germański umlaut

Ten artykuł zawiera transkrypcje fonetyczne w międzynarodowym alfabecie fonetycznym (IPA) . Aby zapoznać się ze wstępnym przewodnikiem dotyczącym symboli IPA, zobacz Help:IPA . Aby zapoznać się z rozróżnieniem między [ ] , / / i ⟨ ⟩, zobacz IPA § Nawiasy i ograniczniki transkrypcji .

Germański umlaut (czasami nazywany i-umlaut lub i-mutacja ) jest rodzajem lingwistycznego umlautu , w którym tylna samogłoska zmienia się na powiązaną samogłoskę przednią ( fronting ) lub przednia samogłoska zbliża się do / i / ( podnoszenie ), gdy następuje sylaba zawiera / i / , / iː / lub / j / .

Miało to miejsce oddzielnie w różnych językach germańskich, począwszy od około 450 lub 500 rne i dotyczyło wszystkich wczesnych języków z wyjątkiem gockiego . Przykładem wynikającej z tego zamiany samogłosek jest angielska liczba mnoga foot ~ feet (z pragermańskiego * fōts , lm. * fōtiz ). Germański umlaut, omówiony w tym artykule, nie obejmuje innych historycznych zjawisk związanych z samogłoskami, które występowały w historii języków germańskich, takich jak a-mutacja germańska i różne specyficzne dla języka procesy mutacji u , ani wcześniejsze Indoeuropejski ablaut ( stopniowanie samogłosek ), co można zaobserwować w koniugacji germańskich silnych czasowników, takich jak śpiewać/śpiewać/śpiewać .

Chociaż germański umlaut miał ważne konsekwencje dla wszystkich współczesnych języków germańskich, jego skutki są szczególnie widoczne w języku niemieckim, ponieważ samogłoski wynikające z umlautu są na ogół pisane za pomocą określonego zestawu liter: ⟨ä⟩, ⟨ö⟩ i ⟨ü⟩, zwykle wymawiane / ɛ / (dawniej / æ /), / ø / i / y /. Umlaut jest formą asymilacji lub harmonii samogłosek , proces, w którym jeden dźwięk mowy jest zmieniany, aby upodobnić go do innego sąsiedniego dźwięku. Jeśli słowo ma dwie samogłoski, z których jedna jest daleko z tyłu ust, a druga daleko do przodu, wymówienie tego słowa wymaga więcej wysiłku, niż gdyby samogłoski były bliżej siebie; dlatego jednym z możliwych rozwiązań językowych jest zbliżenie tych dwóch samogłosek.

Opis

Samogłoski proto-germańskie i ich ogólny kierunek zmian po mutacji i w późniejszych dialektach germańskich.

Germański umlaut jest specyficznym historycznym przykładem tego procesu, który miał miejsce w najwcześniejszych niesprawdzonych stadiach staroangielskiego i staronordyckiego , a najwyraźniej później w staro-wysoko-niemieckim i niektórych innych starych językach germańskich. Dokładny rozwój różnił się w zależności od języka, ale ogólny trend był następujący:

Ilekroć w sylabie wystąpiła samogłoska tylna ( /ɑ/ , /o/ lub /u/ , długa lub krótka), a w następnej samogłoska przednia /i/ lub przednie /j/ , samogłoska w pierwszej sylaba była poprzedzona (zwykle odpowiednio do / æ/ , / ø / i / y / ). Tak więc, na przykład, zachodniogermańskie * mūsiz „myszy” przesunęły się do proto- staroangielskiego * mȳsiz , które ostatecznie rozwinęło się do współczesnego myszy , podczas gdy liczba pojedyncza * mūs nie miała następującego / i / i nie uległa zmianie, ostatecznie stając się nowoczesną myszą .
Gdy w sylabie wystąpiła samogłoska niska lub środkowa przednia, aw następnej samogłoska przednia /i/ lub poślizg przedni /j/ , samogłoska w pierwszej sylabie była podwyższona. W językach germańskich zdarzało się to rzadziej, częściowo z powodu wcześniejszej harmonii samogłosek w podobnych kontekstach. Jednak na przykład proto-staroangielskie /æ/ stało się /e/ w, na przykład, */bæddj-/ > /bedd/ 'łóżko'.

Wariant frontalny spowodowany umlautem był pierwotnie alofoniczny (wariant dźwięku automatycznie przewidywalny na podstawie kontekstu), ale później stał się fonemiczny (oddzielny dźwięk sam w sobie), gdy kontekst został utracony, ale wariant dźwięku pozostał. Poniższe przykłady pokazują, jak po zgubieniu końcowego -i wariant dźwiękowy -ȳ- stał się nowym fonemem w staroangielskim:

Przegłoska i końcowa samogłoska
Proces	Język	Pojedynczy	Mnogi	Pojedynczy	Mnogi
Oryginalna forma	Proto-germański	*mus	*mūsiz	*fō(t)s	*fotiz
Utrata końcowego -z	zachodniogermański		*musi	*fot	*foti
germański umlaut	Przedstaroangielski _		*mȳsi	*fot	* fø̄ti
Utrata i po ciężkiej sylabie	Przedstaroangielski _	mus	mȳs	fōt	fø̄t
Odokrąglenie ø̄ (> ē )	Większość dialektów staroangielskich		mȳs		fet
Rozokrąglanie ȳ (> ī )	Wczesny średnioangielski		źle		fet
Świetne przesunięcie samogłosek	Wczesny nowożytny i współczesny angielski	/ maʊs / („mysz”)	/ maɪs / („myszy”)	/ fʊt / („stopa”)	/ fiːt / („stopy”)

Wyniki we współczesnej pisowni i wymowie

Poniższa tabela przedstawia przegląd samogłosek proto-germańskich , które później przeszły i-umlaut, ogólnie pojawiają się we współczesnych językach - chociaż istnieje wiele wyjątków od tych wzorców ze względu na inne zmiany dźwięku i przypadkowe wariacje. W tabeli podano dwa zachodniogermańskie (angielski i niemiecki) oraz dwa przykłady północnogermańskie (szwedzki ze wschodu i islandzki z zachodu). Pisownię oznacza się ostrymi nawiasami (⟨...⟩) i wymową podaną w międzynarodowym alfabecie fonetycznym w ukośnikach (/.../).


Samogłoska pragermańska	przykładowe słowo	zwykły odruch współczesny po i -umlaut
Samogłoska pragermańska	przykładowe słowo	język angielski	Niemiecki	szwedzki	islandzki
ɑ	* Manniz ('ludzie')	⟨e⟩, / ɛ / ( mężczyźni )	⟨ä⟩, / ɛ / ( Männer )	⟨ä⟩, / ɛ / ( män )	⟨e⟩, / ɛ / ( menn )
ɑː	* gansiz („gęsi”), które stało się * gą̄siz w języku północnogermańskim i germańskim z Morza Północnego , chociaż nie w języku niemieckim	⟨ea⟩, ⟨ee⟩, / i/ ( gęsi )	⟨ä⟩, / ɛ / ( ganse )	⟨ä⟩, / ɛ / ( gaz )	⟨æ⟩, / aɪ / ( gæs )
o	nie ma jednego przykładu we wszystkich językach	⟨e⟩, / ɛ / ( * obisu > okap )	⟨ö⟩, /ø/ ( * oli > Öl )	⟨ö⟩, /ø/ ( * hnotiz > nötter )	⟨e⟩, / ɛ / ( * komiz > kemur )
ɔː	* fōtiz („stopy”)	⟨ea⟩, ⟨ee⟩, / i/ ( stopy )	⟨ü⟩, / y / ( Füße )	⟨ö⟩, /ø/ ( stopa )	⟨æ⟩, /aɪ/ ( fætur )
u	* fullijaną („wypełnić”)	⟨i⟩, / ɪ / ( wypełnij )	⟨ü⟩, / y / ( pełny )	⟨y⟩, / y/ ( fulla )	⟨y⟩, / ɪ / ( tyla )
uː	* lūsiz („wszy”)	⟨i⟩, / aɪ / ( wszy ⟩	⟨eu, äu⟩, / ɔʏ̯/ ( Läuse )	⟨ö⟩, / ø/ ( strata )	⟨ý⟩, /i/ ( lýs )
ɑu	* hauzjaną („słyszeć”)	⟨ea⟩, ⟨ee⟩, / i/ ( słyszeć )	⟨ö⟩, / ø/ ( hören )	⟨ö⟩, /ø/ ( höra )	⟨ey⟩, / ɛɪ/ ( hejra )
ɑi	* hailijaną („leczyć”)	⟨ea⟩, ⟨ee⟩, /i/ ( leczyć )	⟨ei⟩, / aɪ̯/ ( heilen )	⟨e⟩, /e/ ( hela )	⟨ei⟩, / ɛɪ / ( heila )
ue, iu	* steurjaną („kierować”)	⟨ea⟩, ⟨ee⟩, / i/ ( kierować )	⟨eu⟩, / ɔʏ̯ / ( steuern )	⟨y⟩, / y/ ( styra )	⟨ý⟩, /i/ ( stýra )

Podczas gdy współczesny angielski nie ma żadnych specjalnych liter dla samogłosek tworzonych przez i-umlaut, w języku niemieckim litery ⟨ä⟩, ⟨ö⟩ i ⟨ü⟩ prawie zawsze reprezentują samogłoski przegłosowane (patrz poniżej). Podobnie w szwedzkim ⟨ä⟩, ⟨ö⟩ i ⟨y⟩ oraz islandzkim ⟨æ⟩, ⟨y⟩, ⟨ý⟩ i ⟨ey⟩ są prawie zawsze używane w stosunku do samogłosek tworzonych przez i-umlaut. Jednak niemieckie ⟨eu⟩ reprezentuje samogłoski z wielu źródeł, co ma miejsce również w przypadku ⟨e⟩ w języku szwedzkim i islandzkim.

ortografia niemiecka

⟨Ę⟩, ⟨Ö⟩, ⟨Ü⟩ na niemieckiej klawiaturze komputera

Nowa i stara notacja samogłosek przegłosowanych

Ortografia niemiecka jest generalnie spójna w reprezentacji i-umlaut. Znak diakrytyczny umlaut , składający się z dwóch kropek nad samogłoską, jest używany dla samogłosek przednich, dzięki czemu proces historyczny jest znacznie bardziej widoczny we współczesnym języku niż w języku angielskim: ⟨a⟩ – ⟨ä⟩, ⟨o⟩ – ⟨ ö⟩, ⟨u⟩ – ⟨ü⟩, ⟨au⟩ – ⟨äu⟩. Jest to zgrabne rozwiązanie, gdy porównuje się pary słów z mutacją umlaut i bez, jak w przypadku liczby mnogiej z przegłosem, takiej jak Mutter – Mütter („matka” – „matki”).

Jednak w niewielkiej liczbie słów samogłoska, na którą wpływa i-umlaut, nie jest oznaczana znakiem diakrytycznym umlaut, ponieważ jej pochodzenie nie jest oczywiste. Albo nie ma niewypowiedzianego odpowiednika, albo nie są rozpoznawane jako para, ponieważ znaczenia się rozeszły. Przymiotnik fertig („gotowy, gotowy”; pierwotnie „gotowy do pracy”) zawiera mutację umlaut, ale jest zapisywany raczej przez ⟨e⟩ niż ⟨ä⟩, ponieważ jego związek z Fahrtem („podróż”) ma dla większości mówców języka, zniknął z pola widzenia. Podobnie alt („stary”) ma porównawczy älter („starszy”), ale rzeczownik z tego jest pisany jako Eltern („rodzice”). Aufwand („wysiłek”) ma czasownik aufwenden („wydawać, poświęcać”) i przymiotnik aufwendig („wymagający wysiłku”), chociaż reforma pisowni z 1996 r. Zezwala teraz na alternatywną pisownię aufwändig (ale nie * aufwänden ). Informacje na temat denken znajdują się poniżej .

Niektóre słowa mają znaki diakrytyczne umlaut, które nie oznaczają samogłoski powstałej w wyniku zmiany dźwięku umlautu. Obejmuje to zapożyczenia, takie jak Känguru z angielskiego kangur i Büro z francuskiego biura . Tutaj znak diakrytyczny jest czysto fonologicznym znacznikiem, wskazującym, że angielskie i francuskie dźwięki (lub przynajmniej ich przybliżenie używane w języku niemieckim) są identyczne z rodzimymi niemieckimi dźwiękami przegłosowanymi. Podobnie, Big Mac był oryginalnie pisany po niemiecku jako Big Mac . W zapożyczeniach z łaciny i greki, łacińskie ⟨ae⟩, ⟨oe⟩ lub greckie ai , oi , są tłumaczone w języku niemieckim odpowiednio jako ä i ö ( Ęgypten , „Egipt” lub Ökonomie , „gospodarka”). Jednak łacińskie / greckie y jest pisane po niemiecku jako y zamiast ü ( psychologia ). Istnieje również kilka niezapożyczonych słów, w których samogłoski ö i ü nie powstały w wyniku historycznego umlautu, ale w wyniku zaokrąglenia wcześniejszej niezaokrąglonej samogłoski przedniej (prawdopodobnie z spółgłoski wargowe / labializowane w / f / sch występujące po obu stronach), takie jak fünf („pięć”; od średnio-wysoko-niemieckiego vinf ) i zwölf („dwanaście”; od zwelf ) i schöpfen („tworzyć”; od schepfen ).

Podstawienie

Kiedy niemieckie słowa (w szczególności nazwy) są zapisywane podstawowym alfabetem łacińskim , umlauty są zwykle zastępowane przez ⟨ae⟩, ⟨oe⟩ i ⟨ue⟩, aby odróżnić je od prostych ⟨a⟩, ⟨o⟩ i ⟨u⟩.

Ortografia i historia projektowania

Rozwój umlautu (anachronicznie pisany w Sütterlin): schoen staje się schön przez schoͤn „piękny”.

Niemiecki umlaut fonologiczny jest obecny w okresie staro-wysoko-niemieckim i nadal rozwija się w średnio-wysoko-niemieckim . Ze średnio-wysoko-niemieckiego był czasami oznaczany w pisanym języku niemieckim przez dodanie „e” do dotkniętej samogłoski, po samogłosce lub, w małej formie, nad nią. Nadal można to zobaczyć w niektórych nazwiskach: Goethe , Goebbels , Staedtler .

W pismach czarnych listów, używanych w niemieckich rękopisach późnego średniowiecza, a także w wielu tekstach drukowanych z okresu nowożytnego, indeks górny „e” nadal miał formę, która byłaby teraz rozpoznawalna jako „e”, ale w rękopisie , przegłosowane samogłoski można było oznaczyć dwiema kropkami od późnego średniowiecza.

Niezwykłe projekty umlautów są czasami tworzone również do celów graficznych, na przykład w celu dopasowania umlautów do ciasno rozmieszczonych wierszy tekstu. Może zawierać umlauty umieszczone pionowo lub wewnątrz treści listu.

Efekty morfologiczne

Chociaż umlaut nie był procesem gramatycznym, przegłosowane samogłoski często służą do rozróżnienia form gramatycznych (a tym samym wykazują podobieństwa do ablaut, gdy są postrzegane synchronicznie), co widać w angielskim słowie man . W starożytnym języku germańskim to i niektóre inne słowa miały przyrostek liczby mnogiej * -iz , z tą samą samogłoską co liczba pojedyncza. Ponieważ zawierał * i , sufiks ten spowodował wysunięcie samogłoski na przód, a kiedy sufiks później zniknął, zmutowana samogłoska pozostała jedynym znacznikiem liczby mnogiej: men . W języku angielskim takie liczby mnogie są rzadkie: mężczyzna, kobieta, ząb, gęś, stopa, mysz, wesz, brat (archaiczna lub wyspecjalizowana liczba mnoga u braci ) i krowa (poetycka i dialektalna liczba mnoga w krowie ). Można go również znaleźć w kilku skamieniałych zdrobnieniach , takich jak kotek z kota i jądro z kukurydzy oraz żeńska lisica z lisa . Umlaut jest rzucający się w oczy, gdy występuje w jednej z takich par form, ale istnieje wiele zmutowanych słów bez niezmutowanej formy równoległej. Germańskie aktywnie wyprowadziły słabe czasowniki sprawcze ze zwykłych silnych czasowników , stosując przyrostek, który później spowodował umlaut, do formy czasu przeszłego. Niektóre z nich przetrwały do współczesnego angielskiego jako dublety czasowników, w tym fall and set vs. fall and sit . Umlaut mógł również występować w zapożyczeniach, jeśli samogłoska akcentowana była zabarwiona następną samogłoską przednią, taką jak niemiecka Köln ” Kolonia ”, z łac. Colonia lub Käse , „ser”, z łac. caseus .

Równoległe umlauty w niektórych współczesnych językach germańskich

germański	Niemiecki	język angielski	Holenderski	szwedzki	farerski
* fallaną – * fallijaną	upadły — upadły	spadać — spadać	vallen – vellen	falla – falla	falla – facet
* fōts – * fōtiz	Fuß – Fuße	stopa – stopy	voet – voeten (bez umlautu)	fot – fot	fótur – føtur
* aldaz – * alþizô – * alþistaz	alt – älter – am ältesten	stary – starszy – najstarszy	oud – ouder – oudst (bez umlautu)	gammal – äldre – äldst (nieregularne)	gamal – eldri – elstur (nieregularne)
* fullaz – * fullijaną	voll – pełny	pełny — napełniać	tom – wulkan	pełna – fara	fullur – filla
* langaz – * langīn/langiþō*	język – język	długi — długość	lang – longte	długi – długi	langur – longd
* lūs – * lūsiz	Laus – Lause	wesz – wszy	luis – luizen (bez umlautu)	lus – strata	lús – lýs

Przegłos w czasownikach germańskich

Niektóre interesujące przykłady umlaut obejmują rozróżnienia samogłosek w czasownikach germańskich. Chociaż są one często umieszczane pod nagłówkiem „ablaut” w tabelach germańskich czasowników nieregularnych, stanowią odrębne zjawisko.

Obecny temat Umlaut w mocnych czasownikach

Różnorodność umlautów występuje w drugiej i trzeciej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego niektórych germańskich silnych czasowników . Na przykład niemiecki fangen („złapać”) ma czas teraźniejszy ich fange, du fängst, er fängt . Czasownik geben („dawać”) ma czas teraźniejszy ich gebe, du gibst, er gibt , ale przesunięcie e → i nie byłoby normalnym wynikiem umlaut w języku niemieckim. W rzeczywistości mamy tu do czynienia z dwoma odrębnymi zjawiskami; pierwszy jest rzeczywiście umlautem, jak jest najlepiej znany, ale drugi jest starszy i występował już w samym proto-germańskim. W obu przypadkach następujące po nim * i wywołało zmianę samogłoski, ale w proto-germańskim miało to wpływ tylko na * e . Wpływ na samogłoski tylne pojawił się dopiero setki lat później, kiedy języki germańskie zaczęły się już rozdzielać: * fą̄haną , * fą̄hidi bez umlautu z * a , ale * gebaną , * gibidi z umlautem od * e .

Obecny rdzeń Umlaut w słabych czasownikach ( Rückumlaut )

Niemieckie słowo Rückumlaut („odwrotny umlaut”), czasami znane w języku angielskim jako „unmutation”, jest terminem określającym rozróżnienie samogłosek między obecnymi i przedterytowymi formami niektórych germańskich słabych czasowników . Czasowniki te wykazują przyrostek zębowy używany do tworzenia przedterytu słabych czasowników, a także wykazują coś, co wydaje się być stopniowaniem samogłosek charakterystycznym dla silnych czasowników. Przykłady w języku angielskim to myśleć/myśleć, przynieść/przywieźć, powiedzieć/powiedzieć, sprzedać/sprzedać. Zjawisko to można również zaobserwować w niektórych niemieckich czasownikach, w tym brennen / brannte („palić / palić”), kennen / kannte („wiem/wiedział”) i garstka innych. W niektórych dialektach, zwłaszcza w zachodnich Niemczech, zjawisko to zachowało się w wielu innych formach (na przykład luksemburski stellen / gestallt , „położyć” i limburski tèlle / talj / getaldj , „opowiadać, liczyć”). Przyczyna tkwi w wstawieniu półsamogłoski /j/ między temat czasownika a końcówkę fleksyjną. To /j/ uruchamia umlaut, jak wyjaśniono powyżej . W czasownikach o krótkim rdzeniu / j / jest obecny zarówno w teraźniejszości, jak i przedterycie. Jednak w czasownikach o długim rdzeniu / j / wypadło z przedterytu. Tak więc, podczas gdy czasowniki o krótkim rdzeniu wykazują umlaut we wszystkich czasach, czasowniki o długim rdzeniu robią to tylko w czasie teraźniejszym. Kiedy filolog niemiecki Jacob Grimm po raz pierwszy podjął próbę wyjaśnienia tego zjawiska, założył, że brak umlautu w przedterycie wynikał z odwrócenia umlautu. W rzeczywistości umlaut nigdy nie występował. Niemniej jednak termin „Rückumlaut” ma pewien sens, ponieważ czasownik wykazuje przejście od samogłoski przegłosowanej w formie podstawowej (bezokolicznik) do zwykłej samogłoski w odpowiednich odmianach.

Umlaut jako znacznik trybu łączącego

W języku niemieckim niektóre czasowniki, które mają tylną samogłoskę w czasie przeszłym, przechodzą umlaut w trybie łączącym : singen / sang (ind.) → sänge (subj.) („śpiewać / śpiewać”); fechten / focht (ind.) → föchte (subj.) („ogrodzenie / ogrodzenie”). Ponownie jest to spowodowane obecnością następującego po nim i w końcówkach czasowników w okresie staro-wysoko-niemieckim .

Przegląd historyczny według języka

języki zachodniogermańskie

Chociaż umlaut działał w ten sam sposób we wszystkich językach zachodniogermańskich, dokładne słowa, w których miało to miejsce, i wyniki procesu różnią się w zależności od języka. Na szczególną uwagę zasługuje utrata końcówki wyrazu * -i po ciężkich sylabach. W językach bardziej południowych (staro-wysoko-niemiecki, staro-holenderski, staro-saksoński) formy, które utraciły * -i często nie zawierają umlautów, ale w językach bardziej północnych (staroangielski, starofryzyjski) formy tak. Porównaj staroangielski ġiest „guest”, który pokazuje umlaut i staro-wysoko-niemiecki gast , który nie, obaj od Proto-germańskiego * gastiz . Może to oznaczać, że w czasie i rozkładzie dwóch zmian istniały dialektalne różnice, przy czym ostateczna utrata nastąpiła przed umlautem na południu, ale po nim na północy. Z drugiej strony umlaut mógł nadal być częściowo alofoniczny, a utrata dźwięku kondycjonującego mogła wywołać „un-przegłos” poprzedzającej samogłoski. Niemniej jednak środkowe * -ij- konsekwentnie wywołuje umlaut, chociaż jego późniejsza utrata jest powszechna w zachodnioniemieckim, z wyjątkiem starosaksońskiego i wczesnego staro-wysoko-niemieckiego.

I-mutacja w staroangielskim

Samogłoski i dyftongi proto-staroangielskiego przed i-mutacją (na czarno) i jak ogólnie zmieniły się pod i-mutacją (na czerwono). Wyniki różniły się w zależności od dialektu; i-mutacja dyftongów jest podana dla wczesnej zachodniej Saksonii, jak zapisano w rękopisach ze względu na niepewność co do dokładnej wartości fonetycznej wykresu.

I-mutacja generalnie wpływała na samogłoski staroangielskie w następujący sposób w każdym z głównych dialektów. Doprowadziło to do wprowadzenia do staroangielskiego nowych dźwięków / y (ː) / , / ø (ː) / (które w większości odmian wkrótce przekształciły się w / e (ː) / ) oraz dźwięku napisanego w Early West Rękopisy saksońskie jako ⟨ie⟩, ale których wartość fonetyczna jest przedmiotem dyskusji.

i-mutacja
Oryginalny	zmutowałem			Przykłady i notatki
Oryginalny	Zachodnia Saksonia	anglikański	Kentyjski	Przykłady i notatki
A	ć, e		æ, e > e	bacan „piec”, bæcþ „(on / ona) piecze”. a > e szczególnie przed spółgłoskami nosowymi: mann "osoba", menn "ludzie"
A	ǣ			lār „nauczanie” (por. „wiedza”), lǣran „nauczać”
ć	mi			þæc „pokrycie” (por. „strzecha”), þeccan „pokrycie”
mi	I			nie wyraźnie poświadczone z powodu wcześniejszego germańskiego * e > * i przed * i , * j
o	ø > e			Łaciński olium , staroangielski øle > ele .
ō	ø̄ > ē			fōt „stopa”, fø̄t > fēt „stopy”.
u	y		y > e	murnan „opłakiwać”, myrnþ „(on / ona) opłakuje”
u	ȳ		ȳ > ē	mūs „mysz”, mȳs „myszy”
ee	czyli > j	mi		eald "stary", ieldra , eldra "starszy" (por. "starszy")
ēa	īe > ȳ	mi		nēah "blisko" (por. "blisko"), nīehst "najbliższy" (por. "następny")
eo	io > eo			przykłady są rzadkie ze względu na wcześniejsze germańskie * e > * i przed * i , * j . io stało się eo w większości późniejszych odmian staroangielskiego
ēo	īo > ēo			przykłady są rzadkie ze względu na wcześniejsze germańskie * e > * i przed * i , * j . īo stało się ēo w większości późniejszych odmian staroangielskiego
ja	czyli > j	io , eo		* fiohtan „walczyć”, fieht „(on / ona) walczy”. io stało się eo w większości późniejszych odmian staroangielskiego, dając alternacje, takie jak beornan „spalić”, biernþ „(on / ona) pali”
io	īe > ȳ	īo , ēo		līoht „światło”, līehtan „oświetlić”. īo stało się ēo w większości późniejszych odmian staroangielskiego, dając alternatywy, takie jak sēoþan „gotować” (por. „kipieć”), sīeþþ „(on / ona) wrze”

I-mutacja jest szczególnie widoczna w fleksyjnej i pochodnej morfologii języka staroangielskiego, ponieważ wpłynęła na tak wiele samogłosek staroangielskich. Spośród 16 podstawowych samogłosek i dyftongów w staroangielskim tylko cztery samogłoski ǣ, ē, i, ī nie uległy zmianie przez i-mutację. Chociaż i-mutacja została pierwotnie wywołana przez / i (ː) / lub / j / w sylabie następującej po dotkniętej samogłosce, do czasów zachowanych tekstów staroangielskich / i (ː) / lub / j / miało ogólnie zmienione (zwykle na /e/ ) lub zostały całkowicie utracone, w wyniku czego i-mutacja ogólnie pojawia się jako proces morfologiczny, który wpływa na pewien (pozornie arbitralny) zestaw form. Oto najczęściej dotknięte formy:

Liczba mnoga i dopełniacz / celownik liczby pojedynczej rzeczowników z deklinacją spółgłoskową ( proto-germański (PGmc) * -iz ) w porównaniu z mianownikiem / biernikiem liczby pojedynczej - np. fōt „stopa”, fēt „stopy”; mūs „mysz”, mȳs „myszy”. Ta zmiana w staroangielskim i współczesnym angielskim wpłynęła na znacznie więcej słów - np. bōc „book”, bēc „books”; fēond „przyjaciel”, przyjaciel „przyjaciele”.
Druga i trzecia osoba przedstawiają liczbę pojedynczą wskazującą na mocne czasowniki (pre-staroangielski (Pre-OE) * -ist , * -iþ ), w porównaniu z bezokolicznikiem i innymi formami czasu teraźniejszego - np. helpan "pomóc", helpe „(ja) pomóż”, hilpst „(ty sg.) pomóż”, hilpþ „(on / ona) pomaga”, helpaþ „(my / ty pl. / oni) pomagają”.
Forma porównawcza niektórych przymiotników (Pre-OE * -ira < PGmc * -izǭ , Pre-OE * -ist < PGmc * -istaz ), w porównaniu z formą podstawową – np. eald "stary", ieldra "starszy", ieldest „najstarszy” (por. „starszy, najstarszy”).
W całej pierwszej klasie słabych czasowników (oryginalny przyrostek -jan ), w porównaniu z formami, z których czasowniki się wywodzą - np. fōda "jedzenie", fēdan "karmić" < Pre-OE * fōdjan ; lār „wiedza”, lǣran „nauczać”; feallan „spadać”, fiellan „spadać”.
W abstrakcyjnych rzeczownikach w þ(u) (PGmc * -iþō ) odpowiadających pewnym przymiotnikom – np. strang "silny", strongþ(u) "siła"; hāl „cały / wieloryb”, hǣlþ (u) „zdrowie”; fūl „faul”, fȳlþ (u) „brud”.
W formach żeńskich kilku rzeczowników z sufiksem -enn (PGmc * -injō ) – np. bóg „bóg”, gydenn „bogini” (por. niem. Gott , Göttin ); lis „lis”, fyxenn „lisica”.
W i-temie rzeczowniki abstrakcyjne pochodzące od czasowników (PGmc * -iz ) – np. cyme "nadchodzący", cuman "przybyć"; byre „syn (oryg., istota urodzona)”, beran „do zniesienia”; pole „upadek”, feallan „upadek”; zginać „wiązanie”, bindan „wiązać”. Zauważ, że w niektórych przypadkach rzeczownik abstrakcyjny ma inną samogłoskę niż odpowiadający mu czasownik, ze względu na praindoeuropejski ablaut .

Notatki

Fonologicznie oczekiwanym umlautem /a/ jest /æ/ . Jednak w wielu przypadkach /e/ . Większość /a/ w staroangielskim wywodzi się z wcześniejszego /æ/ z powodu zmiany zwanej a-restoration . Ta zmiana została zablokowana, gdy /i/ lub /j/ , pozostawiając /æ/ , które następnie zmutowało do /e/ . Na przykład w przypadku talu „opowieść” vs. tellan „powiedzieć”, formy w pewnym momencie wczesnej historii staroangielskiego to odpowiednio * tælu i * tælljan . Przywrócenie A przekształciło * tælu w talu , ale pozostawiło * tælljan w spokoju, a następnie ewoluowało w tellan przez i-mutację. Ten sam proces „powinien” był doprowadzić do * becþ zamiast bæcþ . To znaczy, wczesne formy to * bæcan i * bæciþ . A-restoration przekonwertowało * bæcan na bacan , ale pozostawiło samo * bæciþ , które normalnie ewoluowałoby przez umlaut do * becþ . Jednak w tym przypadku, gdy a-restauracja weszła w życie, * bæciþ zostało zmienione na * baciþ przez analogię z bacan , a później przegłosowane na bæcþ .
Podobny proces spowodował, że umlaut /o/ czasami pojawiał się jako /e/, a czasami (zwykle w rzeczywistości) jako /y/ . W staroangielskim /o/ generalnie wywodzi się z a-mutacji oryginalnego /u/ . Mutacja A w /u/ została zablokowana przez następującą po niej /i/ lub /j/ , co później wywołało umlaut z /u/ do /y/ , co jest powodem częstych zmian między /o/ i /y/ . Przegłos z /o/ do /e/ występuje tylko wtedy, gdy oryginalne /u/ zostało zmienione na /o/ przez analogię przed umlautem. Na przykład dohtor pochodzi z późnego pragermańskiego * dohter , z wcześniejszego * duhter . Liczba mnoga w Proto-germańskim brzmiała * duhtriz , z /u/ nie miało wpływu mutacja a z powodu następującego po nim /i/ . W pewnym momencie przed i-mutacją forma * duhtriz została zmodyfikowana do * dohtriz przez analogię do formy w liczbie pojedynczej, co pozwoliło następnie na przegłosowanie go do formy, która doprowadziła do dehter .

Kilkaset lat po rozpoczęciu i-umlaut nastąpiła kolejna podobna zmiana zwana podwójnym umlautem. Zostało wywołane przez /i/ lub /j/ w trzeciej lub czwartej sylabie słowa i zmutowało wszystkie poprzednie samogłoski, ale działało tylko wtedy, gdy samogłoską bezpośrednio poprzedzającą /i/ lub /j/ było /u/ . To / u / zwykle pojawia się jako ⟨e⟩ w staroangielskim lub jest usuwane:

hægtess "wiedźma" < PGmc * hagatusjō (por. staro-wysoko-niemiecki hagazussa )
ǣmerge „żar” < Pre-OE * āmurja < PGmc * aimurjǭ (por. Staro-wysoko-niemiecki eimurja )
ǣrende "zadanie" < PGmc * ǣrundijaz (por. starosaski ārundi )
efstan "przyspieszyć" <archaiczny øfestan <Pre-OE * ofustan
ȳmest "najwyższy" < PGmc * uhumistaz (por. Gothic áuhumists )

Jak pokazano na przykładach, słowa, których to dotyczy, zwykle miały /u/ w drugiej sylabie i /a/ w pierwszej sylabie. / æ/ rozwinęło się zbyt późno, aby przedrzeć się do ea lub wywołać palatalizację poprzedniego welaru.

I-mutacja w języku wysokoniemieckim

I-mutacja jest widoczna w staro-wysoko-niemieckim (OHG), ok. 800 AD, tylko na krótkim /a/ , które zostało zmutowane do /e/ (tzw. „pierwotny umlaut”), chociaż w niektórych środowiskach fonologicznych mutacja nie występuje. Do tego czasu był już częściowo fonologizowany, ponieważ niektóre dźwięki warunkujące /i/ i /j/ zostały usunięte lub zmodyfikowane. Późniejsza historia niemieckiego pokazuje jednak, że /o/ i /u/ , podobnie jak długie samogłoski i dyftongi oraz pozostałe przypadki /a/ które nie zostały jeszcze przegłosowane, również zostały dotknięte (tak zwany „przegłos drugorzędny”); zaczynając od średnio-wysoko-niemieckiego, pozostałe środowiska warunkowania znikają, a / o / i / u / pojawiają się jako / ø / i / y / w odpowiednich środowiskach.

Doprowadziło to do kontrowersji co do tego, kiedy i jak mutacja i pojawiła się na tych samogłoskach. Niektórzy (na przykład Herbert Penzl) sugerowali, że samogłoski musiały zostać zmodyfikowane bez wskazania z powodu braku odpowiednich symboli i / lub dlatego, że różnica była nadal częściowo alofoniczna. Inni (jak Joseph Voyles) sugerowali, że i-mutacja /o/ i /u/ była całkowicie analogiczna i wskazywali na brak i-mutacji tych samogłosek w pewnych miejscach, gdzie można by się tego spodziewać, w przeciwieństwie do spójna mutacja /a/ . Być może ^{[ oryginalne badania? ]} odpowiedź leży gdzieś pośrodku — i-mutacja /o/ i /u/ była rzeczywiście fonetyczna, występowała późno w OHG, ale później rozprzestrzeniła się analogicznie do środowisk, w których uwarunkowanie już zniknęło przez OHG (tutaj awaria i- mutacja jest najbardziej prawdopodobna). ^{[ potrzebne źródło ]} Należy również pamiętać, że jest to kwestia względnej chronologii: już na wczesnym etapie historii zaświadczonego OHG wiadomo, że niektóre czynniki umlautingu zniknęły (takie jak słowo-wewnętrzne / j / po bliźniakach i klastrach) i w zależności od wieku umlautu OHG, może to wyjaśniać niektóre przypadki braku oczekiwanego umlautu. Cała kwestia powinna zostać teraz ponownie rozważona w świetle Fausto Cercignaniego , że zjawiska umlautowe w staro-wysoko-niemieckim powodowały zmiany fonemiczne, zanim czynniki, które je wywołały, zmieniły się lub zniknęły, ponieważ alofony umlautowe stopniowo przesuwały się do takiego stopnia, że stały się wyróżniający się w systemie fonologicznym języka i kontrastujący na poziomie leksykalnym.

Jednak sporadyczne poświadczenia nazw miejscowości wskazują na obecność drugorzędnego umlautu już na początku IX wieku, co sugeruje, że wszystkie rodzaje umlautów rzeczywiście były już obecne w staro-wysoko-niemieckim, nawet jeśli nie zostały wskazane w pisowni. Przypuszczalnie powstały już na początku VIII wieku. Ottar Grønvik , również ze względu na pisownię typu ⟨ei⟩, ⟨ui⟩ i ⟨oi⟩ we wczesnych poświadczeniach, potwierdza starą teorię epentezy , która upatruje pochodzenie samogłosek umlautowych we wstawieniu /j/ po samogłoski tylne, nie tylko w języku zachodnim, ale także w północno-germańskim. Fausto Cercignani preferuje teorię asymilacji i przedstawia historię samogłosek przegłosowanych OHG aż do dnia dzisiejszego.

We współczesnym niemieckim umlaut jako znacznik liczby mnogiej rzeczowników jest stałą cechą języka i chociaż sam umlaut nie jest już siłą wytwórczą w języku niemieckim, nowe tego typu liczby mnogie można tworzyć przez analogię. Podobnie umlaut oznacza porównanie wielu przymiotników i innych rodzajów form pochodnych. opracowano niemiecki znak diakrytyczny umlaut , dzięki czemu zjawisko to było bardzo widoczne. W rezultacie w języku niemieckim samogłoski zapisane jako ⟨a⟩, ⟨o⟩ i ⟨u⟩ stają się ⟨ä⟩, ⟨ö⟩ i ⟨ü⟩, a dyftong ⟨au⟩ / aʊ / staje się ⟨äu⟩ / ɔʏ/ : Mann [mężczyzna] „człowiek” kontra Männer [ˈmɛnɐ] „mężczyźni”, Fuß [fuːs] „stopa” kontra Füße [ˈfyːsə] „stopy”, Maus [maʊs] „mysz” kontra Mäuse [ˈmɔʏzə] „myszy”.

W różnych dialektach umlaut stał się jeszcze ważniejszy jako morfologiczny wyznacznik liczby mnogiej po apokopie końcowej schwa ( -e ); to, że zaokrąglone samogłoski przednie stały się niezaokrąglone w wielu dialektach, nie przeszkadza im służyć jako znaczniki liczby mnogiej, biorąc pod uwagę, że różnią się one od ich odpowiedników bez przegłosów (podobnie jak w angielskim foot – feet , mouse – mice ) . Przykład Gast „gość” kontra Gäst (e) „goście” posłużył jako model dla analogicznych par, takich jak Tag „dzień” vs. Täg(e) „dni” (w porównaniu ze standardowym Tage ) i Arm „ramię” vs. Ęrm(e) „arms” (w porównaniu ze standardowym Arme ). Nawet formy liczby mnogiej, takie jak Fisch(e) „ryba”, które nigdy nie miały samogłoski zaokrąglonej z przodu, były interpretowane jako takie (tj. jakby z średnio-wysoko-niemieckiego ** füsche ) i prowadziły do form liczby pojedynczej, takich jak Fusch [fʊʃ] które są poświadczone w niektórych dialektach.

I-mutacja w starosaksońskim

W języku starosaksońskim umlaut jest znacznie mniej widoczny niż w języku staronordyckim. Jedyną samogłoską, która występuje regularnie przed /i/ lub /j/ jest krótkie /a/ : gast – gesti , slahan – slehis . Musiało to mieć większy wpływ niż pokazuje ortografia, ponieważ wszystkie późniejsze dialekty mają regularny umlaut zarówno długich, jak i krótkich samogłosek.

I-mutacja w języku niderlandzkim

Późny staroholenderski widział połączenie /u/ i /o/ , powodując również połączenie ich przegłosowanych wyników, dając / ʏ/ . Wydłużenie w otwartych sylabach we wczesnym środkowo-holenderskim następnie wydłużyło i obniżyło to krótkie / ʏ / do długiego / øː / (pisane ⟨eu⟩) w niektórych słowach. Jest to równoległe do obniżenia / i / w sylabach otwartych do / eː / , jak w schip („statek”) - schepen („statki”).

Ogólnie rzecz biorąc, wpływ germańskiego umlautu w formacji liczby mnogiej jest ograniczony. Jedną z charakterystycznych cech fonologicznych języka niderlandzkiego jest ogólny brak mutacji I lub wtórnego umlautu w przypadku długich samogłosek. W przeciwieństwie do angielskiego i niemieckiego, niderlandzki nie smakuje długich samogłosek, których w szczególności nie ma w tym języku. Tak więc, na przykład, gdzie współczesny niemiecki ma fühlen / ˈfyːlən /, a angielski ma feel / fiːl / (z proto-germańskiego * fōlijaną ), standardowy holenderski zachowuje tylną samogłoskę w rdzeniu w voelen / ˈvulə (n) / . Tak więc tylko dwie z oryginalnych samogłosek germańskich były w ogóle dotknięte umlautem w języku niderlandzkim: / a/ , które stało się / ɛ / i / u / , które stało się / ʏ / (pisane ⟨u⟩). W wyniku tego stosunkowo rzadkiego występowania umlautów, standardowy holenderski nie używa umlautów jako znaczników gramatycznych. Wyjątkiem jest rzeczownik stad „miasto”, który ma nieregularną przegłosowaną liczbę mnogą steden .

Późniejszy rozwój w środkowo-niderlandzkim pokazuje, że umlaut nie miał wpływu na długie samogłoski i dyftongi w bardziej zachodnich dialektach, w tym w zachodniej Brabancji i Holandii , które miały największy wpływ na standardowy niderlandzki. Jednak w tym, co tradycyjnie nazywa się ekspansją kolońską (rozprzestrzenianie się pewnych cech zachodnioniemieckich w najbardziej wysuniętych na południowy wschód dialektach holenderskich w okresie wysokiego średniowiecza), bardziej wschodnie i południowo-wschodnie dialekty niderlandzkiego, w tym najbardziej wysunięty na wschód brabancki i cały limburski mają jednak umlaut długich samogłosek (lub w przypadku języka limburskiego wszystkie zaokrąglone tylne samogłoski). W związku z tym dialekty te również wykorzystują gramatycznie umlaut do tworzenia liczby mnogiej i zdrobnień, podobnie jak większość innych współczesnych języków germańskich. Porównaj vulen / vylə (n) / i menneke „mały człowiek” od man .

Języki północnogermańskie

Sytuacja w staronordyckim jest skomplikowana, ponieważ istnieją dwie formy i-mutacji. Z tych dwóch tylko jeden jest fonologizowany. ^{[ wymagane wyjaśnienie ]} I-mutacja w staronordyckim jest fonologiczna:

W pranordyckim , jeśli sylaba była ciężka , po której następowało wokaliczne i ( * gastiʀ > gestr , ale * staði > * stað ) lub niezależnie od wagi sylaby, jeśli następowało po niej spółgłoskowe i ( * skunja > skyn ). Reguła nie jest idealna, ponieważ niektóre lekkie sylaby nadal były przegłosowane: * kuni > kyn , * komiʀ > komr .
W staronordyckim, jeśli następująca sylaba zawiera pozostałą proto-nordycką i . Na przykład rdzeń celownika liczby pojedynczej u -stems jest i-mutowany, ponieważ desinence zawiera pranordyckie i , ale celownik liczby pojedynczej a -stems nie jest, ponieważ ich desinence wywodzi się z pranordyckiego ē .

I-mutacja nie jest fonologiczna, jeśli samogłoska długiej sylaby jest zmutowana przez i- synkopowane . I-mutacja nie występuje w krótkich sylabach.

i-mutacja
Oryginalny	Zmutowany	Przykład
A	e ( ę )	fagr (sprawiedliwy) / fegrstr (najpiękniejszy)
au	ej	lauss (luzować) / leysa (rozluźniać)
A	ć	Áss / Æsir
o	ø	koma (przychodzi) / kømr (przychodzi)
ó	œ	róa (do rzędu) / rœr (rzędy)
u	y	upp (w górę) / yppa (podnosić)
u	ý	pełny (faul) / fýla (brud)
ju	ý	ljúga (kłamać) / lýgr (kłamać)
ǫ	ø	sǫkk (zatonął) / søkkva (tonąć)

Zobacz też

Bibliografia

Malmkjær, Kirsten (red.) (2002). Encyklopedia językoznawcza (wyd. 2). Londyn: Routledge, Taylor & Francis Group. ISBN 0-415-22209-5 .
Campbell, Lyle (2004). Lingwistyka historyczna: wprowadzenie (wyd. 2). Wydawnictwo Uniwersytetu w Edynburgu.
Cercignani, Fausto , Early „Umlaut” Zjawiska w językach germańskich , w «Język», 56/1, 1980, s. 126–136.
Cercignani, Fausto , Domniemane gotyckie umlauty , w „Indogermanische Forschungen”, 85, 1980, s. 207–213.
Cercignani, Fausto , Rozwój staro-wysoko-niemieckich samogłosek umlautowanych i odruch nowo-wysoko-niemieckiego / ɛ: / w obecnym standardowym niemieckim , w «Linguistik online», 113/1, 2022, s. 45–57. [1] .
Cercignani, Fausto , O zmianach asymilacji na odległość germańskich i staro-wysoko-niemieckich , w «Linguistik online», 116/4, 2022, s. 41–59. [2] .