język Mbundy

Mbunda
Mbúùnda , Chimbúùnda
Pochodzi z Angoli , Zambii
Pochodzenie etniczne Ludzie Mbundy
Ludzie mówiący w ojczystym języku
 260 000 (2000–2010)
Kody językowe
ISO 639-3


mck – kod inkluzywny Kody indywidualne: yax – dialekt Yauma nkn – dialekt Nkangala
Glottolog
mbun1249 Mbunda nkan1238 Nkangala
K.15,18
ELP Yauma

Mbunda jest językiem bantu w Angoli i Zambii . Istnieje kilka dialektów: Katavola, Yauma, Nkangala, Mbalango, Sango, Ciyengele („Shamuka”) i Ndundu, z których wszystkie są blisko spokrewnione. Mbunda był jednym z sześciu języków wybranych przez Instituto de Línguas Nacionais (Instytut Języków Narodowych) do wstępnej fazy ustanowienia zasad pisowni w 1980 r., Aby ułatwić nauczanie w szkołach i promować jego użycie.

Dźwięki

Mbunda jest podobny do Luchazi , ale ma pewne różnice w spółgłoskach. Wśród innych różnic [ wymagane wyjaśnienie ] gdzie Luchazi ma /s, z/ , Mbunda ma /θ, ð/ . Tam, gdzie Luchazi ma /ts/ , Mbunda ma dentystyczne /t̪/ .

samogłoski

Podobnie jak inne języki we wschodniej Angoli i Zambii , język Mbunda ma pięć kontrastujących samogłosek:


Przód (niezaokrąglony)
Centralny (niezaokrąglony)
Tył (zaokrąglony)
wysoki I u
Środek ɛ ɔ
Niski A

spółgłoski

Dźwięczne spółgłoski zwarte występują tylko jako prenasalizowane zwarte , gdzie kontrastują z przydechowymi spółgłoskami zwartymi. Poza tym w Mbundzie występują tylko tenuis plosives.

Prenasalizowane spółgłoski
Przydechowy Dźwięczny Miejsce formacji Próbka Dźwięk słowa Tłumaczenie
/mpʰ/ mp /mb/ mb dwuwargowy mbandu obolały
/nt̪ʰ/ nths /nd̪/ ndthz dentystyczny ndthzili moc
/ntʰ/ nt /nd/ nd pęcherzykowy ndolom brat
— /ndʒ/ nj pęcherzykowo-podniebienny njamba słoń
/ŋkʰ/ nk /ŋɡ/ ng tylnojęzykowy Ngonda księżyc

Ortografia

Reprezentacja graficzna Znak fonetyczny(*) Przykład słowa Dźwięk słowa Tłumaczenie
A /A/ kąt wybierać
mb /mb/ mbunga tłum

ch (używane z rzeczownikami) lub c 		/tʃ/ rzęski PRAWDA
chiyambi myśliwy
nd /nd/ ndumba Lew
mi /ɛ/ Ewa Tak
F /F/ fundanga proch strzelniczy
ng /ŋɡ/ ngombe krowa, wół
N /N/ ŋala Krab
H /H/ hanja poza
I /I/ imanena Czekać
J /ʒ/ jombolola ujawnić
k /k/ Kowela Wchodzić
l /l/ lilonga talerz, naczynie
M /M/ mulonga wykroczenie
N /N/ naana moja matka
ndthz /nd̪/ ndthzita wojna
nk /ŋkʰ/ nkuta sąd
nowy /ɲ/ a może /nʲ/ nyali brat lub szwagierka
o /ɔ/ owo ten
P /P/ putuka początek
poseł /poseł/ mpulu zwierzę płci męskiej
T /T/ tulo śpiący, śpiący
cz /θ/ thymbu czas
tys /T/ tak umierać
thz /D/ thzala ubrać się
u /u/ ul gdzie on (ona) jest
w /β/ wato łódź, kajak
w /w/ wahi on (ona) nie jest tutaj
X /ʃ/ xwata las
y /J/ yange ja
Ortografie sześciu języków Angoli,

Populacja

Mbunda jest używany przez lud Mbunda z prowincji Moxico i prowincji Cuando Cubango w Angoli i zachodniej Zambii. po migracji między innymi Ciyengele,

dialekty

Językiem Mbunda w Zambii i Angoli nie mówi się dokładnie w ten sam sposób. W Zambii ma silny kontakt górnych zębów z językiem, aby wymówić słowa takie jak: „Mundthzindthzime” (cień), „chithzalo” (suknia), „Kuthsa” (śmierć) i wiele innych. Trudne dźwięki reprezentowane przez TH . Językiem mbunda w Angoli i Namibii mówi się bez TH , podobnie jak w języku luchazi ; powyższe słowa wymawia się jako „Mutzitzime” (cień), „chizalo” (płótno), „Kutsa” (śmierć). Nawet w Zambii język Mbunda używany przez grupę Chiyengele, która migrowała wcześniej, różni się od języka używanego przez grupę Mbunda, która uciekła do Zambii w wyniku wojny Mbunda-portugalskiej w 1914 roku. Dlatego język Mbunda grupy Chiyengele , występujący głównie w Mongu , nazywany jest „Shamuka” [ wymagane wyjaśnienie ] , pod silnym wpływem języka Lozi . Ten sam termin można przypisać językowi Mbunda w Namibii, na który duży wpływ mają Nyemba i Luchazi .

Cyfry

Liczenie numeryczne w Mbunda jest zgodne ze zwykłymi cyframi, ale słowami Mbunda. Uzupełnienia można łatwo wykonać za pomocą małych cyfr.

Nazwy i znaczenia

Imiona Mbunda są liczne; wymienione są te powszechnie używane. Mogą być dawane zarówno mężczyźnie, jak i kobiecie, z wyjątkiem bardzo nielicznych, które są przeznaczone tylko dla kobiet i zostały tutaj wskazane przez (f). Niektóre imiona Mbunda są podobne do nazw innych narodowości, które również mają swoje korzenie w Królestwie Luba, takich jak Kaunda, Katongo, Kavanda, Mulenga, Muvanga, Mwila, Kavunda, Kalunga, Muti, Chiinga, Kavalata, Chiti, Nkonde i inne. Również podobne do imion Mbunda są Chipoya, Chipango, Musole, Kayata, Ngambo, Kawengo, Kapisa i Musumali, występujące w innych grupach etnicznych, które wywodzą się od Mwantiyavwy, króla Ruund. Te podobieństwa dostarczają dalszych dowodów na to, że ludzie Mbunda wchodzili w interakcje z Królestwo Lunda i Królestwo Luba w XV wieku. Powszechnie używane nazwy Mbunda są następujące:

1. Viemba (Vyemba) czyli leki.

2. Vulungi czyli trekking do nowej osady

3. Chendamundali oznacza turystę (vacendamundali-liczba mnoga).

4. Chalula oznacza kogoś, kto znalazł (zebrał) zgubioną rzecz.

5. Chambato czyli oblubieniec.

6. Changoco oznacza osobę bezużyteczną.

7. Changano oznacza osobę „nie obchodzi mnie to”.

8. Chavaya oznacza osobę w nędzy.

9. Chikatu oznacza źródło.

10. Chilala oznacza okrucieństwo.

11. Chiinga oznacza substytut lub substytucję.

12. Chiingi oznacza zastępczą żonę z tej samej rodziny co pierwsza żona.

13. Chilindo oznacza spławik sieci rybackiej.

14. Chilombo oznacza miejsce, w którym rzeczy są moczone lub farbowane.

15. Chilunda oznacza drugie dziecko.

16. Chimbali, czyli niewolnik białej osoby.

17. Chimbinde oznacza osobę kłótliwą, okrutną.

18. Chindele oznacza białą osobę.

19. Chindumba oznacza rodzaj warkocza.

20. Chingumbe oznacza silnego i zdrowego mężczyznę. Imię XIV króla Mbunda , który rządził Mbundalandem w XVII wieku na terenach dzisiejszej Angoli.

21. Chingunde oznacza ponurość, posępność.

22. Chingwali oznacza kajdany na głowę, kajdany.

23. Chinjenge oznacza pozostawienie w trudnej sytuacji.

24. Chinunga oznacza staw przegubowy.

25. Chinyundu oznacza palacza ula (aby pozbyć się pszczół z ula).

26. Chioola oznacza spokojną osobę; trzeźwy.

27. Chipango, czyli ogrodzenie zbudowane dla kobiety rodzącej.

28. Chipipa oznacza świst lub bicz w powietrzu.

29. Chipoya oznacza machile lub hamak.

30. Chiputa oznaczający rodzaj krzewu; krzak.

31. Chixwaxwa (Chishwashwa) oznacza pustą świetlistą skorupę.

32. Chiti oznacza drewno lub drzewo.

33. Chitumbo oznacza dużą kupę ziemi.

34. Chitundu oznacza rodzaj rośliny o jadalnej bulwie.

35. Chiyengele oznacza pas z czerwonego materiału. Imię starszego wodza Mbunda w Bulozi, ogłoszone przez króla Mulena Mulambwa z ludu Aluyi.

36. Chiyengo oznacza dużą beczkę.

37. Chuma oznacza coś.

38. Kaalu oznacza ocalałego bliźniaka.

39. Kavavu oznacza czerwiec.

40. Kafunya oznacza osobę zarozumiałą.

41. Kafuti oznacza dziecko urodzone po bliźniakach.

42. Kailu oznacza dziecko urodzone po śmierci pięciorga dzieci, uważane za osobę „powracającą”.

43. Kaliki czyli magazyn wodza.

44. Kaliye oznacza samotność.

45. Kalimbwe (vulimbwe) oznacza osobę używającą ptasiego wapna do łapania ptaków.

46. ​​Kalumbu, dla kobiet, co oznacza zabłąkaną osobę, która straciła swój dobry charakter.

47. Kaliata (Kalyata) oznacza osobę, która gnębi innych.

48. Kaliangu (Kalyangu) oznacza rodzaj błazna lub zamaskowanego tancerza.

49. Kamana oznacza mądrą osobę.

50. Kanjengo oznacza białe płótno.

51. Kankondo oznacza rodzaj łasicy, która zjada drób.

52. Kanjonja oznaczający rodzaj broni; skałkowy.

53. Kanunga oznacza mały staw.

54. Kapatitho (Kapatiso) czyli śruba mocująca.

55. Kapitha (Kapisa) oznacza osobę, która odmawia pomocy, ponieważ jest skąpa i skąpa lub która coś pali.

56. Kaxweka (Kashweka) czyli rzecz ukryta.

57. Kaxukwe (kaszukwe) czyli sierpień.

58. Kathoka (Kasoka) czyli osoba ładująca broń; wbija ładunek w broń.

59. Kathonda (Kasonda) (vuthampu - vusampu) czyli rodzaj uczesania.

60. Katavola czyli osoba, która coś rozdziera. Imię słynnego dwudziestego króla Mbunda , który walczył i pokonał lud Chokwe na terenach dzisiejszej Angoli.

61. Katota oznacza osobę, która w coś puka lub młotkuje.

62. Katongo czyli wędrowiec.

63. Kaulembi (kulamba) czyli osoba, która idzie prosić o pomoc.

64. Kavindama oznacza nieszczęśnika.

65. Kavunda czyli osoba, która rozmazuje betonową podłogę.

66. Kawengo oznacza ducha zmarłej kobiety.

67. Kayando oznacza cierpiącego, kłopoty.

68. Kayawe oznacza przebiegłą osobę.

69. Kayongo oznacza ducha zmarłego mężczyzny.

70. Kathzungo (Kazungo) oznacza hałas lub hałas. Imię 22. króla Mbunda , który został ustanowiony przez portugalskich kolonialistów po uprowadzeniu króla Mwene Mbandu I Lyondthzi Kapova , 21. monarchy Mbundaland w dzisiejszej Angoli.

71. Kufuna oznacza tam iz powrotem. (Nie Mbunda z pochodzenia, ale używany dzisiaj).

72. Kalunga znaczy Bóg.

73. Kuunga oznacza zgromadzenie.

74. Kuvangu, patrz Kawengo.

75. Lifuti oznacza kraj. Imię 23. króla Mbunda i pierwszego ustanowionego przez lud Mbunda po przywróceniu monarchii Mbunda na terenach dzisiejszej Angoli, od czasu uprowadzenia 21. króla Mbunda, który stawiał opór portugalskiej okupacji Mbundaland w 1914 r.

76. Likonge oznacza rodzaj trawy wodnej.

77. Liongo oznacza rzeczną trzcinę.

78. Livindamo oznacza pechową wioskę lub miejsce.

79. Luvinda oznacza pech lub nieszczęście.

80. Liwoyo czyli hałas, hałas.

81. Lumbala to nazwa rzeki we wschodniej Angoli.

82. Liato (Lyato) oznacza duże czółno.

83. Liunda (Lyunda) oznacza gaj.

84. Maamba, czyli złe duchy opętujące ludzi.

85. Makayi oznacza bransoletki.

86. Makalu oznacza odważną osobę.

87. Makuwa od (kulikuwa) oznacza kogoś, kto krzyczy radując się.

88. Maliti oznacza rodzaj karabinu, pojedynczą ładowarkę.

89. Manjolo oznacza rurkowe obrączki.

90. Manyenga oznacza osobę zmartwioną, oznacza również tłuszcz.

91. Mathambo (Masambo) czyli małe druty.

92. Matheka (Maseka), zob. Makayi.

93. Mathumba (Masumba) czyli medaliony w kształcie półksiężyca.

94. Mbaita (f) czyli proszę przejść, pozwolić przejść.

95. Mbalili (f) czyli beczka, beczka.

96. Mbambale oznacza wirujące urządzenie używane przez Mbundę.

97. Mbandu oznacza ból. Imię 21. króla Mbunda , który oparł się portugalskiej okupacji Mbundaland w 1914 roku na terenach dzisiejszej Angoli.

98. Mbundi (f) oznacza fetysz.

99. Mukovoto oznacza rozmowną osobę.

100. Mukuve oznacza rodzaj drzewa na linę z kory.

101. Mukwita czyli przechodzień; przechodzić obok.

102. Mulenga oznacza kawałek drewna odłamany od drzewa uderzonego piorunem i piorunem.

103. Mulemba oznacza rodzaj drzewa produkującego kauczuk.

104. Mulikita oznacza wielkiego łowcę grubego zwierza, także boksera.

105. Muliata (Mulyata), zob. Kaliata (Kalyata).

106. Mundanya, zob. Mathumba (Masumba).

107. Mundu (kaundu) oznacza lek wcierany w ciało, aby uczynić je odpornym na kule. Imię pierwszego wodza Mbunda , który wyemigrował do Bulozi w XVI wieku.

108. Mundthzimba oznacza ignoranta.

109. Mununga oznacza osobę, która łączy rzeczy razem.

110. Muthando (Musando) czyli proso.

111. Muthangu (Musangu) oznacza zmartwychwstałą osobę.

112. Muxova (Mushova) (f) czyli rzeczy mieszane.

113. Muxuwa (Mushuwa) (f) oznacza drzewo z małymi liśćmi, zob. mulemba.

114. Muthompa (Musompa) czyli sędzia.

115. Muti (chiti) oznacza drzewo.

116. Muvanga oznacza rodzaj krzewu; oznacza również pierworodnego.

117. Muwae (f) czyli piękno.

118. Muyeva, zob. Katongo.

119. Muyenga oznacza wytapianie tłuszczu lub wosku pszczelego.

120. Muyombo (muxaa - mushaa) czyli rodzaj fetyszowego kija.

121. Mwila oznaczająca trawę.

122. Ndandula oznacza, że ​​musi podążać.

123. Ndombelo oznacza młodą dziewczynę, która tłucze białą kukurydzę w theke (seke), które jest używane w rytualnych ofiarach (nombelo) dla duchów przodków.

124. Ndumba oznacza lwa.

125. Ngeve oznacza bliźniaczki płci żeńskiej.

126. Ngongola, zob. Katota.

127. Nguvu oznacza bliźniaki płci męskiej; także hipopotam.

128. Njamba, czyli starszy z bliźniaków; także słoń.

129. Nkumbwa oznacza strusia.

130. Nyumbu oznacza rodzaj trzciny bagiennej.

131. Nyundu oznacza wydrę.

132. Thakulo (Sakulo) oznacza rodzaj trawy używanej do krycia strzechą.

133. Theke (Seke) oznacza mączkę z białej kukurydzy używaną do składania ofiar duchom przodków.

134. Xanda (Shanda), czyli bitwa, miodożer. Imię 22. króla Mbunda , który został ustanowiony przez portugalskich kolonialistów po uprowadzeniu króla Mwene Mbandu I Lyondthzi Kapova , 21. monarchy Mbundaland w dzisiejszej Angoli.

135. Wacama, skrót od (waca manene), co oznacza, że ​​bardzo coś lubisz.

136. Wampata oznacza osobę kłótliwą lub upartą.

Zobacz też

Literatura

  • Jacky Maniacky, 1997, „Contribution à l'étude des langues bantoues de la zone K: analyza porównawcza i sous-grupy”, Mémoire pour l'obtention du DEA de langues, littératures et sociétés, études bantoues, INALCO (Paryż - Francja) , 101p.
  •   José Redinha, 1975, Etnias e Culturas de Angola , Luanda: Instituto de Investigação Científica de Angola; przedrukowany faks porównawczy przez Associação das Universidades de Língua Portuguesa, 2009, ISBN 978 989 8271 00 6

Współrzędne :

Kategoria:Zaludnione miejsca w prowincji Cuando Cubango

Pobrano z „ https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mbunda_language&oldid=1107855868 ”