Evliya Çelebi

Evliya Çelebi
Evliya Celebi by Piros Rostás Bea (2014) in Eger, 2016 Hungary.jpg
Urodzić się
Derviş Mehmed Zillî

( 1611-03-25 ) 25 marca 1611

Konstantynopol , Imperium Osmańskie (dzisiejszy Stambuł , Turcja )
Zmarł 1682 (w wieku 70–71 lat)
Inne nazwy
Tchelebi po francusku Tchalabi/Chalabi po angielsku
Znany z Seyâhatnâme („Dziennik z podróży”)

Derviş Mehmed Zillî (25 marca 1611 - 1682), znany jako Evliya Çelebi ( osmański turecki : اوليا چلبى ), był osmańskim odkrywcą, który podróżował po terytorium Imperium Osmańskiego i sąsiednich ziem przez okres czterdziestu lat, nagrywając swój komentarz w dziennik podróży zwany Seyâhatnâme („Księga podróży”). Imię Çelebi to honorowy tytuł oznaczający „dżentelmena” lub „męża Bożego” (patrz tureckie konwencje nazewnictwa sprzed 1934 r .).

Życie

Dom Evliyi Çelebi w Kütahya , obecnie wykorzystywany jako muzeum

Evliya Çelebi urodziła się w Konstantynopolu w 1611 roku w zamożnej rodzinie z Kütahya . Oboje jego rodzice byli związani z dworem osmańskim , jego ojciec Derviş Mehmed Zilli był jubilerem, a matka abchaską krewną wielkiego wezyra Meleka Ahmeda Paszy . W swojej książce Evliya Çelebi śledzi swoją ojcowską genealogię od Ahmada Yasawiego , wczesnego mistyka sufickiego. Evliya Çelebi otrzymała nadworne wykształcenie od cesarskiego ulama (uczonych). Mógł wstąpić do Gulshani Sufi, ponieważ wykazuje dogłębną znajomość ich khanqah w Kairze i istnieje graffiti, w którym nazywał siebie Evliya-yı Gülşenî („Evliya z Gülşenî”). [ potrzebne źródło ]

Pobożny muzułmanin przeciwny fanatyzmowi, Evliya potrafił recytować Koran z pamięci i swobodnie żartować na temat islamu. Choć zatrudniony jako duchowny i artysta estradowy na cesarskim dworze sułtana Murada IV, Evliya odmówił zatrudnienia, które uniemożliwiłoby mu podróżowanie. Çelebi studiował muzykę wokalną i instrumentalną jako uczeń znanego Khalwati o imieniu „Umar Gulshani, a jego talenty muzyczne przyniosły mu wiele łask w Pałacu Cesarskim, imponując nawet głównemu muzykowi Amirowi Gunie. Był również przeszkolony w teorii muzyki zwanej ilm al-musiqi .

Jego dziennikarstwo rozpoczęło się w Konstantynopolu od robienia notatek na temat budynków, rynków, zwyczajów i kultury, aw 1640 roku zostało uzupełnione relacjami z podróży poza granice miasta. Zebrane notatki z jego podróży tworzą dziesięciotomowe dzieło zatytułowane Seyahatname („Dziennik z podróży”). Odchodząc od ówczesnej osmańskiej konwencji literackiej, pisał mieszanką języka narodowego i wysokotureckiego, w wyniku czego Seyahatname pozostaje popularnym i dostępnym dziełem referencyjnym o życiu w Imperium Osmańskim w XVII wieku, w tym dwa rozdziały o instrumenty muzyczne .

Evliya Çelebi zmarł w 1684 roku, nie jest jasne, czy był wtedy w Stambule, czy w Kairze.

podróże

Europa

Çelebi twierdził, że spotkał rdzennych Amerykanów jako gość w Rotterdamie podczas swojej wizyty w 1663 r. Napisał: „[oni] przeklęli tych kapłanów, mówiąc:„ Nasz świat był kiedyś spokojny, ale został wypełniony chciwymi ludźmi, którzy czynią wojny każdego roku i skracają nam życie”.

Odwiedzając Wiedeń w latach 1665–66, Çelebi zauważył pewne podobieństwa między słowami w języku niemieckim i perskim , co było wczesną obserwacją związku między tym, co później nazwano dwoma językami indoeuropejskimi .

Çelebi odwiedził Kretę iw księdze II opisuje upadek Chanii przez sułtana; w księdze VIII opowiada o kampanii Candia .

Chorwacja

Podczas swoich podróży po południowosłowiańskich regionach Imperium Osmańskiego Çelebi odwiedził różne regiony współczesnej Chorwacji , w tym północną Dalmację , części Slawonii , Međimurje i Banija . Zanotował różnorodne historiograficzne i etnograficzne . Zawierały one opisy spotkań z pierwszej ręki, świadków narratorów osób trzecich i wymyślone elementy.

czerkieski

Çelebi również udał się do Czerkiesów w 1640 r. Komentował urodę kobiet i mówił o braku meczetów i bazarów, mimo że jest krajem muzułmańskim. Opowiada o gościnności Czerkiesów i wspomina, że ​​nie potrafił pisać literami języka czerkieskiego, porównując go do „okrzyku sroki”.

Bośnia

Stary Most w Mostarze

Evliya Çelebi odwiedziła miasto Mostar , wówczas w osmańskiej Bośni . Napisał, że nazwa Mostar oznacza „strażnika mostu”, w nawiązaniu do słynnego mostu miejskiego o długości 28 metrów i wysokości 20 metrów. Çelebi napisał, że „jest jak tęczowy łuk wznoszący się do nieba, rozciągający się od jednego urwiska do drugiego. ... Ja, biedny i nieszczęśliwy niewolnik Allaha, przeszedłem przez 16 krajów, ale nigdy nie widziałem takiego wysoki most. Jest rzucany ze skały na skałę tak wysoko, jak niebo”.

Kosowo

W 1660 roku Çelebi udał się do Kosowa i nazwał środkową część regionu Arnavud (آرناوود) i zauważył, że w Vučitrn jego mieszkańcy mówili po albańsku lub turecku , a niewielu po bośniacku . Wyżyny wokół Tetovo , Peć i Prizren Çelebi uważane są za „góry Arnavudluk”. Çelebi odniósł się do „gór Peć” jako znajdujących się w Arnavudluk (آرناوودلق) i uważał, że rzeka Ibar , która łączyła się w Mitrovicy , tworzy granicę Kosowa z Bośnią . Uważał, że rzeka „Kılab” lub Lab ma swoje źródło w Arnavudluk (Albania), a co za tym idzie, Sitnica jako część tej rzeki. Çelebi obejmowało również środkowe góry Kosowa w obrębie Arnavudluk.

Albania

Çelebi dużo podróżował po całej Albanii, odwiedzając ją 3 razy. Odwiedził Tiranę, Lezha, Shkodra i Bushat w 1662, Delvina, Gjirokastra, Tepelena, Skrapar, Përmet, Berat, Kanina, Vlora, Bashtova, Durrës, Kavaja, Peqin, Elbasan, Pogradec, Kavaja i Durrës w 1670.

Partenon

W 1667 roku Çelebi wyraził swój zachwyt rzeźbami Partenonu i opisał budynek jako „jak niezdobytą fortecę nie wykonaną przez człowieka”. Ułożył poetyckie błaganie, aby Partenon, jako „dzieło mniej rąk ludzkich niż samego Nieba, pozostał na zawsze”.

Azja

Shirwan

O handlarzach ropą w Baku Çelebi napisał: „Z rozkazu Allaha ropa wydobywa się z ziemi, ale podobnie jak w przypadku gorących źródeł, z oleju zakrzepłego na powierzchni jak śmietana tworzą się kałuże wody. Kupcy brodzą w tych kałużach i zbierają olej olej w kadziach i wypełniają nim kozie skóry, ci kupcy naftowi sprzedają je następnie w różnych regionach. Dochody z tego handlu ropą są dostarczane corocznie bezpośrednio do Safavid Shah ” .

Chanat Krymski

Evliya Çelebi zwróciła uwagę na wpływ najazdów kozackich z Azaku na tereny Chanatu Krymskiego , niszcząc szlaki handlowe i dotkliwie wyludniając regiony. Do czasu przybycia Çelebiego wiele odwiedzanych miast zostało dotkniętych przez Kozaków, a jedynym miejscem na Krymie , które określił jako bezpieczne, była osmańska twierdza w Arabacie .

Çelebi pisał o handlu niewolnikami na Krymie:

Człowiek, który nie widział tego rynku, nie widział niczego na tym świecie. Matka zostaje tam odcięta od syna i córki, syna od ojca i brata, i sprzedają się wśród lamentów, wołań o pomoc, płaczu i smutku.

Çelebi oszacował, że na Krymie było około 400 000 niewolników, ale tylko 187 000 wolnych muzułmanów.

Syrii i Palestyny

W przeciwieństwie do wielu europejskich i niektórych żydowskich dzienników podróży po Syrii i Palestynie w XVII wieku, Çelebi napisał jeden z nielicznych szczegółowych dzienników podróży z islamskiego punktu widzenia. Çelebi odwiedził Palestynę dwukrotnie, raz w 1649 i raz w 1670-1. Angielskie tłumaczenie pierwszej części, z niektórymi fragmentami drugiej, zostało opublikowane w latach 1935–1940 przez palestyńskiego uczonego-samouka Stephana Hannę Stephana , który pracował w Palestyńskim Departamencie Starożytności . Znaczące są liczne odniesienia do Palestyny ​​lub „Krainy Palestyny”, a Evliya zauważa: „Wszystkie kroniki nazywają ten kraj Palestyną”.

Seyâhatname

Główny artykuł: Seyahatname

Chociaż wiele opisów Seyâhatnâme zostało napisanych w przesadny sposób lub było to po prostu pomysłowa fikcja lub błędna interpretacja z trzeciego źródła, jego notatki pozostają użytecznym przewodnikiem po kulturze i stylu życia XVII-wiecznego Imperium Osmańskiego. Pierwszy tom dotyczy wyłącznie Stambułu, ostatni tom Egiptu.

Obecnie nie ma angielskiego tłumaczenia całego Seyahatname , chociaż istnieją tłumaczenia różnych części. Najdłuższe pojedyncze tłumaczenie na język angielski zostało opublikowane w 1834 r. przez Josepha von Hammer-Purgstalla , austriackiego orientalistę: można je znaleźć pod nazwą „Evliya Efendi”. Praca Von Hammer-Purgstalla obejmuje dwa pierwsze tomy (Stambuł i Anatolia ), ale jej język jest przestarzały. Inne tłumaczenia obejmują prawie kompletne tłumaczenie dziesiątego tomu Ericha Prokoscha na język niemiecki, pracę wprowadzającą z 2004 roku zatytułowaną The World of Evliya Çelebi: An Ottoman Mentality napisaną przez Roberta Dankoffa oraz tłumaczenie wybranych fragmentów dziesięciu tomów autorstwa Dankoffa i Sooyonga Kima z 2010 roku, An Osmański podróżnik: wybory z Księgi podróży Evliya Çelebi .

Evliya jest znany z tego, że zbierał próbki języków w każdym regionie, w którym podróżował. W Seyâhatnâme skatalogowanych jest około 30 tureckich dialektów i języków . Çelebi zauważa podobieństwa między kilkoma słowami z języka niemieckiego i perskiego , chociaż zaprzecza jakiemukolwiek wspólnemu dziedzictwu indoeuropejskiemu. Seyâhatnâme zawiera również pierwsze transkrypcje wielu języków Kaukazu i Tsakonu oraz jedyne zachowane okazy pisanego Ubykh poza literaturą językową.

W 10 tomach swojego Seyahatname opisuje następujące podróże: [ potrzebne źródło ]

  1. Konstantynopol i okolice (1630)
  2. Anatolia , Kaukaz , Kreta i Azerbejdżan (1640)
  3. Syria , Palestyna , Armenia i Rumelia (1648)
  4. Kurdystan , Irak i Iran (1655)
  5. Rosja i Bałkany (1656)
  6. Kampanie wojskowe na Węgrzech podczas czwartej wojny austriacko-tureckiej (1663/64)
  7. Austria , Krym i Kaukaz po raz drugi (1664)
  8. Grecja , a potem po raz drugi Krym i Rumelia (1667–1670)
  9. hadżdż do Mekki (1671 )
  10. Egipt i Sudan (1672)

W kulturze popularnej

Ulica Evlija Čelebija (Evliya Çelebi) we współczesnym Skopje
  • Çelebi pojawia się w powieści Orhana Pamuka Biały zamek z 1985 roku i pojawia się w powieściach Przygody kapitana Batorego (Dobrodružstvá kapitána Báthoryho) słowackiego pisarza Juraja Červenáka .
  • İstanbul Kanatlarımın Altında ( Stambuł pod moimi skrzydłami , 1996) to film o życiu legendarnych braci lotników Hezârfen Ahmed Çelebi i Lagâri Hasan Çelebi oraz o społeczeństwie osmańskim na początku XVII wieku, za panowania Murada IV, o czym świadczył i opowiadał Evliya Çelebi.
  • Evliya Çelebi ve Ölümsüzlük Suyu (Evliya Çelebi i woda życia, 2014, reż. Serkan Zelzele), dziecięca adaptacja przygód Çelebi, to pierwszy pełnometrażowy turecki film animowany.
  • UNESCO włączyło 400. rocznicę urodzin Çelebi do swojego harmonogramu obchodów rocznic.
  • W serialu telewizyjnym z 2015 roku Muhteşem Yüzyıl: Kösem jest grany przez tureckiego aktora Necipa Memili.

Zobacz też

Źródła i dalsze lektury

W tureckim

  • Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi . Beyoğlu, Stambuł: Yapı Kredi Yayınları Ltd. Şti., 1996. 10 tomów.
  •   Evliya Çelebi: Seyahatnamesi . 2 tom. Cocuk Klasikleri Dizisi. Berlin 2005. ISBN 975-379-160-7 (Wybór przetłumaczony na współczesny turecki dla dzieci)
  • Robert Dankoff, Nuran Tezcan, Evliya Çelebi'nin Nil Haritası - Dürr-i bî misîl în ahbâr-ı Nîl, Yapı Kredi Yayınları 2011
  • Nuran Tezcan, Semih Tezcan (red.), Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi, TC Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 2011

Po angielsku

  • Narracja o podróżach po Europie, Azji i Afryce w XVII wieku autorstwa Evliyá Efendí . Trans. Rittera Josepha von Hammera. Londyn: Oriental Translation Fund Wielkiej Brytanii i Irlandii, 1846.
  • Stephan, St.H. (1935). odnotowany przez LA Mayera . „Podróże Evliya Tshelebi w Palestynie” . Kwartalnik Departamentu Starożytności w Palestynie . 4 : 103-108 . _ _
  • Evliya Çelebi w Diyarbekir: odpowiednia sekcja The Seyahatname . Trans. i Ed. Martina van Bruinessena i Hendrika Boeschotena. Nowy Jork: EJ Brill, 1988.
  • Życie intymne osmańskiego męża stanu: Melek Ahmed Pasha (1588–1662) przedstawiony w Księdze podróży Evliyi Çelebi . Albany: State University of New York Press, 1991.
  •   Księga podróży Evliyi Çelebi. Evliya Çelebi w Albanii i regionach przyległych (Kosowo, Czarnogóra). Odpowiednie sekcje Seyahatname . Trans. i Ed. Roberta Dankoffa. Leiden i Boston 2000. ISBN 90-04-11624-9
  • Robert Dankoff : mentalność osmańska. Świat Evliyi Çelebi . Leiden: EJ Brill, 2004.
  • Klaus Kreiser, „Evliya Çelebi”, wyd. C. Kafadar, H. Karateke, C. Fleischer. październik 2005.

Po niemiecku

  • Helena Turková: Die Reisen und Streifzüge Evliyâ Çelebîs in Dalmatien und Bosnien in den Jahren 1659/61 . Praga 1965.
  •   Klaus Kreiser: Edirne im 17. Jahrhundert nach Evliyâ Çelebî. Ein Beitrag zur Kenntnis der osmanischen Stadt . Fryburg 1975. ISBN 3-87997-045-9
  • Im Reiche des Goldenen Apfels. Des türkischen Weltenbummlers Evliâ Çelebis denkwürdige Reise in das Giaurenland und die Stadt und Festung Wien anno 1665 . Trans. R. Kreutel, Graz i in. 1987.
  • Ins Land der geheimnisvollen Func: des türkischen Weltenbummlers, Evliyā Çelebi, Reise durch Oberägypten und den Sudan nebst der osmanischen Provinz Habes in den Jahren 1672/73 . Trans. Ericha Prokosza. Graz: Styria, 1994.
  • Evliya Çelebis Anatolienreise aus dem dritten Band des Seyāḥatnāme . Trans. Korkut M. Buğday. Nowy Jork: EJ Brill, 1996.
  • Evliya Çelebis Reise von Bitlis nach Van: ein Auszug aus dem Seyahatname . Trans. Krystian Bulut. Wiesbaden: Harrassowitz, 1997.
  • Manisa nach Evliya Çelebi: aus dem neunten Band des Seyāḥat-name . Trans. Nuran Tezcan. Boston: Brill, 1999.
  •   Kairo in der zweiten Hälfte des 17. Jahrhunderts. Beschrieben von Evliya Çelebi . Trans. Ericha Prokosza. Stambuł 2000. ISBN 975-7172-35-9

Linki zewnętrzne

  1. ^ „Kup nazwę domeny — najlepsze domeny na sprzedaż na świecie” .
Pobrano z „ https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Evliya_Çelebi&oldid=1139050029 ”