dialekty guarani

guarani
guarani
Dystrybucja geograficzna ;	Argentyna , Paragwaj , Boliwia , Brazylia
Klasyfikacja językowa	Tupian Tupi–Guarani Guarani (I) Guarani ; ; ;
Podziały	Guarani z zachodniej Boliwii; Guarani ze wschodniej Boliwii; Guarani z Paragwaju; Chiripa Guarani; Mbya Guarani;
ISO 639-1	gn
ISO 639-2 / 5	grn
ISO 639-3	grn
Glottolog	; tupi1282 (Mbya – Paragwajczyk) tupi1283 (boliwijski)

Język Guaraní należy do gałęzi Tupí-Guaraní rodziny językowej Tupí .

Istnieją trzy odrębne grupy w podgrupie Guaraní, są to: Kaiowá , Mbyá i Ñandeva .

W Ameryce Łacińskiej rdzennym językiem, który jest najczęściej używany wśród społeczności nie-rdzennych, jest guaraní. W Ameryce Południowej mieszka ponad 280 000 mieszkańców Guaraní, z których 51 000 mieszka w Brazylii . Lud Guaraní zamieszkuje regiony Brazylii, Paragwaju , Boliwii , a także Argentyny . W tych regionach jest ponad cztery miliony osób posługujących się językiem Guaraní.

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury ( UNESCO ) sklasyfikowała żywotność języka guaraní jako „wrażliwą”. Definicja „narażonych” UNESCO ma na celu podkreślenie, że chociaż większość dzieci Guaraní mówi językiem Guaraní, użycie tego języka jest ograniczone do określonych kontekstów (np. środowiska rodzinnego). Chociaż język Guaraní można sklasyfikować tylko jako „wrażliwy”, istnieją inne języki w obrębie gałęzi Tupí-Guaraní, które są klasyfikowane jako „wymarłe” i „krytycznie zagrożone” (np. odpowiednio Amanayé i Anambé ) .

Język Guaraní był przedmiotem badań od przybycia jezuitów w XVII wieku. Język Guaraní jest podgrupą w obrębie gałęzi Tupí-Guaraní. Istnieją trzy dialekty w podgrupie Guaraní: Mbyá, Kaiowá i Ñandeva. Różnice między trzema dialektami języka Guaraní można zauważyć przede wszystkim w ich odrębnych fonologiach i składni , ponieważ różnią się one w zależności od kontekstu społecznego, w którym używany jest język. Warto zauważyć, że Mbyá traktują priorytetowo transmisję ustną . Umiejętność czytania i pisania w Mbyá zyskała na znaczeniu pod koniec lat 90. jako produkt nowych instytucji edukacyjnych na wsi. Lemle (1971) twierdzi, że pomimo istnienia prawie czterdziestu dialektów w rodzinie Tupí-Guaraní, istnieją liczne podobieństwa między słowami tych dialektów.

Kraje, w których mówi się guarani, są zaznaczone na czerwono. Kraj zaznaczony na ciemnoczerwono to Paragwaj, gdzie guarani jest językiem urzędowym.

Odmiany

Zachodnio-boliwijskie guarani (alias Simba), 7000 mówców
Wschodni boliwijski język guarani (alias Chiriguano, Chawuncu, zachodni argentyński guarani), 55 000 użytkowników
- dialektów: Avá (subdialekty Chané, Tapieté aka Ñandeva), Izoceño/Izocenio
Paragwajskie guarani (właściwe guarani), 5 milionów użytkowników, głównie metysów
Chiripá Guarani (alias Avá, Nhandéva/Ñandeva, Apytare, Tsiripá/Txiripá), 12 000 mówców
Mbyá Guarani (Mbya), 25 000 mówców

Dzielą one pewien stopień wzajemnej zrozumiałości i są bliskie bycia dialektami; jednak mówi się, że Chiripá jest zrozumiały z powodu dwujęzyczności , a nie z natury. Istnieje również pewien stopień zrozumiałości z Kaiwá –Pai Tavytera, który nie jest zawarty w Ethnologue . Ethnologue uważa Tapieté za odrębny język, pośredni między wschodnim boliwijskim a paragwajskim, i zmienił nazwę z Chiripá na Avá, chociaż ta ostatnia jest niejednoznaczna. Guarani z Paragwaju jest zdecydowanie najczęściej używaną odmianą i to właśnie często oznacza termin „Guarani” poza Ameryką Południową.

Literatura dotycząca języka guarani

Gałąź Tupí-Guaraní w rodzinie Tupí, która była przedmiotem większości badań językowych w tej rodzinie. W rezultacie dostępna literatura lingwistyczna na temat języków Tupí-Guaraní jest obszerna, począwszy od gramatyk , bibliografii , historii rozwoju języka , studiów typologicznych , po rozprawy na temat fonologii języka Guaraní.

Według Silvettiego i Silvestri (2015), guaraní stało się językiem pisanym dopiero po przybyciu jezuitów. Silvetti i Silvestri twierdzą, że „to jezuici nadali mu gramatykę i składnię i uczynili z niego jedno z „lenguas generales” używanych do ewangelizacji tubylców”.

W świetle tego zwrócimy uwagę na ważne prace literackie dotyczące lingwistyki guaraní trzech jezuitów, a mianowicie: (i) jezuita Joseph de Anchieta ; (ii) jezuita Antonio Ruiz de Montoya ; i wreszcie (iii) jezuita Alonso de Aragona. Pierwszą napisaną gramatyką Guaraní była gramatyka jezuity Josepha de Anchieta (1595). Arte de la lengua Guaraní (1640) jezuity Antonio Ruiza de Montoyi , dokumentacja gramatyki Guaraní, służyła jako znaczący punkt odniesienia i wyjścia dla wszystkich wcześniejszych prac gramatycznych dotyczących języka Guaraní. Analiza Guaraní przeprowadzona przez Montoyę morfologia i składnia są dokładne do dziś. Montoya wyprodukował również słownik Guaraní znany jako Tesoro de la Lengua Guaraní (1639). W tej pracy nie tylko stworzył pierwszy tego rodzaju słownik, ale także podał przykłady kontekstów, w których można użyć różnych udokumentowanych przez siebie słów. Wreszcie, jezuita Alonso de Aragona stworzył gramatykę pedagogiczną , która została ukończona w 1629 r., Ale wydrukowana dopiero w 1979 r. Celem pracy Aragony była pomoc tym, którzy szukają sposobów na naukę guarani.

Prowadzone szeroko zakrojone badania oraz rozległy zasięg języka guaraní w Ameryce Łacińskiej zapewniły mu ważną pozycję w krajobrazie miejskim. Innymi słowy, oficjalny status Guaraní w Paragwaju w połączeniu z badaniami naukowymi, które nastąpiły później, pozwoliły na ostatnie projekty standaryzacji.

W miarę postępu wysiłków zmierzających do standaryzacji Guaraní, ekspansja jego zastosowania w różnych sektorach w Ameryce Łacińskiej będzie tylko rosła. Widać to po szerokim zakresie opracowywanej literatury na temat struktury języka Guaraní, a także jego znaczenia kulturowego. Jednym z głównych orędowników tego przedsięwzięcia, poza samymi Guaraní, jest naukowiec Robert A. Dooley. Dooley w swojej karierze stworzył obszerną kolekcję dzieł tego języka, zwykle opartą na dyskursie struktury językowej Guaraní-Mbyá. Przykłady dotyczą tego, jak różne struktury gramatyczne są rozumiane przez mówcę, mogą całkowicie zmienić udostępnianą narrację lub skupić się na pragmatycznej strukturze zdań Guaraní, łączeniu klauzul lub przestrzennym rozumieniu Guaraní. Te projekty badawcze przeprowadzone przez Dooleya są kluczowe dla zrozumienia różnych aspektów kulturowych, takich jak dyskursy w odniesieniu do tłumaczenia ważnych czynników religijnych, które z kolei są ważne dla wzmocnienia pozycji samych Guaraní. Ta standaryzacja jest również wspierana przez naukowców, takich jak Guillaume Thomas, który poprzez badanie Guaraní może rozróżnić przyrostki czasowe i jako takie różne czasy, i który poprzez badanie różnych stopni nominalizacji jest w stanie porównać różne warianty Guaraní-Mbyá między Argentyną, Brazylią, i Paragwaju, tworząc z kolei rodzaj bazy danych różnic, którą można wykorzystać jako odniesienie dla różnych stylów językowych. Prace takie jak te oraz prace naukowców, takich jak Estigarribia i Pinta (2017), które kompilują najnowsze badania nad Guaraní, będą zyskiwać na znaczeniu.

Dystrybucja Guarani

Paragwaj

Guarani paragwajskie jest obok hiszpańskiego jednym z języków urzędowych Paragwaju . Konstytucja Paragwaju jest dwujęzyczna, a podręczniki państwowe są zazwyczaj w połowie po hiszpańsku, a w połowie po guarani.

W Paragwaju mówi się również odmianą guarani znaną jako Chiripá . Jest blisko spokrewniony z paragwajskim guarani, językiem, na który użytkownicy coraz częściej przestawiają się. W Paragwaju jest 7 000 osób mówiących językiem Chiripá.

Ponadto inna odmiana guarani, znana jako Mbyá, jest również używana w Paragwaju przez 8 000 osób. Leksykalnie jest w 75% podobny do paragwajskiego guarani.

Najmniejszą społecznością posługującą się guarani w Paragwaju jest społeczność Aché , znana również jako Guayaki, z populacją 850 osób.

Wreszcie, w departamencie Chaco w Paragwaju jest 304 osób posługujących się wschodnio-boliwijskim / zachodnio-argentyńskim guarani , znanymi lokalnie jako Ñandeva lub Tapiete. (Jednak poza Paragwajem Ñandeva odnosi się do Chiripá).

Największą grupą Guarani w Chaco jest ta znana lokalnie jako Guarayo, która osiedliła się w Paragwaju po wojnie z Boliwią (1932–35). Pochodzą z obszaru Isoso w Boliwii.

Argentyna

obok hiszpańskiego językiem urzędowym w prowincji Corrientes .

Inna odmiana guarani, zachodnia argentyńska guarani , jest używana dalej na zachód przez około 15 000 użytkowników, głównie w Jujuy , ale także w prowincji Salta . Zasadniczo odnosi się do tej samej odmiany guarani, co guarani ze wschodniej Boliwii .

w Argentynie 3000 osób mówi inną odmianą guarani, znaną jako Mbyá .

Boliwia

Guarani ze wschodniej Boliwii i guarani z zachodniej Boliwii są powszechnie używane w południowo-wschodnich prowincjach kraju.

Guarani ze wschodniej Boliwii, znane również jako Chawuncu lub Chiriguano , jest używane przez 33 670 użytkowników (czyli 36 917) w południowo-środkowej części rzeki Parapeti oraz w mieście Tarija . Odnosi się zasadniczo do tej samej odmiany guarani, co guarani z zachodniej Argentyny .

Inne istniejące grupy Guarani to Gwarayú lub Guarayos liczące około 30 000 osób i około 800 Sirionó w Santa Cruz . To, co pozostało z Yuki , szacowanej na około 240, żyje w Dpt. z Cochabamby .

W sierpniu 2009 Boliwia uruchomiła uniwersytet języka guarani w Kuruyuki w południowo-wschodniej prowincji Chuquisaca, który będzie nosił imię rdzennego bohatera Apiaguaiki Tumpa .

Brazylia

Rozległe terytorium Guaraní obejmuje przestrzeń, która przecina granice Brazylii, Paragwaju, Argentyny i Urugwaju. Istnieją różne punkty napięć w historii Guaraní, ale ta analiza skupi się na trzech: (i) przybyciu jezuitów ; (ii) wyzyskujące praktyki pracy encomiendas ; i wreszcie (iii) wywłaszczenie ziemi Guaraní przez hiszpańskich i portugalskich kolonizatorów .

Historia

Jezuici

Przybycie jezuitów na terytorium Guaraní w XVII wieku spowodowało reorganizację struktur społecznych, politycznych i ekonomicznych ludów Guaraní. Wspólnoty (powszechnie nazywane „misjami”), które założyli jezuici, zgromadziły całkowitą populację, która przekroczyła 100 000 ludów Guaraní. Podporządkowanie ludu Guaraní jednemu porządkowi społecznemu, ekonomicznemu, politycznemu i duchowemu w misjach przyczyniło się do fałszywej konstrukcji Guaraní jako ludu jednorodnego. Wilde dobrze to wyartykułował w swoim twierdzeniu, że:

Misje tworzyły „ wyimaginowaną społeczność ”, która na przestrzeni 150 lat obejmowała bardzo zróżnicowane populacje, które musiały przystosować się do jednego wzorca organizacji przestrzennej i czasowej.

Początkowo Hiszpanie dostrzegali różnice między rdzenną ludnością terytorium Guaraní; jednak hiszpańska dokumentacja nie uwzględniła odpowiednio tej różnorodności.

Encomenderos

Guaraní byli nie tylko poddawani reżimowi warunków życia przez Europejczyków, ale także manipulowani poprzez wyzysk w pracy. Guaraní byli ofiarami wyzysku zarówno ze strony encomenderos z terytoriów hiszpańskich, jak i handlarzy niewolników z południa Brazylii. Ecomenderos byli odbiorcami encomienda. Encomienda była dotacją od korony co pozwoliło określonym urzędnikom na kontrolę nad niektórymi rdzennymi populacjami z zamiarem wydobycia siły roboczej. Innymi słowy, Encomenderos zapewnił ludziom Guaraní pracę w zamian za „ochronę”, ale w większości ten układ pracy jedynie ułatwiał zinstytucjonalizowany wyzysk siły roboczej ludu Guaraní.

Traktat Madrycki

Po podpisaniu traktatu madryckiego w 1750 r. Guaraní walczyli o prawa do swojego terytorium w wojnie trwającej od 1754 do 1756 r. Traktat ten nakazał wysiedlenie wielu mieszkańców Guaraní żyjących na terenach kontrolowanych przez hiszpańską monarchię. Traktat przyznał monarchii portugalskiej prawa do określonych obszarów, które wcześniej znajdowały się pod kontrolą Hiszpanii. Portugalczycy zastosowali się do traktatu pod warunkiem usunięcia ludu Guaraní. Innymi słowy, pomimo tego, że Guaraní odgrywali centralną rolę w postanowieniach traktatu, byli całkowicie nieobecni w procesach negocjacyjnych. Traktat nie został utrzymany po 1761 r. W rezultacie jedynym celem traktatu było wysiedlenie i śmierć wielu ludzi Guaraní oraz zniszczenie ich społeczności. Jezuici zostali wypędzeni z terytorium Guaraní w 1767 r., Po części z powodu ich rzekomej pomocy Guaraní w wysiłkach w obronie ich praw do ich terytorium.

Projekty dokumentacji językowej

W 2014 roku Brazylijski Instytut Narodowego Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego (IPHAN) oficjalnie uznał Guaraní-Mbyá za obiekt o znaczeniu kulturowym w historii Brazylii. Decyzja ta była wynikiem projektu pilotażowego, w ramach którego zbadano liczbę osób mówiących tym językiem w połączeniu z innymi ważnymi wskaźnikami. Projektem zarządzał Instytut Badań i Rozwoju Językoznawstwa Politycznego (IPOL), który przeprowadził badania w ponad 60 społecznościach, dokumentując sposób, w jaki użytkownicy definiowali, przekazywali i używali swojego języka w życiu codziennym. Na zakończenie tego projektu wyniki opublikowano w formacie cyfrowym i tekstowym oraz zaprezentowano na konferencji. Konferencja dała Guaraní okazję do wyrażenia poparcia dla uznania Guaraní-Mbyá za kulturowy punkt odniesienia w historii Brazylii. Ponadto narodowe uznanie znaczenia tego języka dało społeczeństwu możliwość ponownego rozważenia ważnej wartości ludu Guaraní dla historii Brazylii. Dało to również Guaraní okazję do rozwinięcia silniejszego poczucia autonomii i sprawczości w odniesieniu do ich własnej tożsamości kulturowej.

W 2009 r. zaczęto rozwijać Projekt Guaraní w ramach Projektu Dokumentacji Kultury Rdzennej ( PRODOCULT ) przez Museu do Indio przy wsparciu finansowym UNESCO i fundacji Banco do Brasil. Celem tego projektu jest przede wszystkim udokumentowanie kultury Guaraní poprzez słowa i działania samych Guaraní, a także pomoc rdzennej ludności w sprawczości i niezależności poprzez uczenie ich metodologii dokumentowania ich kultury, aby ostatecznie mogli opowiedzieć własną historię kulturową. Pierwszym etapem tego projektu i jego podstawowym celem jest szkolenie młodych ludzi z pięciu oddzielnych wiosek Guaraní-Mbyá na południowych wybrzeżach Rio de Janeiro w zakresie dokumentowania i inwentaryzacji zarówno kultury materialnej, jak i niematerialnej, którą uznają za istotną dla siebie w teraźniejszości i ich przeszłe historie kulturowe. Kolejne etapy tego projektu mają na celu zapoznanie mieszkańców tych wsi z procesem mikroinformatyki i innymi sposobami dokumentowania kultury, np. poprzez fotografię.

Struktura języka

Fonologia

Spółgłoski guarani
	Dwuwargowy	Labio- dentystyczny	Dentystyczny	Pęcherzykowy	Post-alv. / Podniebienny	Tylnojęzykowy	krtaniowy
Donosowe / Prenasalizowane	( m ), ᵐb		ⁿd	( n )	( ɲ ), ᶮdʒ	( ŋ ), ᵑɡ
Zwarty wybuchowy	P		T		C	k ɡ	ʔ
Frykatywny	β	w		S	ʃ	X	( godzina )
Rotyczny				r , ɾ
przybliżony		ʋ			J	ɰ
Boczny					l

Uwaga . Dane na powyższym wykresie pochodzą od A. Gutmana, B. Avanzatiego i R. Dooleya.

Samogłoski guarani
	Przód	Centralny	Z powrotem
Wysoki	ja ĩ	ɨ ɨ̃	u ũ
Środek	e ẽ		o õ
Niski		a _

Uwaga . Powyższy wykres przedrukowany z A. Gutmana i B. Avanzatiego.

Morfologia

zaimki

Istnieje sześć różnych rodzajów zaimków w języku guarani: (i) osobowy ; (ii) poglądowe ; (iii) nieokreślony ; (iv) liczebnik ; (v) przeczące i (vi) pytające .

Zaimki osobowe

Zaimki osobowe guarani
1 szt	xee
2szt	tak
3 gramy	ha'e
1 zł w tym	nhande
1 zł wył.	Ruda
2 pl	peẽ lub pende
3 zł	ha'e kuery

Uwaga . Powyższy wykres przedrukowany z R. Dooley.

Zaimki pierwszej osoby liczby mnogiej w języku guarani wyróżniają się złożonością podmiotu , do którego się zwracają.

Przykład 1
Xee I a-ĩ-a A1SG -be- NMLZ wściekły dopóki XIV puma o-vaẽ A3 -przyjazd Xee a-ĩ-a peve xivi o-vaẽ I A1SG-be-NMLZ do czasu przybycia pumy A3 „Puma dotarła aż do miejsca, w którym się zatrzymałem” (cyt. w Estigarribia & Pinta, s. 241) Nieznany(e) skrót(y) ( pomoc );
Przykład 2
Ndee Ty ponownie ke-a A2SG -sen- NMLZ ja chwila a-mba'eapo A1SG - praca Ndee re-ke-a ja a-mba'eapo Ty A2SG-śpisz-NMLZ, podczas gdy A1SG-pracujesz „Kiedy ty spałeś, ja pracowałem” (cyt. w Estigarribia & Pinta, s. 241) Nieznany(e) skrót(y) ( pomoc );
Przykład 3
Ipynandi [i-py+nandi] 3.INACT-stopa+odkryta ha'e ha'e I ijao [ij-ao 3.INACT-odzież soro. soro] złamany Ipynandi ha'e ijao soro. [i-py+nandi] ha'e [ij-ao soro] 3.INACT-stopa+odkryta i 3.INACT-ubranie zepsute „Jest boso, a jego ubranie jest podarte”
Przykład 4
ha'e 3 . SG . PRON Ruda- 1 . PL . WYKLUCZ . NIEAKTYWNE - juhu spotkanie) ha'e ore- juhu 3.SG.PRON 1.PL.EXCL.INACT- spotkanie(e) „było umówione nasze spotkanie” lub „spotkał nas (ale nie ciebie)” Nieznany skrót(y) glosujący ( pomoc );

Notatka. Dane na wykresie przedrukowane z Estigarribia i Pinta.