris, Z. (1951), Metody w językoznawstwie strukturalnym , Chicago University Press, OCLC 2232282
- Jakobson, R.; Fant, G.; Halle, M. (1952), Wstęp do analizy mowy , MIT, OCLC 6492928
- Jakobson, R.; Halle, M. (1968), Fonology in Relation to Phonetics, w Malmberg, B. (red.) Manual of Phonetics , North-Holland, OCLC 13223685
- Jones, Daniel (1957), „Historia i znaczenie terminu„ fonem ” , Le Maître Phonétique , Le Maître Phonétique, dodatek (przedruk w E. Fudge (red.) Fonologia, Penguin), 35 (72): 1– 20, JSTOR 44705495 , OCLC 4550377
- Ladefoged, P. (2006), Kurs fonetyki (wyd. 5), Thomson, ISBN 978-1-4282-3126-9
- Pike, KL (1967), Język w stosunku do ujednoliconej teorii ludzkiego zachowania , Mouton, OCLC 308042
- Swadesh, M. (1934), „Zasada fonemiczna”, język , 10 (2): 117–129, doi : 10,2307/409603 , JSTOR 409603
- Twaddell, WF (marzec 1935). „O definiowaniu fonemu”. Język . Towarzystwo Lingwistyczne Ameryki. 11 (1): 5–62. doi : 10.2307/522070 . JSTOR 522070 . (przedruk w Joos, M. Readings in Linguistics, 1957)
- Wells, JC (1982), Akcenty języka angielskiego , Cambridge University Press, ISBN 0-521-29719-2
| Główne warunki | |
|---|---|
| Elementy | |
| Relacje semantyczne | |
| Funkcje | |
| Pola | |
| Kontrola władz : Biblioteki narodowe |
|---|
