lud Xhosa
 | |
| Całkowita liczba ludności | |
|---|---|
| 9 660 004 | |
| Regiony o znacznej liczbie ludności | |
 Afryka Południowa |
9415004 ~ (szacunki z 2022 r.)
|
 Zimbabwe |
200 000 |
 Botswana |
12 000 |
 Namibia |
10 000 |
 Lesoto |
23 000 |
| Języki | |
| IsiXhosa (wielu mówi także po zulusku , angielsku i/lub afrikaans ) | |
| Religia | |
| tradycyjne religie afrykańskie , chrześcijaństwo | |
| Pokrewne grupy etniczne | |
| Southern Ndebele , Zulu , Hlubi , Swati i Northern Ndebele | |
| Xhosa | |
|---|---|
| Osoba | UmXhosa |
| Ludzie | Ama Xhosa |
| Język | Isi Xhosa |
| Kraj | Kwa Xhosa |
Ludzie Xhosa lub ludzie mówiący po Xhosa ( / k ɔː s ə [ , której tradycyjną ojczyzną są przede wszystkim k oʊ s ə / ; wymowa Xhosa: kǁʰɔ́ːsa] ( 
słuchaj ) ) to grupa etniczna Nguni , prowincje przylądkowe Republiki Południowej Afryki . Są drugą co do wielkości grupą etniczną w Afryce Południowej i są rodzimymi użytkownikami języka IsiXhosa . [ potrzebne źródło ]
Obecnie w całym kraju mieszka około dziewięciu milionów ludzi posługujących się językiem Xhosa, a język Xhosa jest najbardziej zaludnionym językiem w Afryce Południowej. System apartheidu Bantustan sprzed 1994 r. zawiesił południowoafrykańskie obywatelstwo Xhosa, ale wyznaczył im samorządne „ojczyzny” (rezerwaty rdzennych mieszkańców), a mianowicie; Transkei i Ciskei , obecnie obie części prowincji Eastern Cape, gdzie pozostaje większość Xhosa. Wielu Xhosa mieszka w Kapsztadzie ( eKapa w Xhosa), wschodnim Londynie ( eMonti ) i Port Elizabeth ( e-Bhayi ). [ potrzebne źródło ]
Od 2003 r. Większość osób mówiących w języku Xhosa, około 5,3 miliona, mieszkało w Prowincji Przylądkowej Wschodniej, a następnie w Prowincji Przylądkowej Zachodniej (około 1 mln), Gauteng (671 045), Wolnym Państwie (246 192), KwaZulu-Natal (219 826), North West (214 461), Mpumalanga (46 553), Przylądek Północny (51 228) i Limpopo (14 225).
Zimbabwe ma małą, ale znaczącą społeczność posługującą się językiem Xhosa ( Mfengu ), a ich język, isiXhosa , jest uznawany za język narodowy . Ta społeczność opiera się na diasporze , która przeniosła się z Przylądka w Afryce Południowej po ustanowieniu Rodezji z Cecilem Rhodesem . [ wymagane wyjaśnienie ]
Historia
Odkryto pewne dowody archeologiczne, które sugerują, że ludzie mówiący po Xhosa mieszkali na obszarze Przylądka co najmniej od VII wieku . Współcześni Xhosa to mieszanka starożytnych Bantu (rolników i pasterzy), pasterzy Khoi i łowców-zbieraczy z San . [ potrzebne źródło ]
Pochodzenie
Lud Xhosa jest częściowymi potomkami łowców-zbieraczy ǀXam , pasterzy Khoi, a także częściowymi potomkami przodków Ngunis, którzy w starożytności migrowali z Afryki Północnej do regionu Wielkich Jezior afrykańskich , ostatecznie osiedlając się w Afryce Południowej. Historia ustna Xhosa wspomina również o historycznej osadzie zwanej „Eluhlangeni”, która prawdopodobnie znajdowała się w Afryce Wschodniej, w której Ngunis mieszkali przez jakiś czas, zanim kontynuowali migrację. [ potrzebne źródło ]
Po przekroczeniu gór i rzek w Afryce Południowej ci pracujący na farmach rolnicy-pasterze przywieźli ze sobą swoje bydło i kozy i wchłonęli słabsze grupy San w regionie. Przynieśli także broń, zwłaszcza ich assegai i tarcze , i tworzyli grupy lub wodzostwa i królestwa głównie na terenach dzisiejszego Przylądka Wschodniego . [ potrzebne źródło ]
Królestwo
Zgodnie z ustną tradycją, współczesne królestwo Xhosa zostało założone gdzieś przed XV wiekiem przez Tshawe (od którego imienia pochodzi królewski klan Xhosa), który obalił swojego brata Cirhę (w asyście brata Jwarhy) z pomocą klanu amaNgwevu z królestwo ampondomise. Tshawe i jego armia włączyli następnie niezależne klany Nguni do Królestwa Xhosa. Włączono również plemiona Khoikhoi , w tym Inqua, Giqwa i amaNgqosini (zarówno pochodzenia khoi, jak i sotho).
Dawniej niezależne klany (wiele z nich pochodziło z khoi) i wodzostwa w regionie stały się lennikami amaTshawe i mówiły isiXhosa jako głównym językiem.
Tożsamość Xhosa stała się raczej polityczna niż wąska etniczna, a każdy, kto zaakceptował Dom Tshawe jako władców, stał się Xhosa.
Państwo Xhosa osiągnęło polityczną przewagę nad większością Przylądka Khoi , rozciągającego się aż do samych obrzeży Półwyspu Przylądkowego.
Wraz z zasiedleniem Przylądka przez Europejczyków w 1652 r. ludność tubylcza była stopniowo wypychana na wschód, aż w XVIII wieku granice Kolonii Przylądkowej przesunęły populacje wystarczająco daleko na wschód (stosunki między kolonistami a tubylcami znacznie się pogorszyły), aby stworzyć masy krytycznej wrogiej populacji, aby stawić opór kolonistom w Prowincji Przylądkowej Wschodniej. To wywołało wojny graniczne na Przylądku , które stanowią jeden z najdłuższych militarnych oporów wobec kolonializmu.
Historycznym rezultatem końcowym byłoby zamknięcie dużej części rdzennej ludności Przylądka w rezerwatach rdzennych w najbardziej wysuniętej na wschód części Przylądka. Jednak te populacje będą również stale służyć jako siła robocza w Kolonii Przylądkowej. Te rodzime rezerwaty zostałyby przemianowane na „ojczyzny” w XX wieku i zostałyby całkowicie zdemontowane dopiero w 1994 r., Kiedy populacje powróciłyby do szerszego Przylądka.
W XIX wieku Xhosowie walczyli i odpierali wiele plemion, które uciekały przed Zulusami w Natalu , było to podczas historycznego mfecane . Ci, którzy zostali przyjęci, zostali zasymilowani w kulturowym stylu życia Xhosa i przestrzegali tradycji Xhosa. [ potrzebne źródło ] Xhosowie nazywali te różne plemiona AmaMfengu , co oznacza wędrowców, i składali się z klanów takich jak amaBhaca , amaBhele , amaHlubi , amaZizi i Rhadebe. Po dziś dzień potomkowie amaMfengu należą do ludu Xhosa, mówią w języku isiXhosa i praktykują kulturę Xhosa. [ potrzebne źródło ]
Jedność Xhosa i zdolność do walki z ingerencją kolonialną miały zostać osłabione przez głód i podziały polityczne, które nastąpiły po ruchu zabijania bydła w latach 1856–1858 . Historycy postrzegają teraz ten ruch jako milenijną reakcję, zarówno bezpośrednio na chorobę płuc rozprzestrzeniającą się wśród bydła Xhosa w tamtym czasie, jak i mniej bezpośrednio na stres społeczeństwa Xhosa spowodowany ciągłą utratą ich terytorium i autonomii. [ potrzebne źródło ]
Niektórzy historycy twierdzą, że to wczesne wchłonięcie się w gospodarkę najemną jest ostatecznym źródłem długiej historii członkostwa w związkach zawodowych i przywództwa politycznego wśród ludu Xhosa. [ potrzebne źródło ] Ta historia przejawia się dzisiaj w wysokim stopniu reprezentacji Xhosa w kierownictwie Afrykańskiego Kongresu Narodowego (ANC), rządzącej partii politycznej w RPA w rządzie . [ potrzebne źródło ]
Język
Xhosa to aglutynacyjny język tonalny sklasyfikowany w ramach klasyfikacji językowej Bantu . Podczas gdy Xhosa nazywają swój język „isiXhosa”, w języku angielskim zwykle określa się go jako „Xhosa”. Pisemna Xhosa używa alfabecie łacińskim . Xhosa jest używany przez około 18% populacji Republiki Południowej Afryki i jest w pewnym stopniu zrozumiały dla Zulusów, zwłaszcza Zulusów używanych na obszarach miejskich. Wielu użytkowników Xhosa, zwłaszcza mieszkających na obszarach miejskich, mówi również w języku zulu i / lub afrikaans i / lub angielskim.
Folklor i religia
tradycyjnych uzdrowicieli Republiki Południowej Afryki należą wróżbici ( amagqirha ). Zawód ten podejmują głównie kobiety, które przez pięć lat odbywają praktyki. Są też zielarze ( amaxhwele ), prorocy ( izanuse ) i uzdrowiciele ( iinyanga ) dla społeczności.
Xhosowie mają silną tradycję ustną z wieloma opowieściami o bohaterach przodków; zgodnie z tradycją przywódca, od którego imienia lud Xhosa wziął swoją nazwę, był pierwszym królem narodu. Jeden z potomków Xhosy, imieniem Phalo, urodził dwóch synów, dziedzica Gcaleka kaPhalo i Rarabe ka Phalo , syn z domu Prawicy. Rarabe był wielkim wojownikiem i człowiekiem o wielkich zdolnościach, którego ojciec bardzo kochał. Gcaleka był łagodnym i apatycznym człowiekiem, który nie posiadał wszystkich cech przystających przyszłemu królowi. Sprawy komplikowała również inicjacja Gcaleki na wróżbitę, co było zakazaną praktyką dla członków rodziny królewskiej.
Widząc popularność swojego brata i obawiając się, że pewnego dnia może on wyzwać go na tron, Gcaleka próbował uzurpować sobie tron od ojca. Rarabe przyszedł z pomocą ojcu i stłumił powstanie. Z błogosławieństwem ojca, który zapewnił mu orszak i towarzyszył mu; Rarabe wyjechał i osiedlił się w Gór Amathole . Tam zniszczył słabsze Khoikhoi i zabił Hinsati z khoikhoi i kupił ziemię. Następnie rządził tam różnymi klanami Xhosa i Dom Prawej Ręki Królestwa Xhosa.
Kluczową postacią w tradycji ustnej Xhosa jest imbongi (liczba mnoga: iimbongi ) lub śpiewak uwielbienia. imbongi tradycyjnie mieszkają blisko „wspaniałego miejsca” wodza (kulturowego i politycznego centrum jego działalności); towarzyszą wodzowi przy ważnych okazjach – imbongi Zolani Mkiva wyprzedził Nelsona Mandelę podczas jego inauguracji prezydenckiej w 1994 roku. Poezja imbongis , zwana imibongo , wychwala czyny i przygody wodzów i przodków.
Najwyższa istota nazywana jest uThixo lub uQamata . W tradycji Xhosa przodkowie działają jako pośrednicy między żywymi a Bogiem; są honorowani w rytuałach, aby przynieść szczęście. Sny odgrywają ważną rolę we wróżeniu i kontaktach z przodkami. Tradycyjne praktyki religijne obejmują rytuały, inicjacje i święta. Współczesne rytuały zazwyczaj dotyczą spraw związanych z chorobą i dobrostanem psychicznym.
Chrześcijańscy misjonarze założyli placówki wśród Xhosa w latach dwudziestych XIX wieku, a pierwsze tłumaczenie Biblii miało miejsce w połowie lat pięćdziesiątych XIX wieku, częściowo wykonane przez Henry'ego Hare Dugmore'a . Xhosa nie nawrócił się w dużej liczbie aż do XX wieku, ale teraz wielu jest chrześcijanami , szczególnie w afrykańskich kościołach inicjowanych, takich jak Zion Christian Church . Niektóre wyznania łączą chrześcijaństwo z tradycyjnymi wierzeniami.
Rytuały przejścia
Xhosa to południowoafrykańska grupa kulturowa, która kładzie nacisk na tradycyjne praktyki i zwyczaje odziedziczone po przodkach. Każda osoba w kulturze Xhosa ma swoje miejsce, które jest uznawane przez całą społeczność. Począwszy od urodzenia, osoba Xhosa przechodzi przez etapy ukończenia studiów, które uznają jej rozwój i przyznają jej uznane miejsce w społeczności. Każdy etap naznaczony jest określonym rytuałem mającym na celu zapoznanie jednostki z jej odpowiednikami, a także z przodkami. Począwszy od imbeleko , rytuału odprawianego w celu wprowadzenia nowo narodzonego do przodków, do umphumo (powrót do domu), od inkwenkwe (chłopiec) do indoda (mężczyzna). Te rytuały i ceremonie są święte dla tożsamości i dziedzictwa Xhosa i innych afrykańskich potomków. Chociaż niektórzy zachodni uczeni kwestionują dziś znaczenie tych praktyk, nawet zurbanizowani ludzie Xhosa nadal ich przestrzegają. Ulwaluko i intonjane _ są również tradycje, które oddzielały to plemię od reszty plemion Nguni. Wykonuje się je, aby zaznaczyć przejście od dziecka do dorosłości. Zulusowie odprawili kiedyś rytuał, ale król Shaka przerwał go z powodu wojny w 1810 roku. W 2009 roku został ponownie wprowadzony przez króla dobrej woli Zwelithini Zulu, nie jako zwyczaj, ale jako procedura medyczna mająca na celu ograniczenie infekcji wirusem HIV.
Wszystkie te rytuały są symbolem własnego rozwoju. Przed każdym wykonaniem osoba spędza czas ze starszymi społeczności, aby przygotować się do następnego etapu. Nauki starszych nie są spisane, ale przekazywane z pokolenia na pokolenie przez ustną tradycję. iziduko (klan), który ma największe znaczenie dla tożsamości Xhosa (nawet bardziej niż imiona i nazwiska), jest przenoszony z jednego do drugiego poprzez ustną tradycję . Znajomość swojego isiduko jest niezbędna dla Xhosa i jest uważana za wstyd i uburhanuka (brak tożsamości), jeśli ktoś nie zna swojego klanu. Uważa się to za tak ważne, że kiedy dwoje nieznajomych spotyka się po raz pierwszy, pierwszą wspólną tożsamością jest isiduko . Jest tak ważne, że dwie osoby o tym samym nazwisku, ale różnych nazwach klanu, są uważane za zupełnie obce osoby, ale dwie osoby z tego samego klanu, ale o różnych nazwiskach, są uważane za bliskich krewnych. To tworzy korzenie ubuntu (ludzka życzliwość) – zachowanie synonimiczne dla tego plemienia jako wyciąganie pomocnej dłoni do zupełnie obcej osoby w potrzebie. Ubuntu idzie dalej niż tylko pomaganie sobie nawzajem – jest tak głębokie, że obejmuje nawet opiekę i upominanie dziecka sąsiada, gdy robi źle. Stąd powiedzenie „trzeba całej wioski, żeby wychować dziecko”.
Jednym z tradycyjnych rytuałów, który jest nadal regularnie praktykowany, jest rytuał męskości, tajemny rytuał, który oznacza przejście od wieku chłopięcego do mężczyzny, ulwaluko . Po rytualnym obrzezaniu inicjowani ( abakweta ) żyją w odosobnieniu nawet do kilku tygodni, często w górach. W trakcie leczenia smarują swoje ciała białą glinką i przestrzegają licznych zwyczajów.
W dzisiejszych czasach praktyka ta wywołała kontrowersje, z ponad 825 zgonami związanymi z obrzezaniem i inicjacją od 1994 roku oraz rozprzestrzenianiem się infekcji przenoszonych drogą płciową , w tym HIV , poprzez praktykę obrzezania inicjowanych tym samym ostrzem. W marcu 2007 roku w South African Broadcasting Corporation zadebiutował kontrowersyjny miniserial traktujący o obrzezaniu Xhosa i rytuałach inicjacyjnych . Tytuł Umthunzi Wentaba , serial został zdjęty z anteny po skargach tradycyjnych przywódców, że obrzędy są tajne i nie mogą być ujawniane niewtajemniczonym ani kobietom. W styczniu 2014 roku holenderski lekarz udostępnił stronę ulwaluko.co.za . Zawiera galerię zdjęć rannych penisów, które wywołały oburzenie wśród tradycyjnych przywódców Prowincji Przylądkowej Wschodniej. Rada ds. Filmu i Publikacji Republiki Południowej Afryki orzekła, że strona internetowa jest „naukowa i ma wielką wartość edukacyjną”, zajmując się „problemem społecznym wymagającym pilnej interwencji”.
Dziewczęta są również inicjowane w kobiecość (Intonjane). Oni też są odosobnieni, choć na krótszy okres. Wtajemniczone kobiety nie są obrzezane . [ potrzebne źródło ]
Inne obrzędy obejmują odosobnienie matek przez dziesięć dni po porodzie oraz pochówek łożyska i pępowiny w pobliżu wsi. Znajduje to odzwierciedlenie w tradycyjnym powitaniu Inkaba yakho iphi ? , dosłownie „gdzie jest twój pępek?” Odpowiedź „mówi komuś, gdzie mieszkasz, jaka jest twoja przynależność do klanu i jaki jest twój status społeczny, i zawiera bogactwo nieujawnionych informacji kulturowych. Co najważniejsze, określa twoje miejsce”.
Rytuały otaczające umtshato (małżeństwo Xhosa)
Małżeństwo Xhosa, umtshato , jest pełne wielu zwyczajów i rytuałów związanych z utrzymaniem tradycyjnych praktyk Xhosa. Rytuały te były praktykowane od dziesięcioleci przez lud Xhosa i zostały również włączone do współczesnych małżeństw Xhosa. Celem praktyk jest zbliżenie dwóch różnych rodzin i udzielanie wskazówek młodej parze przez cały czas.
Ukuthwalwa
Aby rozpocząć procedury, mężczyzna zamierzający się ożenić przechodzi przez Ukuthwalwa , co wiąże się z wyborem przyszłej żony i ujawnieniem zamiarów małżeństwa, jednak praktyka ta nie była stosowana przez wszystkie plemiona ludu Xhosa. W dzisiejszych czasach mężczyzna i kobieta najprawdopodobniej byliby na zalotach lub w związku przed Ukuthwalwą . Dziesięciolecia przed Ukuthwalwą wiązałoby się z legalnym porwaniem ślubnym, w którym mężczyzna mógłby wybrać kobietę, która mu się podoba, na jego żonę i rozpocząć negocjacje z rodziną panny młodej bez jej wiedzy i zgody. Musiała przestrzegać małżeństwa zgodnie z tradycją.
Isiduko
Po Ukuthwala mężczyzna będzie rozmawiał z rodzicami lub krewnymi, aby poinformować ich o swoim wyborze narzeczonej. Podczas tej dyskusji zostanie ujawnione i zbadane imię klanu kobiety, isiduko . Gdyby okazało się, że kobieta i mężczyzna mają to samo imię klanu, nie mogliby zawrzeć małżeństwa, ponieważ mówi się, że osoby noszące to samo imię klanu są tego samego spokrewnione i nie mogą być małżeństwem.
Ikhazi
Po zakończeniu rozmów z rodziną i uzyskaniu zadowalających informacji o kobiecie, rodzina mężczyzny przystąpi do wyznaczania negocjatorów małżeńskich. To właśnie ci negocjatorzy pojadą do rodziny kobiety, aby poznać mężczyznę i jego zamiary. Kiedy negocjatorzy dotrą do rodziny kobiety, zostaną przetrzymywani w kraal, inkundla , rodziny kobiety. Jeśli rodzina nie posiada kraala, będą po prostu trzymane poza gospodarstwem domowym, ponieważ bez uznania i akceptacji rodziny kobiety nie zostaną wpuszczone do gospodarstwa domowego. To tutaj występuje lobola ( posagowe ) rozpoczną się negocjacje. Rodzina kobiety poda im cenę za pannę młodą i datę, na którą muszą wrócić, aby zapłacić tę cenę. Cena panny młodej zależy od wielu czynników, takich jak jej poziom wykształcenia, status majątkowy jej rodziny w porównaniu z rodziną mężczyzny, to, co mężczyzna może zyskać w małżeństwie i ogólna atrakcyjność kobiety. Zapłata za pannę młodą mogła być w bydle lub pieniądzach, w zależności od rodziny kobiety. Współczesne rodziny Xhosa wolałyby raczej pieniądze, ponieważ większość z nich mieszka w miastach miejskich, gdzie nie byłoby miejsca ani pozwoleń na hodowlę.
Po powrocie rodziny mężczyzny w określonym dniu zapłacą cenę za pannę młodą i przyniosą ze sobą dary ofiarne, takie jak żywy inwentarz i napoje alkoholowe, iswazi , do wypicia przez rodzinę panny młodej. Kiedyś lobola od negocjatorów mężczyzny zostanie zaakceptowany, wówczas zgodnie z tradycją Xhosa zostaną uznani za małżonków i rozpoczną się uroczystości. Należą do nich ubój bydła jako gest wdzięczności dla ich przodków, a także wylewanie znacznej ilości napojów alkoholowych na ziemię w gospodarstwie panny młodej, aby podziękować ich przodkom. Rodzina pana młodego jest następnie witana w rodzinie, a tradycyjne piwo, Umqombothi , zostanie przygotowane dla rodziny pana młodego jako wyraz uznania ze strony rodziny panny młodej.
Ukuyalwa
Aby umocnić swoją jedność, rodzina panny młodej uda się do domu pana młodego, gdzie starsi zwrócą się do niej o to, jak się nosić i odpowiednio ubrać w jej nowo odnalezionym domu, zwanym Ukuyalwa . Ponadto kobiety z rodziny pana młodego nadali jej nowe imię, a imię to oznacza więź łączącą obie rodziny.
Praktyki pogrzebowe Xhosa
Praktyki i zwyczaje pogrzebowe obejmują określoną sekwencję zdarzeń i rytuałów, które należy spełnić, aby pogrzeb mógł być uznany za godny. Po powiadomieniu rodziny o śmierci członka, dalsza rodzina zbiera się, aby przygotować się do pochówku zmarłego.
„ umkhapho ” (towarzyszenie) jest wykonywany w celu towarzyszenia duchowi zmarłego w drodze do ziemi przodków. Lokalny przywódca męskiego klanu lub jego pełnomocnik ułatwia ten proces. Celem umkhapho jest utrzymanie przy życiu więzi między osobą zmarłą a osobą pogrążoną w żałobie, aby zmarły mógł później wrócić i komunikować się jako przodek. Podczas tego rytuału zabijane jest zwierzę, takie jak koza. Większe zwierzę, takie jak krowa, może być również zabite dla ważnej osoby, takiej jak głowa rodziny, podczas gdy koza bez skazy może zostać zabita dla innych.
Inne zwyczaje obejmują opróżnianie głównej sypialni pogrążonej w żałobie rodziny, znanej jako „ indlu enkulu ”. W tym pokoju rodzina i przyjaciele złożą najwięcej ostatnich wyrazów szacunku. Opróżnianie pokoju odbywa się w celu stworzenia miejsca dla członków dalszej rodziny, aby mogli opłakiwać w głównym pokoju. Pierwsi członkowie rodziny i/lub sąsiedzi, którzy przybywają, urządzają główną sypialnię, aby dostosować ją do tego układu siedzeń, umieszczając na podłodze tradycyjną matę z trawy ( ukhukho ) lub materac.
Żałobnicy nie potrzebują zaproszenia na pogrzeb i każdy, kto może i chce, jest mile widziany. Oznacza to, że pogrążona w żałobie rodzina musi obsłużyć nieznaną liczbę żałobników. Tradycyjnie żałobników karmiono „ inkobe ”, czyli gotowaną suszoną kukurydzą i wodą, a kukurydza pochodziła z rodzinnych zapasów żywności, a także była ofiarowana przez członków rodziny i sąsiadów. W XXI wieku karmienie żałobników „ inkobe ” jest uważane za tabu , aw wyniku wstydu catering pogrzebowy stał się lukratywnym biznesem dla branży podczas imprez pogrzebowych.
.jpg)
W dniu pochówku, zanim członkowie dalszej rodziny rozejdą się do swoich domów, odbywa się rytuał ukuxukuxa (oczyszczania) i zabija się kozę, owcę, a nawet drób.
Dzień po pogrzebie odbywa się rytuał oczyszczania, podczas którego pogrążone w żałobie kobiety z rodziny udają się nad najbliższą rzekę, aby wyprać wszystkie materiały i koce, których używał zmarły przed śmiercią . Ponadto ubrania zmarłego są usuwane z domu, a członkowie rodziny golą włosy. Golenie włosów jest oznaką, że życie wciąż się rozwija nawet po śmierci.
Tradycyjna dieta
Xhosa osiedlili się na zboczach gór Amatola i Winterberg. Wiele strumieni wpływa do wielkich rzek tego terytorium Xhosa, w tym rzek Kei i Fish. Bogate gleby i obfite opady deszczu sprawiają, że dorzecza są dobre dla rolnictwa i wypasu, co sprawia, że bydło jest ważne i stanowi podstawę bogactwa.
Tradycyjne potrawy obejmują wołowinę ( Inyama yenkomo ), baraninę ( Inyama yegusha ) i mięso kozie ( Inyama yebhokwe ), sorgo , mleko (często sfermentowane , zwane „ amasi ”), dynie ( amathanga ), Mielie-meal (mączka kukurydziana), samp ( umngqusho ), fasola ( iimbotyi ), warzywa , takie jak „rabe” szpinak ikhowa , przypominający szczaw , . imvomvo , słodki sok z aloesu lub grzyb rosnący po letnich deszczach
Kuchnia Xhosa
- Amaceba , plastry nieobranych dyni gotowanych w dużej ilości wody.
- Amarhewu lub mageu , miękka i kwaśna owsianka
- Iinkobe , obrane świeże ziarna kukurydzy i gotowane do ugotowania. Jest spożywany jako przekąska, najlepiej z solą.
- Isidudu , miękka owsianka z mączki. Zwykle podaje się go na śniadanie z cukrem i mlekiem.
- Intyabontyi , cytrynowy melon z białym wnętrzem, spożywany na surowo lub gotowany.
- Isophi , zupa kukurydziana z fasolą lub grochowa
- Umcuku , sfermentowana owsianka [amarhewu], kwaśna, nieco miękka niż sama owsianka, zmieszana z suchą papką [umphokoqo]; był popularny w 1900 roku.
- Umleqwa , danie z kurczaka z wolnego wybiegu .
- Umngqusho , danie z białej kukurydzy i fasoli cukrowej, podstawowe pożywienie ludu Xhosa.
- Umphokoqo , papka kruszonka
- Umqombothi , rodzaj piwa wytwarzanego ze sfermentowanej kukurydzy i sorgo.
- Umvubo , (Amasi) kwaśne mleko zmieszane z umphokoqo, powszechnie spożywane przez Xhosa.
- Umbhako , bochenek chleba, zwykle robiony z domowego ciasta. Zwykle okrągłe, z garnków do pieczenia
- Umfino , Dziki Szpinak/Kapusta zwana imifino, szpinak zmieszany z mączką.
- Umqa , danie z mączki z dyni i mielie (mączka kukurydziana)
- Umxoxozi , dynia gotowana, zanim w pełni dojrzeje.
Sztuka
Tradycyjne rzemiosło obejmuje korale, tkactwo, stolarkę i garncarstwo.
Tradycyjna muzyka obejmuje bębny, grzechotki, gwizdki, flety, harfy ustne i instrumenty strunowe, a zwłaszcza śpiew grupowy, któremu towarzyszy klaskanie w dłonie. [ potrzebne źródło ] Istnieją pieśni na różne okazje rytualne; jedną z najbardziej znanych piosenek Xhosa jest piosenka weselna „ Qongqothwane ”, wykonywana przez Miriam Makeba jako „Click Song # 1”. Oprócz Makeby kilka nowoczesnych grup nagrywa i występuje w Xhosa. Misjonarze wprowadzili Xhosa do zachodniego śpiewu chóralnego. [ potrzebne źródło ] ” Nkosi Sikelel' iAfrika ”, część hymnu Republiki Południowej Afryki to hymn Xhosa napisany w 1897 roku przez Enocha Sontongę .
Pierwsze gazety, powieści i sztuki teatralne w Xhosa pojawiły się w XIX wieku [ potrzebne źródło ] , a poezja Xhosa również zyskuje uznanie.
W języku Xhosa nakręcono kilka filmów. U-Carmen eKhayelitsha to współczesna remake opery Bizeta Carmen z 1875 roku . Został nakręcony w całości w Xhosa i łączy muzykę z oryginalnej opery z tradycyjną muzyką afrykańską. Odbywa się w miasteczku Khayelitsha w Kapsztadzie . Film Black Panther zawiera również język Xhosa.
Koraliki Xhosa
Koraliki to małe okrągłe przedmioty wykonane ze szkła, drewna, metalu, łupin orzecha, nasion kości i tym podobnych, które są następnie przebijane w celu nawleczenia. Zanim wprowadzono szklane koraliki, ludzie używali naturalnych materiałów do robienia koralików. Ludzie Xhosa polegali na San , aby sprzedawać im koraliki w drodze handlu lub wymiany barterowej. Ludzie Xhosa dawali Sanom konopie w zamian za koraliki. Paciorki wykonane przez Sanu były robione ze strusich jaj muszle, które zostały rozdrobnione do małych rozmiarów, znudzone, wypolerowane i nawleczone na ścięgna. Ich produkcja zajęła dużo czasu, więc były rzadkie, drogie, cenione i poszukiwane. Odnotowano, że dopiero w latach trzydziestych Portugalczycy wprowadzili szklane koraliki w drodze handlu.
Koraliki Xhosa i ich symbolika
Ozdoby służą określonemu celowi w różnych kulturach jako znaczniki społeczne. Służą do ustalenia, do kogo należy się pod względem tożsamości, historii i położenia geograficznego. Ujawniają dane osobowe dotyczące wieku, płci i klasy społecznej, ponieważ niektóre koraliki miały być noszone przez członków rodziny królewskiej. Koraliki tworzą poczucie przynależności i tożsamości kulturowej oraz tradycji, dlatego ludzie rysują swoje kulturowe sposoby życia i znaczenia, ponieważ ludzie Xhosa używają ich jako znaczników społecznych. Ludzie Xhosa wierzą, że koraliki tworzą również więź między żywymi a przodkami, ponieważ wróżbici używają ich podczas rytuałów. Tak więc koraliki mają pewne duchowe znaczenie.
Tożsamości społeczne / znaczniki w odniesieniu do wieku, płci, stopnia, stanu cywilnego, pozycji społecznej lub roli oraz stanu duchowego można ustalić za pomocą koralików Xhosa. Symboliczne odniesienia są zaczerpnięte z koralików poprzez kolor, wzór, formację i motywy. Należy jednak wziąć pod uwagę, że niektóre z tych komunikatów są ograniczone do określonej grupy lub między dwiema osobami. W kulturze Xhosa koraliki reprezentują ramy organizacyjne ludzi i rytuały przejścia, przez które przeszli ludzie, ponieważ koraliki reprezentują etapy życia. Często używane motywy na koralikach to drzewa, romby, czworokąty, szewrony, trójkąty, koła, równoległe linie, które tworzą wzór charakterystyczny dla określonych grup wiekowych. Chociaż koraliki mają pewne znaczenie kulturowe, a niektóre motywy mają wyłączne znaczenie, twórca koralików ma twórczą kontrolę i może tworzyć i czerpać znaczenie z indywidualnych preferencji. Zatem znaczenia zaczerpnięte z koralików nie są sztywno ustalone.
Wśród Thembu (plemię z Przylądka Wschodniego często błędnie określane jako plemię Xhosa) po obrzezaniu mężczyźni nosili i nadal noszą spódnice, turbany i szeroki kołnierz z koralików. Kamizelka, długie naszyjniki, opaski na szyję, opaski, legginsy i paski są częścią jego regaliów. Dominującymi kolorami w koralikach są biały i granatowy, z kilkoma żółtymi i zielonymi koralikami symbolizującymi odpowiednio płodność i nowe życie. Ludzie Xhosa uważają biel za kolor czystości i mediacji; białe koraliki są nadal używane jako ofiary dla duchów lub twórcy. Amagqirha / wróżbici używają białych koralików do komunikowania się z przodkami. Ci wróżbici noszą również ze sobą wysadzane koralikami włócznie, które są związane z przodkami, którzy inspirują wróżbitę; rogi z koralików; i tykwy, do przechowywania produktów leczniczych lub tabaki. „Amageza”, zasłona wykonana z koralików, jest również częścią ich regaliów, używają tych koralików, kołysząc nimi w czyichś oczach, aby wywołać stan podobny do transu.
Inkciyo to wysadzana koralikami spódnica, która służy jako część garderoby zakrywająca okolice łonowe. Wśród ludu Pondo (klan Xhosa) koraliki są koloru turkusowego i białego. Ta spódnica jest noszona podczas ceremonii sprawdzania dziewictwa wśród ludu Xhosa przechodzącego rytuał przejścia w kobiecość.
Impempe to gwizdek z naszyjnikiem. Gwizdek symbolizuje wejście w okres dojrzewania.
Koraliki Xhosa i inne koraliki kulturowe mają powiązania kulturowe, ale obecnie koraliki są również noszone jako elementy mody, jako uznanie kulturowe lub przywłaszczenie. Wykorzystanie koralików kulturowych jako elementów mody oznacza, że każdy może je nosić bez konieczności przynależności do tej grupy kulturowej.
Odzież
Kultura Xhosa ma tradycyjny strój oparty na pozycji społecznej jednostek, przedstawiającej różne etapy życia. „Ludzie z czerwonym kocem” (ludzie Xhosa) mają zwyczaj noszenia czerwonych koców barwionych czerwoną ochrą, a intensywność koloru różni się w zależności od plemienia. Inne ubrania obejmują koraliki i drukowane tkaniny. Chociaż ogólnie styl życia Xhosa został dostosowany do zachodnich tradycji, ludzie Xhosa nadal noszą tradycyjne stroje podczas specjalnych wydarzeń kulturalnych. Różne plemiona mają swoje własne wariacje na temat tradycyjnych strojów, które obejmują kolor ich odzieży i koralików. Pozwala to różnym grupom Xhosa odróżnić się od siebie ze względu na różne style ubioru. Na przykład kobiety Gcaleka otaczają ręce i nogi koralikami i mosiężnymi bransoletami, a niektóre noszą również koraliki na szyi.
Kobiety
Niezamężne kobiety często noszą chusty zawiązane na ramionach, odsłaniając piersi. Zaręczone kobiety czerwieniły splecione w warkocze włosy i zasłaniały im oczy, co było wyrazem szacunku dla narzeczonych. Kobiety Xhosa noszą nakrycia głowy, aby zakryć głowy na znak szacunku dla głowy rodziny, którą jest ich ojciec lub mąż. Starsze kobiety Xhosa mogą nosić bardziej wyszukane nakrycia głowy ze względu na ich staż pracy.
Opis
- Incebetha to mały kocyk, który służy jako biustonosz. Jest spięta lub ozdobiona koralikami. Proces tworzenia „incebetha” nazywa się „uRhaswa”.
- „Ifulu” to część garderoby noszona pod spodem, poniżej pasa. „Ifulu” jest przykryty „isikhakha” lub „umbhaco” i jest wykonany z koca. Jest również ozdobiony koralikami przez „urhaswa”.
- „Iqhiya” to chusta dopasowana do głowy i pokryta koralikami. Kobiety noszą wtedy mały i lekki koc w talii zwany „uxakatha”.
- Kobiety wykonują bransoletki z koralików zwane „intsimbi” lub „amaso”, które noszą na stopach. „Intsimbi” lub „amaso” jest również noszone w talii. „Intsimbi” lub „amaso” jest wykonane z cienkich drucików lub elastycznego materiału. Na nadgarstku nosi się napis „Imitsheke”. Nosi się małą torebkę zwaną „ingxowa”.
Mężczyźni
Mężczyźni Xhosa tradycyjnie pełnili role myśliwych, wojowników i hodowców, dlatego skóra zwierząt stanowi ważną część ich tradycyjnego stroju. Mężczyźni często noszą torby z koziej skóry, w których mogą nosić niezbędne rzeczy, takie jak tytoń i nóż. Torba jest zwykle wykonana ze skóry, która została usunięta w jednym kawałku, utwardzona bez usuwania włosów i wywrócona na lewą stronę. Na specjalne okazje, takie jak śluby lub ceremonie inicjacyjne, mężczyźni Xhosa noszą haftowane spódnice z prostokątną tkaniną przewieszoną przez lewe ramię, alternatywnie można nosić tunikę i naszyjniki z koralików.
Opis
Mężczyźni noszą „ingcawa” – biało-czarny koc, ozdobiony „ukurhaswa”. Mężczyźni noszą koraliki na szyi. „Isichebe” to krótki koralik, a „Isidanga” to długi naszyjnik z koralików w różnych kolorach. Mężczyźni noszą koraliki wokół nadgarstków i stóp zwane „amaso”. Koraliki noszone na głowie nazywane są „unngqa” lub „igwala”. Mężczyźni palą fajki ozdobione „ukurhaswa”. Tradycyjne fajki nazywane są „umbheka phesheya”.
Xhosas we współczesnym społeczeństwie
.jpg)
.jpg)
Ludzie Xhosa stanowią obecnie około 18% populacji Republiki Południowej Afryki. Xhosa to druga co do wielkości grupa kulturowa w Afryce Południowej, po narodzie mówiącym po zulusku.
W okresie apartheidu wskaźniki alfabetyzacji dorosłych wynosiły zaledwie 30%, [ potrzebne źródło ] , aw badaniach z 1996 roku oszacowano poziom alfabetyzacji osób mówiących w pierwszym języku Xhosa na około 50%. Od tego czasu nastąpił jednak postęp. [ potrzebne źródło ]
Edukacja w szkołach podstawowych obsługujących społeczności posługujące się językiem Xhosa jest prowadzona w języku Xhosa , ale po wczesnych klasach podstawowych jest on zastępowany językiem angielskim. Jednak Xhosa jest nadal uważana za przedmiot studiowany i możliwe jest studiowanie Xhosa na poziomie uniwersyteckim. Większość studentów Walter Sisulu University i University of Fort Hare mówi Xhosa. Uniwersytet Rodos w Grahamstown dodatkowo oferuje kursy języka Xhosa zarówno dla osób posługujących się językiem ojczystym, jak i dla osób nie posługujących się językiem ojczystym. Oba te kursy obejmują element kulturoznawczy. Profesor Russel H. Kaschula, kierownik Szkoły Języków na Rodos, opublikował wiele artykułów na temat kultury Xhosa i literatury mówionej. [ potrzebne źródło ]
Skutki polityki rządu w latach apartheidu wciąż można dostrzec w ubóstwie Xhosa, którzy nadal mieszkają w Prowincji Przylądkowej Wschodniej. W tym czasie mężczyźni Xhosa mogli szukać zatrudnienia w przemyśle wydobywczym jedynie jako tak zwani robotnicy migrujący. Od upadku apartheidu jednostki mogą się swobodnie przemieszczać. [ potrzebne źródło ]
Po upadku apartheidu migracja do Gauteng i Kapsztadu stała się coraz bardziej powszechna, zwłaszcza wśród wiejskiej ludności Xhosa.
Godny uwagi Xhosa
Zobacz też
- Lista królów Xhosa
- Wojny Xhosa
- Wojskowa historia Republiki Południowej Afryki
- Region Wielkich Jezior
- Nguni
- Lista ludzi Xhosa
- Inqawe
- Literatura Xhosa
Bibliografia
- „Wyniki spisu powszechnego Republiki Południowej Afryki z 2001 roku” . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2005 r.
- Należy pamiętać, że liczba wymieniona na tej stronie jest oparta na liczbie osób posługujących się Xhosa jako językiem ojczystym, która może być większa lub mniejsza niż łączna liczba osób deklarujących pochodzenie Xhosa. Ponadto kilka milionów ludzi w regionie Johannesburg-Soweto posługuje się Xhosa lub Zulu jako drugim lub trzecim językiem. Dla większości z nich te dwa języki stają się trudne do rozróżnienia (co nie jest zaskakujące, biorąc pod uwagę skrajną bliskość ich pokrewieństwa językowego).
- Reader, J., 1997. Afryka : biografia kontynentu , Vintage Books, Nowy Jork , NY, Stany Zjednoczone Ameryki.
- Kaschula, Russell The Heritage Library of African People: Xhosa, Nowy Jork: The Rosen Publishing Group, Inc., 1997.
- Marquard, Jean (30 stycznia 2009). „Grosvenor” i jego dziedzictwo literackie. Anglistyka w Afryce . 24 (2): 117–137. doi : 10.1080/00138398108690786 .
Linki zewnętrzne
- Ludność Afryki
- Historia i społeczeństwo Xhosa
- Cyfrowy Atlas Spisu Ludności 2001
- Folklor Xhosa - zbiór folkloru Xhosa zebrany w 1886 roku.
- Xhosa Google – interfejs Google w Xhosa
- Wiki Kocha Afrykę 2017
| mówiący po bantu |
|
||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Khoi i San | |||||||||
| Upławy | |||||||||
| kolorowe | |||||||||
| Indianie |
|
||||||||
| Inni | |||||||||
| Krajowy | |
|---|---|
| Inny | |
