Samson (opera)

Jean-Philippe Rameau

Samson była operą francuskiego kompozytora Jean-Philippe'a Rameau z librettem Voltaire'a . Dzieło nigdy nie zostało wystawione z powodu cenzury, chociaż Voltaire później wydrukował swój tekst. Rameau zamierzał operę na temat Samsona i Dalili jako następcę swojego debiutu Hippolyte et Aricie , którego premiera miała miejsce w październiku 1733 roku. Podobnie jak Hipolit , Samson był tragédie en musique w pięciu aktach i prologiem. Voltaire stał się wielkim wielbicielem muzyki Rameau po obejrzeniu Hipolita i zaproponował współpracę z kompozytorem w listopadzie 1733 r. Opera była ukończona późnym latem 1734 r. I trafiła na próby. Jednak dzieło o tematyce religijnej z librettem tak znanego krytyka Kościoła musiało wywołać kontrowersje i Samson został zakazany. Nie powiodła się również próba wskrzeszenia projektu w nowej wersji w 1736 roku. Partytura zaginęła, chociaż Rameau ponownie wykorzystał część muzyki Samsona w swoich późniejszych operach.

Tło

Woltera w 1736 r

Rameau i Voltaire w 1733 r

Rameau miał 50 lat, kiedy zadebiutował w operze tragédie en musique Hippolyte et Aricie w Operze Paryskiej 1 października 1733 r. Hippolyte wywołał ogromne kontrowersje, a konserwatywni krytycy atakowali go z powodu „ilości, złożoności i rzekomo włoskiego charakteru” muzyki ”. Obawiali się również, że nowy styl Rameau zniszczy tradycyjny francuski repertuar operowy, zwłaszcza dzieła jego założyciela Jean-Baptiste Lully'ego . Przez lata toczyły się spory między zwolennikami Rameau, tzw. ramistes (lub ramoneurs , dosłownie „kominiarze”) i jego przeciwnicy, lullistes .

Do 1733 roku Voltaire odniósł znaczny sukces jako dramaturg, ale nie napisał nic na scenę operową. Na początku tego roku napisał swoje pierwsze libretto, Tanis et Zélide , którego akcja toczy się w starożytnym Egipcie. Sam również wzbudził kontrowersje i został uwięziony w Bastylii za swoje satyryczne pisma w 1717 roku.

Pierwsza próba: 1733-1734

Voltaire niewiele wiedział o Rameau przed premierą Hipolita . Początkowo był sceptyczny co do kompozytora i jego nowego stylu muzycznego, pisząc: „To człowiek, który ma nieszczęście wiedzieć o muzyce więcej niż Lully. W sprawach muzycznych jest pedantem; jest skrupulatny i nużący”. Jednak przy dalszej znajomości jego wątpliwości co do Rameau i jego muzyki ustąpiły miejsca entuzjazmowi i chęci współpracy z kompozytorem. Odłożył Tanisa i zaczął pisać nową tragédie en musique opartą na historii Samsona z myślą o Rameau.

Wybór tematu biblijnego był zaskakujący, ponieważ ani Voltaire, ani Rameau nie byli głęboko religijni, a Voltaire miał coraz większą reputację bezbożnika. Obaj jednak kształcili się w szkołach prowadzonych przez jezuitów , gdzie prawdopodobnie widzieli inscenizacje dramatów sakralnych. Był też niedawny przykład opery Jephté Montéclaira , której premiera odbyła się w Paryżu w 1732 r., a oparta była na starotestamentowej historii Jeftego . . Nawet to napotkało problemy z cenzurą, gdy arcybiskup Paryża tymczasowo zawiesił występy, ale Voltaire prawdopodobnie uważał, że historia Samsona będzie bardziej akceptowalna, ponieważ jest mniej religijna niż historia Jeftego. Wiosną 1732 roku w Paryżu wystawiono również tłumaczenie włoskiej sztuki o Samsonie, bez żadnych skarg ze strony władz.

Pierwsza wzmianka o Samsonie pochodzi z listu z 20 listopada 1733 r. Rameau namawiał Voltaire'a do jak najszybszego ukończenia libretta i już w grudniu było ono gotowe. Wzmianka w czasopiśmie Anecdotes ou lettres secrètes wskazuje, że Rameau ukończył partyturę do sierpnia 1734 r. Już wtedy istniały wątpliwości, czy dzieło przejdzie bez szwanku przez cenzora. W czerwcu 1734 r. parlament paryski potępił Lettres philosophiques Voltaire'a i księgę spalono publicznie przed Pałacem Sprawiedliwości. Voltaire uciekł do Cirey uciec z więzienia w Bastylii . 14 września przyjaciółka Voltaire'a, Madame du Châtelet, napisała, że ​​cenzorzy Sorbony zaczęli narzekać na Samsona , na przykład Voltaire przypisał Samsonowi niektóre cuda Mojżesza , sprawił, że ogień z nieba spadł raczej z prawej strony niż po lewej („wielkie bluźnierstwo”), aw świątyni filistyńskiej umieścił tylko jedną kolumnę zamiast wymaganych dwóch.

Chociaż nieobecność Woltera utrudniała pracę nad operą, próby Samsona odbyły się 23 października 1734 r. W domu Louisa Fagona, Intendant des finances . Madame du Châtelet skomentowała muzykę w liście, chwaląc uwerturę, niektóre melodie na skrzypce, chaconne oraz muzyka trzeciego i piątego aktu. Jednak cenzor Abbé Hardion zabronił wystawiania dzieła. Mieszanka sacrum i profanum w libretcie, a także wybór Delili (uwodzicielki i zdrajczyni) jako bohaterki oraz niedawne starcie Woltera z władzami prawdopodobnie przyczyniły się do zakazu. Jak pisze Graham Sadler, Samsona była „walka z tyranią i nietolerancją religijną”.

Druga próba: 1736

Po sukcesie opery-baletu Rameau Les Indes galantes w 1735 roku Voltaire przekonał Rameau do ożywienia projektu Samsona . Voltaire zakończył przeróbkę libretta 10 lutego 1736 r., A Rameau ukończył muzykę gdzieś tej wiosny. Pomimo plotek, że Samson pojawi się w Operze po 6 kwietnia, nigdy nie został wystawiony. Powody tego są niejasne, ale prawdopodobnie była to ponownie cenzura, jak twierdził Voltaire, kiedy libretto zostało ostatecznie opublikowane w 1745 roku.

Innowacje Voltaire'a

Voltaire chciał, aby jego libretto było równie przełomowe, jak muzyka Rameau dla Hippolyte et Aricie . Oto niektóre z innowacyjnych cech Samsona , z których nie wszystkie Rameau zaakceptował:

• Odrzucając prolog. Tragédies en musique w lulliańskim stylu zawsze rozpoczynały się alegorycznym prologiem, zwykle bez bezpośredniego związku z główną akcją opery. Voltaire chciał pozbyć się tej funkcji i niechętnie dostarczył prolog dopiero po tym, jak Rameau go o to błagał. Samsona jest niezwykle krótki, ma tylko 85 linijek. Rameau zrezygnował z prologu dopiero w swoim Zoroastre w 1749 roku.
• Zmniejszenie ilości recytatywu. Voltaire uznał recytatyw za nudny i ograniczył go na rzecz większej liczby zespołów i refrenów, co uważał za mocną stronę Rameau.
• Postać Delili. Rameau martwił się, że Delilah pojawia się dopiero w trzecim i czwartym akcie. Zainteresowanie miłosne tragédie lyrique zaczynało się zwykle w pierwszym akcie, a bohaterka miała rywala, tworząc trójkąt miłosny. W Samsonie nie ma kobiecych głosów - poza refrenem - w pierwszych dwóch aktach, co niepokoiło Rameau. Voltaire odpowiedział, że było to konieczne do ustalenia wojowniczego charakteru Samsona, a poza tym akty były stosunkowo krótkie. Przewidywał, że nie wszyscy docenią postać Delili: „Bohaterka operowa, która nie jest wcale zakochana, być może nie zostanie zaakceptowana. Podczas gdy moi przeciwnicy twierdzą, że moja twórczość jest zbyt bezbożna, parter uzna ją za zbyt mądrą i zbyt surową. będzie zniechęcony, widząc, że miłość jest traktowana tylko jako uwodzenie w teatrze, gdzie zawsze jest uświęcana jako cnota”.
• Dramatyczny finał. Francuskie opery zwykle kończyły się rozrywką , uroczystymi chórami i tańcami. Voltaire kończy Samsona nagle, gdy bohater burzy filistyńską świątynię, zabijając siebie i swoich wrogów. Ten finał prawdopodobnie przemawiał do dramatycznych instynktów Rameau.

Ponowne wykorzystanie muzyki przez Rameau

W przedmowie do drukowanego libretta z 1745 roku Voltaire napisał, że Rameau uratował część muzyki z Samsona do wykorzystania w późniejszych operach. Określił, które działa w liście do Chabanon w 1768 roku, nazywając „Les Incas de Pérou” (drugi akt Les Indes galantes ), Castor et Pollux i Zoroastre . Specjalista od Rameau, Cuthbert Girdlestone, wątpi w wiarygodność pamięci Voltaire'a. Anonimowy korespondent „Journal de Paris”. z 5 stycznia 1777 r. zacytował „kogoś, kto często słyszał, jak słynny Rameau twierdził”, że wiele „najwspanialszych utworów” w Les fêtes d'Hébé pochodziło od Samsona :

„… [i] że muzyka River divertissement w pierwszym akcie była utworem mającym przedstawiać wodę tryskającą ze skały [ Samson , akt 2]; że wielki utwór dla Tyrtée został włożony do ust Samsona, kiedy zarzucał Izraelitom ich tchórzostwo [ Samson , Akt 1], że w trzecim akcie rozrywką było Święto Adonisa [ Samson , Akt 3], wreszcie, że w Samsonie użyto chaconne z Les Indes galantes do zwołania ludu do stóp prawdziwego Boga”.

Dwa utwory Samsona pojawiły się później w dwóch operowych kolaboracjach Rameau i Voltaire'a w 1745 roku: aria dla Delili stała się „Echo, voix errante” w La princesse de Navarre ; a aria dla Samsona stała się „Profonds abîmes du Ténare” w Le temple de la Gloire . Graham Sadler sugeruje również, że część muzyki mogła zostać ponownie wykorzystana w wersji Les fêtes de Polymnie z 1753 roku .

Girdlestone żałował utraty Samsona , uważając libretto za „najlepszy Rameau, jaki kiedykolwiek powstał”. Klęska Samsona nie zakończyła współpracy Rameau i Woltera. W 1740 Voltaire zaproponował ustawienie swojego libretta Pandore . Nic z tego nie wyszło, ale kompozytor i dramaturg ostatecznie współpracowali przy trzech dziełach, które trafiły na scenę w 1745 roku: Le temple de la gloire , La princesse de Navarre i Les fêtes de Ramire . Camille Saint-Saëns czerpał inspirację z Voltaire'a Samsona podczas pracy nad pierwszym szkicem jego opery Samson et Dalila .

Role

Prolog
La volupté (Przyjemność zmysłowa)
Bacchus
Hercule (Hercules)
La vertu (Cnota)
Plaisirs et Amours (Rozkosze i amorki)
Suivants de la Vertu (Wyznawcy cnót)
Opera
Samson
Dalila (Delilah)
Le roi des Philistins (Król Filistynów)
Le grand prêtre (arcykapłan)
Refren:

Streszczenie

Temple Odieux! que tes murs fe renverfent (1785), akwaforta Antoine -Louis Romanet i Jean-Michel Moreau

Prolog

La Volupté (Sensual Pleasure) świętuje swoje długie panowanie nad mieszkańcami Paryża. Herkules i Bachus przyznają, że miłość sprawiła, że ​​zapomnieli o swoich słynnych zwycięstwach militarnych i ofiarowują swoje posłuszeństwo Przyjemności. Nagle Virtue pojawia się w oślepiającym świetle. Zapewnia Pleasure, że nie przybyła po to, by ją wygnać, ale by skorzystać z jej pomocy w przekonaniu śmiertelników, by poszli za lekcją prawdy. Mówi, że teraz zaprezentuje widzom prawdziwego, a nie mitycznego Herkulesa (czyli Samsona) i pokaże, jak miłość doprowadziła do jego upadku.

akt 1

Jeńcy izraelscy nad brzegiem rzeki Adonis opłakują swój los pod panowaniem Filistynów. Filistyni planują zmusić Izraelitów do oddawania czci bożkom. Przybywa Samson ubrany w lwią skórę i rozbija pogańskie ołtarze. Wzywa bezbronnych Izraelitów, by zaufali Bogu, który dał mu siłę do pokonania Filistynów.

Akt 2

W swoim królewskim pałacu król Filistynów dowiaduje się o wyzwoleniu jeńców przez Samsona i klęsce armii filistyńskiej. Wchodzi Samson, trzymając w jednej ręce maczugę, a w drugiej gałązkę oliwną. Oferuje pokój, jeśli król uwolni Izraelitów. Kiedy król odmawia, Samson dowodzi, że Bóg jest po jego stronie, sprawiając, że woda spontanicznie wypływa z marmurowych ścian pałacu. Król nadal odmawia poddania się, więc Bóg zsyła ogień z nieba, który niszczy plony Filistynów. W końcu król zgadza się uwolnić Izraelitów, a jeńcy się radują.

Akt 3

Filistyni, w tym król, arcykapłan i Dalila, modlą się do swoich bogów Marsa i Wenus , aby ocalili ich przed Samsonem. Wyrocznia oświadcza, że ​​tylko moc miłości może pokonać Samsona.

Świeżo po zwycięstwach Samson przybywa i usypia go szum strumienia i muzyka kapłanek Wenus, świętujących święto Adonisa. Delilah błaga boginię, aby pomogła jej uwieść Samsona. Samson ulega jej urokowi pomimo ostrzeżeń chóru Izraelitów. Niechętnie ponownie wyrusza na bitwę, po tym, jak złożył przysięgę miłości Delilah.

Akt 4

Arcykapłan namawia Delilah, by odkryła tajemnicę niezwykłej siły Samsona. Samson wchodzi; jest gotów zawrzeć pokój z Filistynami w zamian za rękę Dalili w małżeństwie. Pokonuje początkową niechęć do ślubu w Świątyni Wenus. Delilah mówi, że wyjdzie za niego tylko wtedy, gdy ujawni jej źródło swojej siły, a Samson mówi jej, że leży to w jego długich włosach. Rozlega się grzmot i Świątynia Wenus znika w ciemności; Samson zdaje sobie sprawę, że zdradził Boga. Filistyni wpadają i biorą go do niewoli, pozostawiając Dalilę rozpaczliwie żałującą swojej zdrady.

Akt 5

Samson przebywa w filistyńskiej świątyni, zaślepiony i zakuty w łańcuchy. Opłakuje swój los wraz z chórem uwięzionych Izraelitów, którzy przynoszą mu wiadomość, że Dalila popełniła samobójstwo. Król jeszcze bardziej dręczy Samsona, każąc mu być świadkiem obchodów zwycięstwa Filistynów. Samson wzywa Boga, aby ukarał bluźnierstwo króla. Samson obiecuje ujawnić tajemnice Izraelitów, o ile Izraelici zostaną usunięci ze świątyni. Król zgadza się, a kiedy Izraelici odeszli, Samson chwyta kolumny świątyni i popycha je, niszcząc całą budowlę na siebie i Filistynów.

Źródła

• Cuthbert Girdlestone , Jean-Philippe Rameau: Jego życie i twórczość , Dover, Nowy Jork 1969 (wydanie w miękkiej oprawie).
• Amanda Holden (red.): The Viking Opera Guide , Viking, Nowy Jork 1993.
• Charles Dill: Potworna Opera: Rameau i tradycja tragiczna . Princeton University Press, Princeton/NJ 1998.
• Sylvie Bouissou: Jean-Philippe Rameau: Muzyka światła . Fayard, Paryż 2014.
• Graham Sadler: Kompendium Rameau . Boydell Press, Woodbridge/Wielka Brytania 2014.
• Julien Dubruque, esej na temat „The Stormy Collaboration Between Voltaire and Rameau” w książce towarzyszącej nagraniu Le temple de la Gloire Guya Van Waasa (Ricercar, 2015).