Stary Testament
| Część serii o |
| Biblii |
|---|
 |
 Zarys tematów związanych z Biblią Portal biblijny
|
| Część serii o |
| chrześcijaństwie |
|---|
 |
Stary Testament (często w skrócie ST ) to pierwsza część chrześcijańskiego kanonu biblijnego , która opiera się głównie na 24 księgach Biblii hebrajskiej lub Tanach, zbiorze starożytnych religijnych pism hebrajskich i czasami aramejskich, napisanych przez Izraelitów . Drugim działem chrześcijańskich Biblii jest Nowy Testament , napisany w języku greckim Koine .
Stary Testament składa się z wielu różnych ksiąg napisanych przez różnych autorów, powstałych na przestrzeni wieków. Chrześcijanie tradycyjnie dzielą Stary Testament na cztery części: pierwsze pięć ksiąg lub Pięcioksiąg (odpowiada żydowskiej Torze ); księgi historyczne opowiadające historię Izraelitów od podboju Kanaanu do klęski i wygnania do Babilonu ; poetyckie i „ Księgi mądrościowe „zajmujące się w różnych formach kwestiami dobra i zła na świecie oraz księgi biblijnych proroków, ostrzegające przed konsekwencjami odwrócenia się od Boga.
Księgi składające się na kanon Starego Testamentu oraz ich kolejność i nazwy różnią się w różnych gałęziach chrześcijaństwa . Kanony Prawosławnej i Wschodniej obejmują aż 49 ksiąg; kanon katolicki obejmuje 46 ksiąg; a najpopularniejszy kanon protestancki obejmuje 39 ksiąg.
Istnieje 39 ksiąg wspólnych dla zasadniczo wszystkich kanonów chrześcijańskich. Odpowiadają one 24 księgom Tanach, z pewnymi różnicami w kolejności i istnieją pewne różnice w tekście. Dodatkowa liczba odzwierciedla podział kilku tekstów ( Samuela , Królów , Kronik , Ezdrasza-Nehemiasza i Dwunastu mniejszych proroków ) na oddzielne księgi w chrześcijańskich Bibliach. Księgi, które są częścią chrześcijańskiego Starego Testamentu, ale nie należą do kanonu hebrajskiego, są czasami określane jako księgi deuterokanoniczne . Ogólnie rzecz biorąc, kościoły katolickie i prawosławne włączają te księgi do Starego Testamentu. Większość Biblii protestanckich nie zawiera ksiąg deuterokanonicznych w swoim kanonie, ale niektóre wersje anglikańskiej i luterańskiej umieszczają takie księgi w osobnej sekcji zwanej apokryfami . Księgi te ostatecznie wywodzą się z wcześniejszej greckiej Septuaginty, zbioru pism hebrajskich i również są pochodzenia żydowskiego. Niektóre z nich są również zawarte w Zwojach znad Morza Martwego .
Treść
Stary Testament zawiera 39 (protestanckich), 46 (katolickich) lub więcej (prawosławnych i innych) ksiąg, podzielonych bardzo szeroko na Pięcioksiąg ( Tora) , księgi historyczne , księgi „mądrości” i księgi prorockie.
poprawione wydanie katolickiej Biblii New American oraz poprawiona wersja standardowa protestancka i angielska wersja standardowa . Pisownia i imiona zarówno w Douay z lat 1609 – F10 (oraz w Nowym Testamencie Reims z 1582 r.), Jak i w rewizji biskupa Challonera z 1749 r. (wydanie obecnie drukowane, używane przez wielu katolików i źródło tradycyjnej katolickiej pisowni w języku angielskim) oraz w Septuagincie różnią się od pisowni i imion używanych we współczesnych wydaniach, które wywodzą się z hebrajskiego tekstu masoreckiego.
W przypadku kanonu ortodoksyjnego tytuły Septuaginty podano w nawiasach, gdy różnią się one od tych wydań. W kanonie katolickim tytuły Douaic podano w nawiasach, gdy różnią się one od tych wydań. Podobnie, King James Version odwołuje się do niektórych z tych ksiąg, stosując tradycyjną pisownię, gdy odnosi się do nich w Nowym Testamencie, na przykład „Izajasz” (od Izajasza).
W duchu ekumenizmu nowsze tłumaczenia katolickie (np. New American Bible , Jerusalem Bible i ekumeniczne tłumaczenia używane przez katolików, takie jak Revised Standard Version Catholic Edition ) używają tej samej „standaryzowanej” pisowni i nazw, co Biblie protestanckie (np. 1 Kronik w przeciwieństwie do Douaic 1 Paralipomenon, 1-2 Samuel i 1-2 Kings zamiast 1-4 Kings) w tych księgach, które są powszechnie uważane za kanoniczne, w protokanonikach .
Talmud (żydowski komentarz do pism świętych) w Bava Batra 14b podaje inną kolejność ksiąg w Nevi'im i Ketuvim . Ten rozkaz jest również cytowany w Miszne Tora Hilchot Sefer Tora 7:15. Kolejność ksiąg Tory jest uniwersalna we wszystkich wyznaniach judaizmu i chrześcijaństwa.
Sporne księgi, zawarte w większości kanonów, ale nie w innych, są często nazywane biblijnymi apokryfami , terminem używanym czasami specjalnie do opisania ksiąg w kanonie katolickim i prawosławnym, których nie ma w żydowskim tekście masoreckim i większości współczesnych Biblii protestanckich . Katolicy, zgodnie z Kanonem Trydenckim (1546), opisują te księgi jako deuterokanoniczne, podczas gdy greccy prawosławni, po Synodzie Jerozolimskim (1672) , używają tradycyjnej nazwy anagignoskomena , co oznacza „to, co należy przeczytać”. Występują w kilku historycznych wersjach protestanckich; niemiecka Biblia Lutra zawierała takie książki, podobnie jak angielska Biblia Króla Jakuba z 1611 roku .
Puste komórki tabeli oznaczają brak księgi w tym kanonie.
Kilka ksiąg kanonu prawosławnego znajduje się również w dodatku do łacińskiej Wulgaty, dawniej oficjalnej Biblii Kościoła rzymskokatolickiego.
|
Książki w Dodatku do Biblii Wulgaty
|
|
| Imię w Wulgacie | Imię w użyciu prawosławnym |
|---|---|
| 3 Księgi Ezdrasza | 1 Księga Ezdrasza |
| 4 Księgi Ezdrasza | 2 Księgi Ezdrasza |
| Modlitwa Manassesa | Modlitwa Manassesa |
| Psalm Dawida, gdy zabił Goliata (Psalm 151) | Psalm 151 |
Historyczność
Wczesne stypendium
Niektóre historie Pięcioksięgu mogą pochodzić ze starszych źródeł. Amerykański pisarz naukowy Homer W. Smith zwraca uwagę na podobieństwa między narracją o stworzeniu z Księgi Rodzaju a narracją z sumeryjskiego eposu o Gilgameszu , takie jak włączenie stworzenia pierwszego człowieka ( Adama / Enkidu ) do ogrodu Eden , drzewa wiedzy , drzewo życia i zwodniczy wąż. Uczeni tacy jak Andrew R. George zwracają uwagę na podobieństwo Narracja o potopie w Księdze Rodzaju i mit o potopie Gilgamesza . Podobieństwa między pochodzeniem Mojżesza i Sargona z Akadu zostały odnotowane przez psychoanalityka Otto Ranka w 1909 roku i spopularyzowane przez XX-wiecznych pisarzy, takich jak HG Wells i Joseph Campbell . Jacob Bronowski pisze, że „Biblia jest… po części folklorem, a po części zapisem. Historia jest… napisana przez zwycięzców i Izraelczyków , kiedy przedarli się przez [ Jericho ( ok. 1400 pne )], stali się nosicielami historii”.
Ostatnie stypendium
W 2007 roku badacz judaizmu Lester L. Grabbe wyjaśnił, że wcześniejszych biblistów, takich jak Julius Wellhausen (1844–1918), można określić jako „maksymalistów”, akceptujących tekst biblijny, chyba że został on obalony. Kontynuując tę tradycję, zarówno „istotna historyczność” patriarchów, jak i „zjednoczony podbój ziemi” były powszechnie akceptowane w Stanach Zjednoczonych do około lat siedemdziesiątych XX wieku. Wręcz przeciwnie, Grabbe mówi, że teraz wszyscy w jego dziedzinie „są minimalistami - przynajmniej jeśli chodzi o okres patriarchalny i osadnictwo.… [Bardzo niewielu jest chętnych do działania [jako maksymaliści]”.
Kompozycja
Pierwsze pięć ksiąg – Rodzaju , Wyjścia , Kapłańska , Liczb i Powtórzonego Prawa – osiągnęło swój obecny kształt w okresie perskim (538–332 pne) , a ich autorami była elita repatriantów zesłanych, którzy kontrolowali wówczas Świątynię . Księgi Jozuego , Sędziów , Samuela i Królów przedstawiają historię Izraela od podboju Kanaanu do oblężenia Jerozolimy ok. 587 pne . Wśród uczonych panuje powszechna zgoda co do tego, że powstały one jako jedno dzieło (tak zwana „ Historia deuteronomistyczna ”) podczas wygnania babilońskiego w VI wieku pne.
Dwie Księgi Kronik obejmują prawie ten sam materiał, co historia Pięcioksięgu i Deuteronomistyczna i prawdopodobnie pochodzą z IV wieku pne. Kroniki i Ezdrasz – Nehemiasz zostały prawdopodobnie ukończone w III wieku pne. Katolicki i prawosławny Stary Testament zawiera od dwóch (katolicki Stary Testament) do czterech (prawosławnych) ksiąg Machabejskich , napisanych w II i I wieku pne.
Te księgi historyczne stanowią około połowy całkowitej zawartości Starego Testamentu. Z pozostałych księgi różnych proroków – Izajasza , Jeremiasza , Ezechiela i dwunastu „ proroków mniejszych ” – zostały napisane między VIII a VI wiekiem pne, z wyjątkiem Jonasza i Daniela , które zostały napisane znacznie później. Księgi „mądrości” — Hioba , Przysłów , Kaznodziei , Psalmy , Pieśń nad pieśniami — mają różne daty: Księga Przysłów prawdopodobnie została ukończona w czasach hellenistycznych (332–198 pne), chociaż zawiera również znacznie starszy materiał; Praca zakończona do VI wieku pne; Kaznodziei do III wieku pne.
Motywy
W całym Starym Testamencie Bóg jest konsekwentnie przedstawiany jako ten, który stworzył świat. Chociaż Bóg Starego Testamentu nie jest konsekwentnie przedstawiany jako jedyny Bóg, który istnieje , zawsze jest przedstawiany jako jedyny Bóg, którego Izrael ma czcić , lub jedyny „prawdziwy Bóg”, którym tylko Jahwe (lub YHWH ) jest Wszechmogący.
Stary Testament podkreśla szczególny związek między Bogiem a Jego wybranym ludem , Izraelem, ale zawiera także wskazówki dla prozelitów . Związek ten wyraża się w biblijnym przymierzu (umowie) między nimi, które otrzymał Mojżesz. Kodeksy prawne w księgach takich jak Księga Wyjścia , a zwłaszcza Księga Powtórzonego Prawa , są warunkami umowy: Izrael przysięga wierność Bogu, a Bóg przysięga, że będzie specjalnym obrońcą i wsparciem Izraela. Jednak The Jewish Study Bible zaprzecza, jakoby słowo przymierze ( brit po hebrajsku) oznacza „kontrakt”; na starożytnym Bliskim Wschodzie przymierze zostałoby zaprzysiężone przed bogami, którzy byliby jego egzekutorami. Ponieważ Bóg jest częścią umowy, a nie tylko jej świadkiem, The Jewish Study Bible zamiast tego interpretuje ten termin jako odnoszący się do przyrzeczenia.
Dalsze tematy Starego Testamentu obejmują między innymi zbawienie , odkupienie , sąd Boży , posłuszeństwo i nieposłuszeństwo, wiarę i wierność. Przez cały czas kładzie się silny nacisk na etykę i rytualną czystość , których Bóg wymaga, chociaż niektórzy prorocy i pisarze mądrości zdają się to kwestionować, argumentując, że Bóg żąda sprawiedliwości społecznej ponad czystość i być może w ogóle nie dba o czystość. Kodeks moralny Starego Testamentu nakazuje uczciwość, interwencję na rzecz słabszych oraz obowiązek sprawiedliwego wymierzania sprawiedliwości przez rządzących. Zabrania morderstwa, przekupstwa i korupcji, oszukańczego handlu i wielu wykroczeń seksualnych . Cała moralność wywodzi się z Boga, który jest źródłem wszelkiej dobroci.
Problem zła odgrywa dużą rolę w Starym Testamencie. Problem, przed którym stanęli autorzy Starego Testamentu, polegał na tym, że dobry Bóg musiał mieć słuszny powód, by sprowadzić na swój lud nieszczęście (co oznacza zwłaszcza, ale nie tylko, wygnanie babilońskie ). Temat ten pojawia się, z wieloma odmianami, w księgach tak różnych, jak dzieje Królów i Kronik, proroków, takich jak Ezechiel i Jeremiasz, oraz w księgach mądrości, takich jak Księga Hioba i Koheleta.
Tworzenie
Proces, w wyniku którego pisma święte stały się kanonami i Bibliami, był długi, a jego złożoność wyjaśnia wiele różnych istniejących obecnie Starego Testamentu. Timothy H. Lim, profesor Biblii Hebrajskiej i Judaizmu Drugiej Świątyni na Uniwersytecie w Edynburgu , identyfikuje Stary Testament jako „zbiór autorytatywnych tekstów najwyraźniej boskiego pochodzenia, które przeszły przez ludzki proces pisania i redagowania”. Twierdzi, że nie jest to magiczna księga ani nie została napisana dosłownie przez Boga i przekazana ludzkości. Około V wieku pne Żydzi widzieli pięć ksiąg Tory (Pięcioksiąg Starego Testamentu) jako posiadający status autorytatywny; do II wieku pne Prorocy mieli podobny status, chociaż bez takiego samego szacunku jak Tora; poza tym żydowskie pisma święte były płynne, a różne grupy widziały autorytet w różnych księgach.
grecki
Teksty hebrajskie zaczęto tłumaczyć na język grecki w Aleksandrii około 280 roku i kontynuowano do około 130 roku pne. Te wczesne tłumaczenia greckie - rzekomo zlecone przez Ptolemeusza II Filadelfusa - nazwano Septuagintą (łac. „Siedemdziesiąt”) ze względu na przypuszczalną liczbę zaangażowanych tłumaczy (stąd skrót „ LXX ”). Ta Septuaginta pozostaje podstawą Starego Testamentu we wschodnim Kościele prawosławnym .
Różni się w wielu miejscach od tekstu masoreckiego i obejmuje liczne księgi, które nie są już uważane za kanoniczne w niektórych tradycjach: 1 i 2 Księga Ezdrasza , Judyta , Tobiasza , 3 i 4 Machabejska , Księga Mądrości , Syracha i Barucha . Wczesna nowożytna krytyka biblijna zazwyczaj wyjaśniała te różnice jako celowe lub ignoranckie wypaczenie dokonane przez uczonych aleksandryjskich, ale najnowsze badania utrzymują, że opiera się ona po prostu na wczesnych tekstach źródłowych różniących się od tych używanych później przez masoreci w swojej pracy.
Septuaginta była pierwotnie używana przez zhellenizowanych Żydów, którzy lepiej znali grekę niż hebrajski. Jednak teksty zaczęły być używane głównie przez pogan nawróconych na chrześcijaństwo i przez wczesny Kościół jako jego Pismo Święte, przy czym greka była lingua franca wczesnego Kościoła. Trzech najbardziej uznanych wczesnych interpretatorów to Akwila z Synopy , Symmachus Ebionita i Teodotion ; w Hexapli Orygenes umieścił obok swoje wydanie tekstu hebrajskiego jego transkrypcja literami greckimi i cztery równoległe tłumaczenia: Akwilasa, Symmachusa, Septuaginty i Teodotiona. Tak zwane „piąte” i „szóste wydanie” to dwa inne greckie tłumaczenia rzekomo cudownie odkryte przez studentów poza miastami Jerycho i Nikopolis : zostały one dodane do Octapli Orygenesa.
W 331 Konstantyn I zlecił Euzebiuszowi dostarczenie pięćdziesięciu Biblii dla Kościoła w Konstantynopolu . Atanazy odnotował, że aleksandryjscy skrybowie przygotowywali około 340 Biblii dla Konstansa . Niewiele więcej wiadomo, choć istnieje wiele spekulacji. Na przykład spekuluje się, że mogło to stanowić motywację dla list kanonów i że przykładami tych Biblii są Codex Vaticanus i Codex Sinaiticus . Razem z Peszittą i Codex Alexandrinus , są to najwcześniejsze zachowane chrześcijańskie Biblie. Wśród kanonów Pierwszego Soboru Nicejskiego nie ma dowodów na jakiekolwiek określenie kanonu. Jednak Hieronim (347–420) w swoim Prologu do Judyty twierdzi, że Księga Judyty „została uznana przez Sobór Nicejski za zaliczoną do Pisma Świętego”.
łacina
W chrześcijaństwie zachodnim lub chrześcijaństwie w zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego łacina wyparła grekę jako wspólny język pierwszych chrześcijan, aw 382 rne papież Damazy I zlecił Hieronima , czołowemu uczonemu tamtych czasów, sporządzenie zaktualizowanej Biblii łacińskiej zastąpić Vetus Latina , który był łacińskim tłumaczeniem Septuaginty. Dzieło Hieronima, zwane Wulgatą , było bezpośrednim tłumaczeniem z języka hebrajskiego, ponieważ opowiadał się on za wyższością tekstów hebrajskich w poprawianiu Septuaginty zarówno z powodów filologicznych, jak i teologicznych. Jego Wulgata Stary Testament stała się standardową Biblią używaną w Kościele zachodnim, szczególnie jako Wulgata Sixto-Clementine , podczas gdy Kościoły na Wschodzie nadal używały Septuaginty.
Hieronim natomiast w prologach Wulgaty opisuje niektóre fragmenty ksiąg Septuaginty, których nie ma w Biblii hebrajskiej, jako niekanoniczne ( nazwał je apokryfami ); dla Barucha , wymienia on po imieniu w swoim Prologu do Jeremiasza i zauważa, że nie jest on ani czytany, ani przechowywany wśród Hebrajczyków, ale nie nazywa go wyraźnie apokryficznym lub „nie ma go w kanonie”. Synod w Hipponie (w 393), a następnie sobór w Kartaginie (397) i sobór w Kartaginie (419) może być pierwszym soborem, który wyraźnie zaakceptował pierwszy kanon, który obejmuje księgi, które nie pojawiają się w Biblii hebrajskiej ; sobory znajdowały się pod znaczącym wpływem Augustyna z Hippony , który uważał kanon za już zamknięty.
Kanon protestancki
W XVI wieku reformatorzy protestanccy stanęli po stronie Hieronima; jednak chociaż większość Biblii protestanckich ma teraz tylko te księgi, które pojawiają się w Biblii hebrajskiej, kolejność jest taka sama, jak w Biblii greckiej.
Następnie Rzym oficjalnie przyjął kanon, Kanon Trydencki , który jest postrzegany jako zgodny z Soborami Kartagińskimi Augustyna lub Soborem Rzymskim i obejmuje większość, ale nie wszystkie, Septuaginty ( 3 Ezdrasz oraz 3 i 4 Księga Machabejska są wykluczone); anglikanie po angielskiej wojnie domowej przyjęli kompromisowe stanowisko, przywracając 39 artykułów i zachowując dodatkowe książki, które zostały wykluczone przez Westminsterskie Wyznanie Wiary , zarówno do prywatnego studiowania, jak i do czytania w kościołach ale nie w celu ustanowienia jakiejkolwiek doktryny, podczas gdy luteranie trzymali je do prywatnego studiowania, zebrane w dodatku jako biblijne apokryfy .
Inne wersje
Chociaż hebrajska, grecka i łacińska wersja Biblii hebrajskiej są najbardziej znanymi Starymi Testamentami, były też inne. Mniej więcej w tym samym czasie, gdy powstawała Septuaginta, dokonywano tłumaczeń na język aramejski, język Żydów mieszkających w Palestynie i na Bliskim Wschodzie i prawdopodobnie język Jezusa: są to tak zwane targumy aramejskie , od słowa oznaczającego „przekład ” i były używane, aby pomóc kongregacjom żydowskim zrozumieć ich pisma święte.
Dla aramejskich chrześcijan istniało przekład Biblii hebrajskiej na język syryjski , zwany Peszitta , a także wersje w języku koptyjskim (język codzienny Egiptu w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, wywodzący się ze starożytnego Egiptu), etiopskim (do użytku w kościele etiopskim, jednym najstarszych kościołów chrześcijańskich), ormiański (Armenia jako pierwsza przyjęła chrześcijaństwo jako oficjalną religię) i arabski .
teologia chrześcijańska
Chrześcijaństwo opiera się na przekonaniu, że historyczny Jezus jest także Chrystusem , jak w Wyznaniu Piotra . Wiara ta jest z kolei oparta na żydowskim rozumieniu znaczenia hebrajskiego słowa Mesjasz , które podobnie jak greckie „Chrystus” oznacza „namaszczony”. W Pismach Hebrajskich opisuje króla namaszczonego olejem w chwili wstąpienia na tron: staje się on „Pomazańcem PANA ” lub Pomazańcem Jahwe.
W czasach Jezusa niektórzy Żydzi spodziewali się, że potomek Dawida z krwi i kości („Syn Dawida ”) przyjdzie, aby ustanowić prawdziwe żydowskie królestwo w Jerozolimie, zamiast rzymskiej prowincji Judei. Inni kładli nacisk na Syna Człowieczego , wyraźnie nie z tego świata postać, która pojawi się jako sędzia na końcu czasów . Niektórzy przedstawili zsyntetyzowany pogląd na oba stanowiska, w których mesjańskie królestwo tego świata będzie trwało przez określony czas, po którym nastąpi epoka innego świata lub Świat, który ma nadejść .
Niektórzy [ kto? ] myślał, że Mesjasz już był obecny, ale nierozpoznany z powodu grzechów Izraela; jakiś [ kto? ] uważał, że Mesjasz zostanie ogłoszony przez poprzednika, prawdopodobnie Eliasza (jak obiecał prorok Malachiasz, którego księga kończy teraz Stary Testament i poprzedza relację Marka o Janie Chrzcicielu ). Jednak żaden pogląd na Mesjasza oparty na Starym Testamencie nie przewidywał Mesjasza, który będzie cierpiał i umrze za grzechy wszystkich ludzi. Dlatego historia śmierci Jezusa wymagała głębokiego odejścia od tradycji Starego Testamentu.
Nazwa „Stary Testament” odzwierciedla rozumienie przez chrześcijaństwo samego siebie jako wypełnienia proroctwa Jeremiasza o Nowym Przymierzu (które jest podobne do „testamentu” i często mylone), aby zastąpić istniejące przymierze między Bogiem a Izraelem (Jeremiasz 31:31). Jednak nacisk przesunął się z judaistycznego rozumienia przymierza jako przymierza opartego na rasie lub plemieniu między Bogiem a narodem żydowskim, na przymierze między Bogiem a każdą osobą wierzącą, która jest „w Chrystusie”.
Zobacz też
- Uchylenie praw Starego Przymierza
- Narracje biblijne i koraniczne
- Księga Hioba w bizantyjskich iluminowanych rękopisach
- Krytyka Biblii
- Wyjaśnienie prawa
- Genealogie Genesis
- Prawo i Ewangelia
- Lista starożytnych kodeksów prawnych
- Lista rękopisów Biblii hebrajskiej
- Marcjon z Sinopy
- Księgi niekanoniczne, do których odwołuje się Biblia
- Cytaty z Biblii hebrajskiej w Nowym Testamencie
Notatki wyjaśniające
Cytaty
Literatura ogólna i cytowana
- Bandstra, Barry L (2004), Czytanie Starego Testamentu: wprowadzenie do Biblii hebrajskiej , Wadsworth, ISBN 978-0-495-39105-0
- Barton, John (1997), Jak powstała Biblia , Westminster John Knox Press, ISBN 978-0-664-25785-9
- ——— (2001), „Wprowadzenie do Starego Testamentu” , w: Muddiman, John; Barton, John (red.), Komentarz biblijny , Oxford University Press, ISBN 978-0-19-875500-5
- Berlin, Adele; Brettler, Marc Zvi, wyd. (2014-10-17). Żydowska Biblia do studium: wydanie drugie . Oxford University Press. P. PT194. ISBN 978-0-19-939387-9 .
- Berman, Joshua A. (lato 2006). „Przymierze Boga z człowiekiem” . Azure: Pomysły dla narodu żydowskiego (25). ISSN 0793-6664 . Źródło 2019-10-31 .
- Blenkinsopp, Joseph (1998), „Pięcioksiąg”, w Barton, John (red.), The Cambridge towarzysz interpretacji biblijnej , Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-48593-7
- Boadt, Lawrence (1984), Czytanie Starego Testamentu: wprowadzenie , Paulist Press, ISBN 978-0-8091-2631-6
- Brettler, Marc Zvi (2005), Jak czytać Biblię , Jewish Publication Society, ISBN 978-0-8276-1001-9
- Bultman, Christoph (2001), „Powtórzonego Prawa”, w: Barton, John; Muddiman, John (red.), Oxford Bible Commentary , Oxford University Press, ISBN 978-0-19-875500-5
- Coggins, Richard J (2003), „1 i 2 Kroniki” , w: Dunn, James DG; Rogerson, John William (red.), Komentarz do Biblii , Eerdmans, ISBN 978-0-8028-3711-0
- Coogan, Michael David (2008-11-01). Krótkie wprowadzenie do Starego Testamentu: Biblia hebrajska w kontekście . Oxford University Press. P. 106. ISBN 978-0-19-533272-8 . .
- Crenshaw, James L (2010), mądrość Starego Testamentu: wprowadzenie , Westminster John Knox Press, ISBN 978-0-664-23459-1
- Davies, GI (1998), „Wprowadzenie do Pięcioksięgu” , w: Barton, John (red.), Oxford Bible Commentary , Oxford University Press, ISBN 978-0-19-875500-5
- Dines, Jennifer M (2004), „Septuaginta” , Continuum , ISBN 978-0-567-08464-4
- Rolnik, Ron (1991), „Mesjasz/Chrystus” , w: Mills, Watson E; Bullard, Roger Aubrey (red.), Słownik Biblii Mercer , Mercer University Press, ISBN 978-0-86554-373-7
- Ferguson, Everett (1996). Kościół Chrystusowy: biblijna eklezjologia na dziś . Wm. Wydawnictwo B. Eerdmans. P. 2. ISBN 978-0-8028-4189-6 .
- Gentry, Peter R (2008), „Old Greek and Later Revisors” , w Sollamo, Raija; Voitila, Anssi; Jokiranta, Jutta (red.), Pismo Święte w okresie przejściowym , Brill, ISBN 978-90-04-16582-3
- Grabbe, Lester L (2003), „Ezdrasz” , w: Dunn, James DG; Rogerson, John William (red.), Komentarz do Biblii , Eerdmans, ISBN 978-0-8028-3711-0
- Hasel, Gerhard F (1991), Teologia Starego Testamentu: podstawowe zagadnienia aktualnej debaty , Eerdmans, ISBN 978-0-8028-0537-9
- Hayes, Christine (2006). „Wprowadzenie do Starego Testamentu (Biblia hebrajska): Transkrypcja wykładu 6” . Otwarte kursy Yale . Źródło 2019-10-31 .
- Herion, Gary A (2000), „Przymierze” , w Freedman, David Noel (red.), Dictionary of the Bible , Eerdmans, ISBN 978-90-5356-503-2
- Jobes, Karen H.; Silva, Moises (2005), Zaproszenie do Septuaginty , Baker Academic
- Jones, Barry A (2000), „Kanon Starego Testamentu” , w: Freedman, David Noel (red.), Dictionary of the Bible , William B. Eerdmans, ISBN 978-90-5356-503-2
- Juel, Donald (2000), „Chrystus”, w: Freedman, David Noel (red.), Dictionary of the Bible , William B. Eerdmans, ISBN 978-90-5356-503-2
- Levine, Amy-Jill (2001). „Przymierze i Prawo, część I (Wj 19–40, Kapłańska, Powtórzonego Prawa). Wykład 10” (PDF) . Stary Testament. Przewodnik po kursie . Wielkie Kursy. P. 46.
- Lim, Timothy H. (2005). Zwoje znad Morza Martwego: bardzo krótkie wprowadzenie . Oksford: Oxford University Press.
- McLay, Tim (2003), Wykorzystanie Septuaginty w badaniach Nowego Testamentu , Eerdmans, ISBN 978-0-8028-6091-0
- Miller, John W (2004), Jak powstała Biblia , Paulist Press, ISBN 978-0-8091-4183-8
- Miller, John W (1987), Poznaj proroków: przewodnik dla początkujących po księgach biblijnych proroków , Paulist Press, ISBN 978-0-8091-2899-0
- Miller, Stephen R. (1994), Daniel , B&H Publishing Group, ISBN 978-0-8054-0118-9
- Rogerson, John W (2003), „Powtórzonego Prawa” , w: Dunn, James DG; Rogerson, John William (red.), Komentarz do Biblii , Eerdmans, ISBN 978-0-8028-3711-0
- Sailhamer, John H. (1992), Pięcioksiąg jako narracja , Zondervan, ISBN 978-0-310-57421-7
- Schniedewind, William M (2004), Jak Biblia stała się książką , Cambridge, ISBN 978-0-521-53622-6
- Ska, Jean Louis (2009). Egzegeza Pięcioksięgu: studia egzegetyczne i podstawowe pytania . Mohr Siebeck. P. 213. ISBN 978-3-16-149905-0 .
- Soggin, J. Alberto (1987), Wprowadzenie do Starego Testamentu , Westminster John Knox Press, ISBN 978-0-664-22156-0
- Stuart, Douglas (1987), Ozeasz-Jonasz , Thomas Nelson, ISBN 978-0-8499-0230-7
- Würthwein, Ernst (1995), Tekst Starego Testamentu: wprowadzenie do Biblii Hebraica , William B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-0788-5
Dalsza lektura
- Anderson, Bernhard . Zrozumienie Starego Testamentu . ISBN 0-13-948399-3
- Bahnsen, Greg i in., Pięć poglądów na temat prawa i ewangelii (Grand Rapids: Zondervan, 1993).
- Berkowitz, Ariel; Berkowitz, D'vorah (2004), Tora ponownie odkryta (wyd. 4), Shoreshim, ISBN 978-0-9752914-0-5 .
- Dever, William G. (2003), Kim byli pierwsi Izraelici? , Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans, ISBN 978-0-8028-0975-9 .
- Kierowca, Samuel Rolles (1911). . W Chisholm, Hugh (red.). Encyklopedia Britannica . Tom. 3 (wyd. 11). Wydawnictwo Uniwersytetu Cambridge. s. 849–894.
- Wzgórze, Andrzej; Walton, John (2000), Przegląd Starego Testamentu (wyd. 2), Grand Rapids: Zondervan, ISBN 978-0-310-22903-2 .
- Kuntz, John Kenneth (1974), Lud starożytnego Izraela: wprowadzenie do literatury, historii i myśli Starego Testamentu , Harper & Row, ISBN 978-0-06-043822-7 .
- Lancaster, D Thomas (2005), Przywrócenie: Przywrócenie Tory Bożej uczniom Jezusa , Littleton \: Pierwsze owoce Syjonu .
- Papadaki-Oekland, Stella (2009), bizantyjskie iluminowane rękopisy Księgi Hioba , ISBN 978-2-503-53232-5 .
- von Rad, Gerhard (1982–1984), Theologie des Alten Testaments [ Teologia Starego Testamentu ] (w języku niemieckim), tom. Zespół 1–2, Monachium: Auflage .
- Rouvière, Jean-Marc (2006), Brèves méditations sur la Création du monde [ Krótkie medytacje o stworzeniu świata ] (w języku francuskim), Paryż: L'Harmattan .
- Salibi, Kamal (1985), Biblia pochodzi z Arabii , Londyn: Jonathan Cape, ISBN 978-0-224-02830-1 .
- Schmid, Konrad (2012), Stary Testament: historia literatury , Minneapolis: Twierdza, ISBN 978-0-8006-9775-4 .
- Silberman, Neil A ; i in. (2003), The Bible Unearthed , Nowy Jork: Simon & Schuster, ISBN 978-0-684-86912-4 (oprawa twarda), ISBN 0-684-86913-6 (oprawa miękka).
- Sprinkle, Joseph „Joe” M (2006), Prawo biblijne i jego znaczenie: chrześcijańskie zrozumienie i etyczne zastosowanie przepisów mojżeszowych na dziś , Lanham, Maryland: University Press of America, ISBN 978-0-7618-3371-0 ( płócienna) i ISBN 0-7618-3372-2 (miękka).
Linki zewnętrzne
- Brama biblijna . Pełne teksty Starego (i Nowego) Testamentu, w tym pełne kanony rzymskie i prawosławne
- Wczesne pisma żydowskie , zarchiwizowane z oryginału w dniu 2018-09-24 , pobrane 2018-09-29 - Tanach
- „Stary Testament”, Écritures , La feuille d'Olivier, zarchiwizowane z oryginału w dniu 2010-12-07 Protestancki Stary Testament na jednej stronie
- „Stary Testament”, Czytelnia , Kanada: Tyndale Seminary . Obszerne zasoby internetowe Starego Testamentu (w tym komentarze)
- Wprowadzenie do Starego Testamentu (Biblia hebrajska) , Uniwersytet Yale
- „Stary Testament” . Encyklopedia.com . The Columbia Encyclopedia, wyd.
- Biblia , gospodarz X10 : historie i komentarze ze Starego Testamentu
- Tanach ML (Biblia równoległa) – Biblia Hebraica Stuttgartensia i King James Version
| Przegląd |  |
|
|---|---|---|
| Tematy | ||
| Biblia hebrajska | ||
| Biblia chrześcijańska | ||
|
Biblia (Pisma Święte) |
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Podwaliny | |||||||||
|
Historia ( oś czasu ) ( rozpiętość ) |
|
||||||||
|
Wyznania ( lista , członkowie ) |
|
||||||||
| Teologia | |||||||||
| Filozofia | |||||||||
|
Inne funkcje |
|
||||||||
|
Kalendarium starożytnego Bliskiego Wschodu
| |
|---|---|
|
| Ogólny | |
|---|---|
| Biblioteki Narodowe | |
| Inny | |
