Literatura jidysz
| Część serii o |
| kulturze żydowskiej |
|---|
 |
| Portal judaizmu |
Literatura jidysz obejmuje wszystkie te beletrystyki napisane w jidysz , języku Żydów aszkenazyjskich , spokrewnionym z średnio-wysoko-niemieckim . Historia jidysz, mająca swoje korzenie w Europie Środkowej i umiejscowiona przez wieki w Europie Wschodniej , jest widoczna w jego literaturze.
Ogólnie opisuje się ją jako mającą trzy fazy historyczne: starą literaturę jidysz; Haskala i literatura chasydzka; i współczesna literatura jidysz. Chociaż trudno jest ustalić dokładne daty dla tych okresów, można powiedzieć, że stary jidysz istniał mniej więcej od 1300 do 1780 roku; Haskala i literatura chasydzka od 1780 do około 1890; i współczesna literatura jidysz od 1864 do chwili obecnej.
Stara literatura jidysz
Literatura jidysz rozpoczęła się od przekładów i komentarzy do tekstów religijnych . (Pełny opis tych tekstów znajduje się w artykule o języku jidysz .) Najważniejszym pisarzem starej literatury jidysz był Elijah Levita (znany jako Elye Bokher), który przetłumaczył i zaadaptował rycerski romans Bevisa z Hampton poprzez jego włoską wersję, Buovo d'Antona. Wersja Levity, zwana Bovo d'Antona, a później znana pod tytułem Bovo-bukh , krążył w rękopisie z 1507 r., a następnie opublikowany w Isny (Niemcy) w 1541 r. Dzieło to ilustruje wpływ europejskich form literackich na rodzącą się literaturę jidysz, nie tylko w jej tematyce, ale także w formie zwrotek i schematu rymów , adaptacji włoskiej Ottavy Rimy. Niemniej jednak Levita zmienił wiele cech tej historii, aby odzwierciedlić elementy judaistyczne, choć niespokojnie opierają się one na zasadniczo chrześcijańskiej naturze rycerskości. (Dyskusja na temat napięć między elementami chrześcijańskimi i żydowskimi w Bovo-bukh znajduje się w drugim rozdziale książki Michaela Wexa „ Born to Kvetch” ).
Wiele epickich poematów jidysz pojawiło się w XIV-XV wieku. Do najważniejszych dzieł tego gatunku należą Szmuel-Buch i Mlokhim-Buch – romanse rycerskie o królu Dawidzie i innych bohaterach biblijnych. Forma zwrotkowa tych wierszy przypomina Pieśni o Nibelungach . Idąc za przykładem innych europejskich eposów, Shmuel-Bukh nie był po prostu recytowany, ale śpiewany lub intonowany przy akompaniamencie muzycznym; jego melodia była szeroko znana w społecznościach żydowskich.
poematy epickie w jidysz, dalekie od rymowanych adaptacji Biblii, łączyły materiał biblijny i midraszowy z europejską poezją dworską, tworząc w ten sposób aszkenazyjską epopeję narodową, porównywalną z Pieśniami o Nibelungach i Pieśnią o Rolandzie .
Innym wpływowym dziełem starej literatury jidysz jest Mayse-bukh („Księga opowiadań”). Praca ta gromadzi opowieści etyczne oparte na źródłach hebrajskich i rabinicznych, a także i legendy ludowe . Na podstawie włączenia kilku nieżydowskich opowieści uczeni wywnioskowali, że kompilator mieszkał na obszarze dzisiejszych zachodnich Niemiec w ostatniej trzeciej połowie XVI wieku. Po raz pierwszy ukazała się w 1602 r. Te pouczające opowieści są nadal czytane w środowiskach wysoce religijnych, zwłaszcza wśród chasydów .
Komentarz napisany dla kobiet do cotygodniowego parashota rabina Jakuba ben Izaaka Aszkenaziego w 1616 r., Tseno Ureno (צאנה וראינה), do dziś pozostaje wszechobecną książką w domach jidysz.
Kobiety rzadko pisały starą literaturę jidysz, ale kilka zbiorów tkhin (osobistych modlitw, które nie są częścią liturgii) zostało napisanych przez kobiety, takie jak Sara Bas-Tovim i Sarah Rebekah Rachel Leah Horowitz, obie w XVIII wieku. Najobszerniejszym tekstem kobiety z tego okresu jest pamiętnik XVII-XVIII-wiecznej Glikl z Hameln , dokument rodzinny, który został opublikowany dopiero w 1896 roku.
Literatura chasydzka i haskala
opowieści chasydzkie
Powstanie chasydzkiego mistycyzmu ludowego w XVIII wieku dało początek specyficznemu rodzajowi twórczości literackiej. Obok jego myśli naukowej istniały historie hagiograficzne oddające cześć jego przywództwu . To nadało opowiadaniu historii nowe centralne miejsce w judaizmie rabinicznym jako forma kultu i rozpowszechniło atrakcyjność ruchu. Te anegdotyczne lub cudowne historie uosabiały nowe doktryny chasydzkie o świętym pośredniku , Boskiej wszechobecności i ukrytej wartości zwykłego ludu. Jak jeden z mistrzów relacjonował swoją wizytę u Dow Bera z Międzyrzecza : „Poszedłem zobaczyć, jak Magid zawiązuje sobie sznurowadła”. Przedstawia to historia Baal Szem Towa , założyciela chasydów:
Święte modlitwy Baal Szem Towa i jego bliskiego kręgu nie były w stanie znieść surowego niebiańskiego dekretu, który przeżyli pewnego Nowego Roku . Po przedłużeniu modlitw poza czas niebezpieczeństwo pozostało. Wszedł niewykształcony pasterz i był głęboko zazdrosny o tych, którzy potrafili czytać modlitwy dnia świętego. Powiedział do Boga: „Nie wiem, jak się modlić, ale potrafię wydawać odgłosy zwierząt polnych”. Z wielkim uczuciem zawołał: „Cock-a-doodle-do, Boże, zmiłuj się!” Natychmiast radość ogarnęła Baal Szem Towa i pospieszył, by dokończyć modlitwy. Potem wyjaśnił, że serdeczne słowa pasterza otworzyły Bramy Niebios i dekret został uchylony.
Ponieważ hebrajski był zarezerwowany do studiowania Tory i modlitwy, opowieści różnych mistrzów w języku jidysz zostały skompilowane w języku jidysz lub hebrajskim, poczynając od „Shivchei HaBesht” - „Pochwała Baal Szem Towa” (tłumaczenie na jidysz z 1815 r. z kompilacji hebrajskiej z 1814 r. ). W XX wieku Martin Buber rozpowszechnił chasydyzm w świeckim świecie poprzez jego historie, za pośrednictwem własnej filozofii neochasydzkiej . Wcześniejsze wątki kabalistyczne, akceptowane bez emfazy w chasydyzmie, weszły do wschodnioeuropejskiego folkloru żydowskiego w opowieściach o reinkarnacji i opętania i były powszechnie adaptowane przez późniejszych świeckich pisarzy jidysz. Tymczasem mistycyzm chasydyzmu, a także kultura szerzej rozumianego judaizmu tradycyjnego, parodiowała literatura haskala w języku jidysz.
Przypowieści chasydzkie
W dziełach filozofii chasydzkiej zastosowano inną formę narracji – wnikliwe przypowieści dla zilustrowania jej nowych, mistycznych interpretacji. Baal Szem Tow używał krótkich, uduchowionych analogii, zawierał aluzje do nauk i zachęcających anegdot, aby najpierw ożywić zwykłych ludzi, podczas gdy przypowieści innych mistrzów zostały zintegrowane z ich klasycznymi dziełami myśli chasydzkiej. Odrębne przypowieści Nachmana z Bresłowa stanowią kompletną formę literacką, która jest samodzielna, z własnym komentarzem, w oryginale w jidysz i tłumaczeniu na język hebrajski. W jednym z przykładów dawnej przypowieści chasydzkiej Baal Szem Tow wyjaśnił mistyczne znaczenie dęcia w barani róg w Nowy Rok:
Król wysłał syna z pałacu, aby nauczył się nowych umiejętności. Niestety, syn zatracił królewskie zwyczaje i zapomniał ojczystego języka. Po latach na wygnaniu przypomniał sobie swoje prawdziwe powołanie i zapragnął wrócić do pałacu. Po zbliżeniu się do bram strażnicy nie rozpoznali już syna króla i odmówili mu wstępu. W tym momencie król pojawił się na balkonie i zobaczył poruszenie syna u bram, ale też nie poznał syna, który teraz pojawił się w chłopskim ubraniu. W rozpaczy, ponieważ syn nie pamiętał już królewskiego języka, wykrzyknął z głębi serca bezsłowne wołanie. Król natychmiast rozpoznał jego głos i był zachwycony ponownym spotkaniem z synem.
Sippurei Ma'asiyot Wonder-Tales rabina Nachmana z 1816 r. przenosi mistyczną przypowieść do samowystarczalnego celu literackiego i sztuki. Tam, gdzie analogie innych mistrzów mają bezpośrednie przesłanie, pomysłowe, zawiłe opowieści rabina Nachmana, które mogą obejmować historie w opowieściach, oferują warstwowe mistyczne i religijne komentarze lub lektury literackie. Rabin Nachman nawiązywał do niektórych znaczeń, kiedy ustnie opowiadał każdą historię w języku jidysz. Widział ich korzenie w starożytnej agadyckiej mistycznej artykulacji, mówiąc, że ta ukryta forma była sposobem ustnego nauczania Kabały przed Szymon bar Jochaj , chociaż Opowieści są wyjątkowe w literaturze rabinicznej . Podjął się opowiadania historii jako działania odkupieńczego, gdy inne ścieżki zostały zablokowane, na przykład śmierć jego syna, w którym widział mesjański potencjał; „Nadszedł czas, aby opowiadać historie”, powiedział. Rabin Nachman postrzegał swoją rolę jako nowatorską, a jego nauki skupiają się na odkupieńczym planie rektyfikacji :
„W opowieściach opowiadanych przez narody świata ukryte są iskry świętości, ale opowieści są zagmatwane i duchowo nie w porządku, tak że iskry pozostają ukryte”.
Trzynasta opowieść, „Siedmiu żebraków”, jest najbardziej skomplikowana. Brakuje historii opowiedzianej siódmego dnia, a rabin Nachman powiedział, że będzie znana dopiero wtedy, gdy Mesjasz . Najsilniejszy wpływ na rozwój literatury jidysz wywarły Opowieści, udokumentowane w języku jidysz z tłumaczeniem hebrajskim przez Natana z Bresłowa , obok innych opowiadań chasydzkich.
Haskala
W tych samych latach, w których pojawił się chasydyzm, pojawił się także najbardziej wpływowy świecki ruch żydowski w postaci Haskali . Ruch ten był pod wpływem Oświecenia i sprzeciwiał się przesądom w życiu religijnym oraz przestarzałej edukacji przekazywanej większości Żydów. Proponowali lepszą integrację z kulturą i społeczeństwem europejskim i byli zdecydowanymi przeciwnikami chasydyzmu. Pisarze, którzy wykorzystali swoje rzemiosło do wyjaśnienia tego poglądu, to Israel Aksenfeld , Solomon (lub Shloyme) Ettinger i Isaac Mayer Dick . Aksenfeld był początkowo zwolennikiem reb Nachmana z Bracławia, później porzucił chasydyzm i stał się jego zdecydowanym przeciwnikiem. Jego powieść Dos shterntikhl („Chusta”), opublikowana w 1861 roku, ukazuje świat chasydzki jako nietolerancyjny i małostkowy. Tylko pięć jego prac zostało opublikowanych z powodu sprzeciwu przywódców chasydzkich. Jego twórczość jest realistyczna i ukazuje wpływ XIX-wiecznej literatury rosyjskiej . Ettinger był lekarzem, który pisał sztuki teatralne, w tym uznawaną za najważniejszą z epoki haskali „Serkele”. Jego satyryczny styl pokazuje wpływ europejskiego dramatu: jeden uczony spekuluje, że czytał Molier . Isaac Mayer Dick (1808–1893) napisał opowiadania , które sprzedały się w dziesiątkach tysięcy egzemplarzy w formie książkowej. Jego rola w rozwoju literackim jest równie istotna dla kształtowania czytelnictwa jidysz, jak i dla treści jego dzieła, które ma charakter dydaktyczny. Pisał także po hebrajsku , w tym znakomitą parodię talmudyczną „Masseket Aniyyut” („Traktat o ubóstwie”).
Współczesna literatura jidysz
Klasyczni pisarze jidysz
Współczesna literatura jidysz jest generalnie datowana na opublikowanie w 1864 r. powieści Szolema Jankewa Abramowicza Dos kleyne mentshele („Mały człowiek”). Abramowicz wcześniej pisał po hebrajsku, w języku, w którym porozumiewało się ze sobą wielu zwolenników Haskali, aż do tej publikacji. W tej powieści, pierwotnie publikowanej seryjnie w gazecie w języku jidysz, Abramovitsh przedstawił swoje alter ego , postać Mendele Mojcher Sforim („Mendel the Book Peddler”), postać, która opowiada tę i wiele kolejnych historii. Sam Abramovitsh jest często znany pod tym nazwiskiem i pojawia się jako „autor” w kilku jego książkach, tworząc złożony zestaw relacji między autorem, osobą i czytelnikami, który został najdokładniej zbadany przez Dana Mirona. Twórczość Abramowicza jest ironiczna i ostra, zachowując przy tym głos ludowego narratora. W swojej pracy krytykuje korupcję wewnątrz społeczności żydowskiej oraz korupcję narzuconą jej przez rosyjskie i polskie instytucje rządzące. Kontynuuje też tradycję literatury Haskali, atakując przesądy i przestarzałe tradycje, jak np zaaranżowane małżeństwo . Jego niezwykła parodia łotrzyków , Kitser masoes Binyomen hashlishi („Krótkie podróże Beniamina Trzeciego”), opublikowana w 1878 roku, była jego ostatnim wielkim dziełem i stanowi jedną z jego najsilniejszych krytyki życia żydowskiego w strefie osiedlenia .
Wpływ Abramowicza polegał na dwóch czynnikach. Po pierwsze, pisał w jidysz w czasie, gdy większość myślicieli żydowskich skłaniała się ku hebrajskiemu lub językowi nieżydowskiemu, takiemu jak niemiecki. Po drugie, jak pokazuje Dan Miron, Abramowicz mocno wprowadził literaturę piękną w jidysz do epoki nowożytnej dzięki zastosowaniu strategii retorycznych, które pozwoliły wyrazić jego program reform społecznych na najwyższym poziomie osiągnięć literackich i artystycznych. Wylew literatury jidysz w modernistycznych formach, który nastąpił po Abramowiczu, pokazuje, jak ważny był ten rozwój w oddawaniu głosu aspiracjom żydowskim, zarówno społecznym, jak i literackim. Najważniejszymi z wczesnych pisarzy, którzy naśladowali Abramowicza, byli Szolem Rabinovitsh (popularnie znany ze swojego alter ego, Szolem Alejchem ) i IL Perec . Najbardziej znane prace Rabinovitsha to historie skupiające się na postaci Tewje mleczarza . Pisane przez wiele lat w odpowiedzi na różnorodne żydowskie katastrofy końca XIX i początku XX wieku, historie uosabiają styl Rabinovitsha, w tym jego charakterystyczny styl „śmiechu przez łzy”. IL Perec wprowadził do jidysz szeroki wachlarz technik modernistycznych, z którymi zetknął się podczas czytania europejskiej beletrystyki. Chociaż sam był politycznie radykalny, szczególnie w latach 90. XIX wieku, jego fikcja jest niezwykle zniuansowana i pozwala na wielokrotne odczytywanie. Jego twórczość jest jednocześnie prosta i zjadliwa, bardziej psychologiczna i bardziej indywidualistyczna niż twórczość Abramovica czy Rabinovitsha. Z tych powodów uważany jest za pierwszego prawdziwego modernistę w literaturze jidysz. Pisał przede wszystkim historie, z których „Bontshe shvayg” (Bontshe the Silent) jest jednym z jego najbardziej znanych. Podobnie jak w przypadku większości jego prac, udaje mu się przekazać dwa pozornie przeciwstawne przesłania: współczucie dla uciskanych z krytyką bierności jako odpowiedzi na ucisk.
Razem, Abramowicz, Rabinovitsh i IL Perec są zwykle określani jako trzej „klasyczni” pisarze jidysz („di klasiker” w jidysz). Są również nazywani odpowiednio „dziadkiem”, „ojcem” i „synem” literatury jidysz. To sformułowanie wymazuje fakt, że wszystkie były z grubsza współczesne i najlepiej rozumieć je jako pojedyncze zjawisko, a nie jako odrębne pokoleniowe przejawy tradycji. Niemniej jednak sformułowanie to zostało zaproponowane przez samych pisarzy klasycznych, być może jako sposób na zainwestowanie ich raczkującej kultury literackiej w linię, która mogłaby stawić czoła innym podziwianym przez nich światowym literaturom.
Ruchy i postacie literackie
Twórczość dramatyczna w języku jidysz rozwijała się początkowo oddzielnie, później przeplatała się z innymi ruchami jidysz. Wczesny dramat, idąc za przykładem Ettingera, został napisany przez Abrahama Goldfadena i Jacoba Gordina . Wiele z tego, co było prezentowane na scenie w języku jidysz, to tłumaczenia z repertuaru europejskiego, w wyniku czego wiele z najwcześniejszych oryginalnych pism w jidysz zawdzięcza zarówno teatrowi niemieckiemu, jak i klasycznym pisarzom jidysz.
Podczas gdy trzej klasycy byli jeszcze u szczytu kariery, w Nowym Jorku narodził się pierwszy prawdziwy ruch we współczesnej literaturze jidysz. „Sweatshop Poets”, jak zaczęto nazywać tę szkołę, byli robotnikami-imigrantami, którzy bezpośrednio doświadczyli nieludzkich warunków pracy w ówczesnych fabrykach. Czołowymi członkami tej grupy byli Morris Rosenfeld , Morris Winchevsky , David Edelstadt i Joseph Bovshover . Ich praca koncentruje się na temacie ucisku i walki proletariatu i wykorzystuje style wierszy wiktoriańskich, tworząc wysoce stylizowaną retorykę. W rezultacie jest dziś mało czytany lub rozumiany. Równocześnie w Warszawie grupa pisarzy skupiona wokół IL Pereca wyniosła jidysz na inny poziom nowoczesnego eksperymentowania; byli wśród nich Dawid Piński , S. Anski , Szolem Asz i IM Weissenberg . Późniejsza warszawska grupa „ Di Chaliastre ” („Gang”) obejmowała takie znakomitości, jak Israel Joshua Singer , Perec Hirshbein , Melech Ravitch i Uri Cvi Grinberg (który napisał większość swoich prac w języku hebrajskim). Podobnie jak ich nowojorski odpowiednik, Di Yunge („Młodzi”), zerwali z wcześniejszymi pisarzami jidysz i próbowali uwolnić pisarstwo jidysz, zwłaszcza wiersze, od zaabsorbowania polityką i losem Żydów. Do wybitnych członków Di Yunge należeli Mani Leib , Moyshe-Leyb Halpern , H. Leivick , Zishe Landau oraz prozaicy David Ignatoff , Lamed Shapiro i Isaac Raboy. Zaledwie kilka lat po tym, jak Di Yunge zyskał rozgłos, grupa o nazwie „In Zikh” („Introspekcja”) ogłosiła się prawdziwą awangardą, odrzucając wersety miarowe i deklarując, że tematy nieżydowskie są ważnym tematem poezji jidysz. Najważniejszym członkiem tej grupy był Jankew Glatsztejn . Glatshteyn interesował się tematami egzotycznymi, wierszami podkreślającymi brzmienie słów, a później, gdy zbliżał się Holokaust, a potem miał miejsce, ponownym przywłaszczeniem tradycji żydowskiej. Jego wiersz „A gute nakht, velt” („Dobranoc, świecie”, 1938) zdaje się przewidywać tragedię na horyzoncie w Europie Wschodniej. W Wilnie na Litwie (zwanym przez żydowskich mieszkańców Wilnem lub Wilnem i jednym z najbardziej znaczących historycznie ośrodków kultury jidysz) w skład grupy „Yung Vilne” („Młode Wilno”) weszli Chaim Grade , Abraham Sutzkever i Shmerke Kaczerginsky . Opowiadanie Grade'a „Mayn krig mit Hersh Raseyner” („Moja kłótnia z Hershlem Raseynerem”) jest jedną z klasycznych opowieści w języku jidysz po Holokauście , zawierającą filozoficzny dylemat, przed którym stanęło wielu ocalałych. Sutzkever był jednym z głównych poetów XX wieku.
Podczas radykalnego przełomu lat trzydziestych XX wieku grupa pisarzy skupiona wokół Komunistycznej Partii Stanów Zjednoczonych stała się znana jako „Di Linke” („Lewica”). Do tej grupy należeli Moishe Nadir , Malka Lee i Ber Grin. W Kanadzie podobna grupa była znana jako proletariacka szkoła pisarzy, której przykładem była Yudica . W Związku Radzieckim literatura jidysz przeżywała dramatyczny rozkwit, z takimi znakami jak David Bergelson , Der Nister , Perec Markish i Moyshe Kulbak . Kilku z tych pisarzy zostało zamordowanych podczas stalinowskiej czystki znanej jako Noc Zamordowanych Poetów (12-13 sierpnia 1952), w tym Itzik Fefer i Leib Kvitko . Bergelsona przez wielu uważany jest za niedocenianego geniusza, którego twórczość w powieści modernistycznej może być jednym z najciekawszych przykładów tej formy. Ważni sowieccy pisarze, którzy uniknęli prześladowań, to Moyshe Altman , Ikhil Shraybman, Note Lurie, Eli Schechtman , Shike Driz, Rivke Rubin, Shira Gorshman , i inni. Wydaje się, że nie było żadnego rymu ani powodu, aby wyjaśnić, dlaczego niektórzy pisarze nie byli prześladowani, ponieważ wszyscy ci pisarze zajmowali się podobnymi tematami w swoich pismach i uczestniczyli w podobnych ugrupowaniach żydowskich intelektualistów.
Niektórzy pisarze płci męskiej również nie związali się z określoną grupą literacką lub robili to przez krótki czas, zanim przeszli do innych etyk twórczych. Wśród nich był Itzik Manger , którego sprytne interpretacje biblijnych i innych żydowskich historii są przystępne i zabawne, ale głęboko intelektualne. Inni pisarze w tej kategorii to Joseph Opatoshu , IB Singer (który jest zawsze nazywany „Bashevis” w jidysz, aby odróżnić go od swojego starszego brata), IJ Singer i Aaron Zeitlin .
Wielu z wyżej wymienionych pisarzy, którzy pisali w latach czterdziestych i później, odpowiedziało na Holokaust w swoich dziełach literackich – niektórzy pisali wiersze i opowiadania przebywając w gettach, obozach koncentracyjnych i grupach partyzanckich, a wielu nadal zajmowało się Holokaustem i jego następstwami w swoich późniejsze pisanie. Pisarze jidysz znani najlepiej ze swoich pism o Holokauście to Icchak Kacenelson , Y. Szpigl i Katsetnik .
Autorki w literaturze jidysz
Ciekawą cechą literatury jidysz w jej najbardziej aktywnych latach (1900–1940) jest obecność wielu pisarek, mniej zaangażowanych w określone ruchy lub związanych z określoną ideologią artystyczną. Pisarki takie jak Celia Dropkin , Anna Margolin , Kadia Molodowsky , Esther Kreitman , Katie Brown i Esther Shumiatcher Hirschbein stworzyły prace, które niełatwo mieszczą się w określonej kategorii i które często są eksperymentalne pod względem formy lub tematyki. Praca Margolina była pionierem w stosowaniu asonansu i współbrzmienia wierszem jidysz. Wolała rymowanki od prawdziwych rymów. Dropkin wprowadził wysoce naładowane słownictwo erotyczne i pokazuje wpływ XIX-wiecznej poezji rosyjskiej. Kreitman, siostra IJ i IB Singera , napisała powieści i opowiadania, z których wiele było ostro krytycznych wobec nierówności płci w tradycyjnym życiu żydowskim.
Na rozwijającej się scenie literackiej jidysz w Europie i Stanach Zjednoczonych w pierwszych dekadach XX wieku pisarki były uważane przez krytykę literacką za zjawisko rzadkie, jednocześnie redaktorzy gazet i czasopism, zwłaszcza socjalistycznych i prasa anarchistyczna chętnie publikowała prace kobiet jako znak rozpoznawczy nowoczesności iw nadziei na zwiększenie obiegu; jednak kilku czołowych pisarzy i redaktorów płci męskiej, w tym Avrom Reyzen i Aaron Glanz-Leyeles, wyraziło pogląd, że pisarki miały szczególny wkład w powstającą amerykańską literaturę jidysz. Pisarki, takie jak np Yente Serdatzky i Fradl Shtok znaleźli ograniczone uznanie dla swojej pracy, ale ostatecznie nie nadążali za swoimi literackimi rówieśnikami i znaleźli się w impasie w swojej karierze pisarskiej. Shtok, początkowo znana ze swojej poezji, zwłaszcza jako jedna z pierwszych poetek jidysz, która napisała sonety, zebrała rozczarowujące recenzje za swój zbiór opowiadań ( Gezammelte ertseylungen , 1919), które były nowatorskie pod względem sposobu, w jaki włączały podmiotowość, w tym erotyczne pragnienia , postaci kobiecych.
Isaac Bashevis Singer i Nagroda Nobla
Przyznanie literackiej Nagrody Nobla Isaakowi Bashevisowi Singerowi w 1978 roku ugruntowało jego reputację jako jednego z największych pisarzy literatury światowej. Wielu czytelników jidysz jest jednak przekonanych, że wśród literatury jidysz jest wielu lepszych pisarzy, w tym jego brat. [ potrzebne źródło ] Chaim Grade uważał, że został przeoczony przez anglojęzyczny świat. Cynthia Ozick opowiadanie „Zazdrość, czyli jidysz w Ameryce” sugeruje podobne emocje ze strony poety jidysz, powszechnie uważane za oparte na Jankewie Glatszteynie . Niektórzy krytycy jidysz narzekali na nadmierny seks i przesądy w twórczości Singera, które ich zdaniem ogólnie kompromitowały literaturę jidysz. Ponadto zwyczaj Singera przedstawiania się prasie amerykańskiej jako ostatniego lub jedynego pisarza jidysz był irytujący dla dziesiątek pisarzy wciąż żyjących i tworzących w tamtym czasie. Jednak pomimo tych sprzeczek (które do pewnego stopnia trwają jeszcze wiele lat po śmierci bohaterów), większość współczesnych badaczy jidysz zgodziłaby się, że przyznanie Singerowi Nagrody Nobla przyniosło bezprecedensowe zainteresowanie literaturą jidysz i służyło ogólnemu zwiększeniu zainteresowania tą dziedziną. Wielu badaczy uważa, że jest to nagroda uzasadniona na podstawie dostępnej w tłumaczeniu części dorobku Singera, która reprezentuje jego najwybitniejsze dzieła.
Współczesne pisarstwo w jidysz i pod wpływem literatury jidysz
Ostatnimi przedwojennymi pisarzami urodzonymi w Europie, którzy publikowali lub nadal publikują na początku XXI wieku, są kanadyjscy autorzy Chava Rosenfarb , Simcha Simchovitch (1921-2017) i Grunia Slutzky-Kohn (1928-2020); Pisarze izraelscy, w tym Cwi Ayznman (1920-2015), Aleksander Szpiglblat (1927-2013), Rivka Basman Ben-Hayim , Yitzkhok Luden, Mishe Lev (1917-2013), Yente Mash (1922-2013), Cvi Kanar (1929-2009) ), Elisheva Kohen-Cedek (ur. 1922) i Lew Berinsky (ur. 1939); oraz amerykański poeta i autor tekstów Beyle Schaechter-Gottesman oraz poetów i mistrzów prozy Yonia Fain (1913–2013) i Moyshe Szklar (redaktor pisma literackiego Khezhbn w Los Angeles w języku jidysz; 1920–2014), a także płodna feuilletonistka i dramatopisarka Miriam Hoffman . Pisarze „młodszego” pokolenia urodzonego po wojnie, obejmującego osoby urodzone od późnych lat czterdziestych do sześćdziesiątych XX wieku (wielu pochodziło z byłego Związku Radzieckiego), to Alexander Belousov (1948–2004), Mikhoel Felsenbaum , Daniel Galay, Moyshe Lemster, Boris Sandler ( który redagował żydowskie wydanie „Forverts” The Jewish Daily Forward od 1998 do 2016), Velvl Chernin, Zisye Veytsman, Heershadovid Menkes (pseudonim Dovid Katz ) i Boris Karloff (pseudonim Dov-Ber Kerler, redaktor „Yerusholaymer Almanakh”). Młodsze pokolenie pisarzy, które zaczęło wysuwać się na pierwszy plan w XXI wieku, to poeci Gitl Schaechter-Viswanath , Yermiyahu Ahron Taub i Yoel Matveyev w USA Yisroel Nekrasov w Sankt Petersburgu, Haike Beruriah Wiegand w Londynie, Thomas Soxberger w Wiedniu oraz prozaicy Boris Kotlerman w Izraelu i Gilles Rozier (redaktor „Gilgulim”) w Paryżu. Wcześniejsze prace niektórych autorów młodszego pokolenia zostały zebrane w antologii „Vidervuks” (odrost), wydanej w 1989 roku. Najnowsze prace wielu współczesnych autorów ukazały się w 2008 roku w Paryżu (Gilgulim: naye shafungen) i Jerozolimie (Yerusholaymer Almanakh) .
Nowe pokolenie pisarzy jidysz wyłoniło się z ruchów chasydzkich i charedich współczesnego ortodoksji. Autor znany tylko pod pseudonimem Katle Kanye pisze błyskotliwą satyrę na aktualną literaturę halachiczną, a także poezję i przemyślany komentarz do życia chasydzkiego. Innym przykładem pisarza blogów charedich w jidysz jest Natirlich. Thrillery szpiegowskie w języku jidysz stały się popularnym gatunkiem w społecznościach chasydzkich.
Literatura europejska miała silny wpływ na literaturę jidysz, ale do końca XX wieku powrót do języka angielskiego był niewielki, z wyjątkiem dwujęzycznych pisarzy, którzy zdecydowali się pisać po angielsku, takich jak Anzia Yezierska i Ab Cahan . Poetka Irena Klepfisz , która urodziła się w polskojęzycznych żydowskich rodzicach w okupowanej przez nazistów Polsce i uczyła się jidysz w szkole po wyemigrowaniu do Stanów Zjednoczonych, jest pod wpływem języka w swojej twórczości, a także tłumaczy poezję z jidysz.
Nathan Englander i Jonathan Safran Foer , było pod wpływem tłumaczonej literatury jidysz . Wyjątkiem jest Dara Horn , która uczyła się zarówno jidysz, jak i hebrajskiego i czerpie z obu tych tradycji w swoich anglojęzycznych powieściach.
Ostatnimi pisarzami języka jidysz w byłym Związku Radzieckim byli Aleksandr Bejderman w Odessie i Yoysef Burg w Czerniowcach, obaj nie żyją.
Dzieła literackie napisane pierwotnie w innych językach są nadal tłumaczone i publikowane w jidysz. Baza danych Index Translationum UNESCO wymienia 98 obcojęzycznych książek opublikowanych w tłumaczeniu na jidysz od około 1979 roku w wielu krajach, w tym w Izraelu, USA, Rumunii, Niemczech i ZSRR.
Zobacz też
- Kalifornijski Instytut Kultury i Języka Jidysz
- literatura hebrajska
- żydowskie ruchy polityczne
- Lista poetów języka jidysz
- sztetl
- Centrum Książki Jidysz
- renesansu jidysz
- teatr jidysz
Dalsza lektura
- Estraikh, Giennadij. W uprzęży: romans pisarzy jidysz z komunizmem (Syracuse: Syracuse University Press, 2005) ISBN 0-8156-3052-2
- Frieden, Ken. Klasyczna fikcja jidysz: Abramovitsh, Sholem Alejchem i Perec (Albany: State University of New York Press, 1995). ISBN 0-7914-2602-5
- Glasser, Amelia (tłum.) Proletpen: America's Rebel Yiddish Poets (Madison: University of Wisconsin Press, 2005) ISBN 0-299-20800-1
- „Książki Ma'aseh”, „Aksenfed, Izrael”, „Ettinger (Oetinger)”, „Dick, Isaac Mayer”. Encyklopedia żydowska (1904–11). 11 sierpnia 2006 [1]
- Miron, Dan. Przebrany podróżnik: studium powstania współczesnej fikcji jidysz w XIX wieku . (Nowy Jork: Schocken, 1973; przedruk wydania Syracuse University Press, 1996). ISBN 0-8156-0330-4
- Norich, Anita. Bezdomna wyobraźnia w fikcji Izraela Joshua Singer (Bloomington: IUP, 1991) ISBN 0-253-34109-4
- Riemer, Nathanael: Niektóre podobieństwa opowieści w Glikls of Hameln „Zikhroynes”. W: PaRDeS. Zeitschrift der Vereinigung für Jüdische Studien eV (2008) Nr. 14, s. 125-148.
- Roskies, David G. A Bridge of Longing: The Lost Art of Jidysz Storytelling (Harvard University Press, 1996) ISBN 0-674-08140-4 , ISBN 978-0-674-08140-6
- Seidman, Naomi. Małżeństwo zawarte w niebie: polityka seksualna języka hebrajskiego i jidysz (Los Angeles: University of California Press, 1997) ISBN 0-520-20193-0
- Sokoloff, Naomi, Anne Lapidus Lerner i Anita Norich, wyd. Płeć i tekst we współczesnej literaturze hebrajskiej i jidysz . Nowy Jork: JTSA, 1992. ISBN 0-674-34198-8
- Weks, Michał. Urodzony w Kvetch: język i kultura jidysz we wszystkich jego nastrojach . (Nowy Jork: St. Martin's Press, 2005). ISBN 0-312-30741-1
- Wiss, Ruth. A Little Love in Big Manhattan: Two Jidysz Poets (Cambridge, MA: Harvard University Press, 1988) ISBN 0-674-53659-2
- „Literatura jidysz”. Napisane przez Kena Friedena. Encyklopedia Britannica . 2006. Encyklopedia Britannica Online. 31 lipca 2006 r
- „Literatura jidysz”, „ Glikl z Hameln ” i „Nachman z Bracławia”. Przewodnik czytelnika po judaizmie , wyd. Michael Terry (Chicago, Nowy Jork: Fitzroy Dearborn: 2000). ISBN 1-57958-139-0
- Steinhoffa, Thorstena. Zeitgenössische jiddische Lyrik Odessaer Autoren (Regensburg) : [Lehrstuhl für Neuere Dt. literaturoznawca. I der Univ.], [1996], Als Ms. gedr.
| Międzynarodowy | |
|---|---|
| Krajowy | |
| Inny | |
