Hayao Miyazaki

Natywna forma tego imienia to Miyazaki Hayao . W tym artykule przy wymienianiu osób zastosowano zachodnią kolejność imion .

Hayao Miyazaki
宮崎 駿
Miyazaki w 2012 roku
Urodzić się	( 05.01.1941 ) 5 stycznia 1941 Miasto Tokio , Cesarstwo Japonii
Inne nazwy	Akitsu Saburo ( 秋津三朗 ) Teruki Tsutomu ( 照樹務 )
Alma Mater	Uniwersytet Gakushuin
Zawody	Animator filmowiec scenarzysta autor artysta mangi
lata aktywności	1963 – obecnie
Pracodawcy	Animacja Toei (1963–1971) A-Pro (1971–1973) Zuiyō Eizō (1973–1975) Animacja Nippon (1975–1979) Tokio Film Shinsha (1979–1982) Topcraft (1982–1985) Studio Ghibli (1985 – obecnie)
Współmałżonek	Akemi Ōta ​ ( m. 1965 <a i=3>) ​
Dzieci	Goro Miyazakiego Keisuke Miyazakiego
Rodzice	Katsuji Miyazaki (ojciec) Yoshiko Miyazaki (matka)
Krewni	Daisuke Tsutsumi (bratanek)
japońskie imię
Kanji	宮崎 駿
Kana	みやざきはやお
transkrypcje Romanizacja Miyazakiego Hayao

Hayao Miyazaki ( 宮崎 駿 , Miyazaki Hayao [ mijaꜜzaki hajao] ; ur. 5 stycznia 1941) to japoński animator, reżyser, producent, scenarzysta, autor i mangaka . Współzałożyciel Studio Ghibli , zdobył międzynarodowe uznanie jako mistrzowski gawędziarz i twórca japońskich animowanych filmów fabularnych i jest powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych twórców filmowych w historii animacji .

Urodzony w Tokyo City w Cesarstwie Japonii , Miyazaki od najmłodszych lat interesował się mangą i animacją i dołączył do Toei Animation w 1963 roku. We wczesnych latach w Toei Animation pracował jako artysta pośredni , a później współpracował z reżyserem Isao Takahata . Godne uwagi filmy, do których Miyazaki przyczynił się w Toei, to Doggie March i Gulliver's Travels Beyond the Moon . Dostarczył kluczową animację do innych filmów w Toei, takich jak Kot w butach i Animal Treasure Island , zanim przeniósł się do A-Pro w 1971 roku, gdzie wraz z Takahatą współreżyserował Lupin the Third Part I. Po przeprowadzce do Zuiyō Eizō (później znanego jako Nippon Animation ) w 1973 roku Miyazaki pracował jako animator w World Masterpiece Theatre i wyreżyserował serial telewizyjny Future Boy Conan (1978). Dołączył do Tokyo Movie Shinsha w 1979 roku, aby wyreżyserować swój pierwszy film fabularny The Castle of Cagliostro , a także serial telewizyjny Sherlock Hound . W tym samym okresie zaczął także pisać i ilustrować mangę Nausicaä of the Valley of the Wind (1982–1994), a także wyreżyserował adaptację filmową z 1984 roku wyprodukowaną przez Topcraft .

Miyazaki był współzałożycielem Studio Ghibli w 1985 roku. Wyreżyserował wiele filmów z Ghibli, w tym Castle in the Sky (1986), My Neighbor Totoro (1988), Kiki's Delivery Service (1989) i Porco Rosso (1992). Filmy spotkały się z krytycznym i komercyjnym sukcesem w Japonii. Film Miyazakiego Księżniczka Mononoke był pierwszym filmem animowanym, który kiedykolwiek zdobył Nagrodę Japońskiej Akademii Filmowej za Obraz Roku i na krótko stał się najbardziej dochodowym filmem w Japonii po premierze w 1997 roku; jego dystrybucja do Świat zachodni znacznie zwiększył popularność i wpływy Ghibli poza Japonią. Jego film Spirited Away z 2001 roku stał się najbardziej dochodowym filmem w historii Japonii, zdobywając Oscara za najlepszy film animowany i często zaliczany do największych filmów pierwszej dekady XXI wieku. Późniejsze filmy Miyazakiego - Ruchomy zamek Hauru (2004), Ponyo (2008) i Zrywa wiatru (2013) - również odniosły sukces krytyczny i komercyjny. Po wydaniu The Wind Rises , Miyazaki ogłosił odejście z filmów fabularnych, choć wrócił w 2016 roku, aby pracować nad nadchodzącym filmem fabularnym How Do You Live? (2023).

Prace Miyazakiego charakteryzują się powracającymi tematami, takimi jak związek ludzkości z naturą i technologią, zdrowotność naturalnych i tradycyjnych wzorców życia, znaczenie sztuki i rzemiosła oraz trudność w utrzymaniu pacyfistycznej etyki w brutalnym świecie. Bohaterkami jego filmów są często silne dziewczyny lub młode kobiety, a kilka jego filmów przedstawia moralnie niejednoznacznych antagonistów o zbawiennych cechach. Prace Miyazakiego były wysoko cenione i nagradzane ; został mianowany Osobą Zasłużoną dla Kultury za wybitny wkład w kulturę w listopadzie 2012 r., aw listopadzie 2014 r. otrzymał Honorową Nagrodę Akademii za wpływ na animację i kino. Miyazaki był często cytowany jako inspiracja dla wielu animatorów, reżyserów i pisarzy.

Wczesne życie

Hayao Miyazaki urodził się 5 stycznia 1941 roku w Tokio , w Cesarstwie Japonii , jako drugi z czterech synów. Jego ojciec, Katsuji Miyazaki (ur. 1915), był dyrektorem Miyazaki Airplane , firmy jego brata, która produkowała stery do samolotów myśliwskich podczas II wojny światowej . Biznes pozwolił jego rodzinie zachować zamożność we wczesnych latach życia Miyazakiego. Ojciec Miyazakiego lubił kupować obrazy i pokazywać je gościom, ale poza tym miał mało znanego artystycznego zrozumienia. Powiedział, że był w Cesarskiej Armii Japońskiej około 1940 roku; po oświadczeniu dowódcy, że nie chce walczyć ze względu na żonę i małe dziecko, został zwolniony po wykładzie o nielojalności. Według Miyazakiego, jego ojciec często opowiadał mu o swoich wyczynach, twierdząc, że po ukończeniu 70. roku życia nadal uczęszczał do nocnych klubów. Katsuji Miyazaki zmarł 18 marca 1993 r. Po jego śmierci Miyazaki czuł, że często patrzył na swojego ojca negatywnie i że nigdy nie powiedział nic „wzniosłego ani inspirującego”. Żałował, że nie odbył poważnej dyskusji z ojcem i czuł, że odziedziczył „anarchistyczne uczucia i brak troski o przyjmowanie sprzeczności”.

Kilka postaci z filmów Miyazakiego zostało zainspirowanych jego matką Yoshiko.

Miyazaki zauważył, że niektóre z jego najwcześniejszych wspomnień dotyczą „zbombardowanych miast”. W 1944 roku, gdy miał trzy lata, rodzina Miyazakiego ewakuowała się do Utsunomiya . Po zbombardowaniu Utsunomiya w lipcu 1945 roku wraz z rodziną ewakuował się do Kanuma . Bombardowanie wywarło niezatarte wrażenie na Miyazakim, wówczas czteroletnim. Jako dziecko Miyazaki cierpiał na problemy trawienne i powiedziano mu, że nie dożyje więcej niż 20 lat, przez co czuł się jak wyrzutek . Od 1947 do 1955 roku matka Miyazakiego, Yoshiko, cierpiała na gruźlicę kręgosłupa ; spędziła kilka pierwszych lat w szpitalu, zanim została pielęgnowana w domu. Yoshiko była oszczędna i opisywana jako surowa, intelektualna kobieta, która regularnie kwestionowała „społecznie akceptowane normy”. Była najbliżej Miyazakiego i miała silny wpływ na niego i jego późniejszą twórczość. Yoshiko Miyazaki zmarł w lipcu 1983 roku w wieku 72 lat.

Miyazaki rozpoczął naukę w szkole podstawowej w Utsunomiya w 1947 roku, kończąc klasy od pierwszej do trzeciej. Po tym, jak jego rodzina wróciła do Suginami-ku , Miyazaki ukończył czwartą klasę w szkole podstawowej Ōmiya i piątą klasę w szkole podstawowej Eifuku, która została nowo założona po oddzieleniu się od szkoły podstawowej Ōmiya. Po ukończeniu Eifuku w ramach pierwszej klasy maturalnej uczęszczał do Gimnazjum Ōmiya. Chciał zostać artystą mangi, ale odkrył, że nie potrafi rysować ludzi; zamiast tego rysował samoloty, czołgi i pancerniki tylko przez kilka lat. Miyazaki był pod wpływem kilku artystów mangi, takich jak Tetsuji Fukushima , Soji Yamakawa i Osamu Tezuka . Miyazaki zniszczył większość swoich wczesnych prac, wierząc, że kopiowanie stylu Tezuki jest „złą formą”, ponieważ utrudniało to jego własny rozwój jako artysty. Mniej więcej w tym czasie Miyazaki często oglądał filmy ze swoim ojcem, który był zapalonym kinomanem; pamiętne filmy dla Miyazakiego to Meshi (1951) i Tasogare Sakaba (1955).

Po ukończeniu gimnazjum Ōmiya, Miyazaki uczęszczał do Toyotama High School. Na trzecim i ostatnim roku Miyazakiego zainteresowanie animacją wzbudził Panda and the Magic Serpent (1958), pierwszy pełnometrażowy kolorowy film animowany w Japonii; wymknął się, żeby obejrzeć film, zamiast uczyć się do egzaminów wstępnych . Miyazaki opowiadał później, że zakochał się w bohaterce filmu, Bai-Niang, i że film poruszył go do łez i wywarł głębokie wrażenie; napisał, że był „poruszony do głębi [jego] duszy” i że „czysty, poważny świat filmu” potwierdził tę jego stronę, która „rozpaczliwie tęskniła za potwierdzeniem świata, zamiast go negować”. Po ukończeniu Toyotama, Miyazaki uczęszczał na Uniwersytet Gakushuin na wydziale ekonomii politycznej , specjalizujący się w japońskiej teorii przemysłu. Wstąpił do „Klubu Badań nad Literaturą Dziecięcą”, „wówczas najbliższego klubowi komiksowemu”; był czasami jedynym członkiem klubu. W wolnym czasie Miyazaki odwiedzał swojego nauczyciela plastyki z gimnazjum i szkicował w jego pracowni, gdzie obaj pili i „rozmawiali o polityce, życiu i różnych sprawach”. Mniej więcej w tym czasie rysował także mangę; nigdy nie ukończył żadnej historii, ale zgromadził tysiące stron początków opowieści. Często zwracał się też do wydawców mangi z prośbą o wypożyczenie ich historii. W 1960 Miyazaki był świadkiem podczas protestów Anpo , które rozwinęło zainteresowanie po obejrzeniu zdjęć w Asahi Graph ; w tym momencie było już za późno na udział w demonstracjach. Miyazaki ukończył Gakushuin w 1963 roku, uzyskując stopnie naukowe z nauk politycznych i ekonomii.

Kariera

Wczesna kariera

Miyazaki po raz pierwszy współpracował z Isao Takahatą w 1964 roku, co dało początek wieloletniej współpracy i przyjaźni.

W 1963 roku Miyazaki był zatrudniony w Toei Animation; był to ostatni rok, w którym firma zatrudniała regularnie. Po zdobyciu pracy zaczął wynajmować mieszkanie o powierzchni czterech i pół tatami (7,4 m ² ; 80 stóp kwadratowych) w Nerima w Tokio; czynsz wynosił 6000 jenów . Jego pensja w Toei wynosiła 19 500 jenów . Miyazaki pracował jako artysta pośredni przy kinowym anime Doggie March i telewizyjnym anime Wolf Boy Ken (oba 1963). Pracował także przy Podróżach poza księżyc Guliwera (1964). Był liderem sporu pracowniczego wkrótce po swoim przybyciu i został głównym sekretarzem związku zawodowego Toei w 1964 roku. Miyazaki pracował później jako główny animator, artysta koncepcyjny i scenograf przy Wielkiej przygodzie Horusa, księcia słońca ( 1968 ). Podczas produkcji filmu Miyazaki ściśle współpracował ze swoim mentorem, Yasuo Ōtsuką , którego podejście do animacji wywarło głęboki wpływ na twórczość Miyazakiego. Reżyseria: Isao Takahata , z którym Miyazaki będzie współpracował do końca swojej kariery, film został wysoko oceniony i uznany za przełomowe dzieło w ewolucji animacji. Miyazaki przeniósł się do rezydencji w Ōizumigakuenchō w kwietniu 1969 roku, po urodzeniu drugiego syna.

Pod pseudonimem Akitsu Saburō ( 秋津 三朗 ) , Miyazaki napisał i zilustrował mangę People of the Desert , opublikowaną w 26 odcinkach między wrześniem 1969 a marcem 1970 w Boys and Girls Newspaper ( 少年少女新聞 , Shōnen shōjo shinbun ) . Był pod wpływem ilustrowanych historii, takich jak Evil Lord of the Desert z Fukushimy ( 沙漠 の 魔 王 , Sabaku no maō ) . Miyazaki dostarczył również kluczową animację dla Cudowny świat Puss 'n Boots (1969) w reżyserii Kimio Yabuki . Stworzył 12-rozdziałową serię mangi jako dodatek promocyjny do filmu; serial był emitowany w niedzielnym wydaniu Tokyo Shimbun od stycznia do marca 1969 roku. Miyazaki zaproponował później sceny do scenariusza do Flying Phantom Ship (1969), w których czołgi wojskowe wywołałyby masową histerię w centrum Tokio, i został zatrudniony do storyboardu i animacji sceny. W 1970 roku Miyazaki przeniósł się do Tokorozawy . W 1971 roku opracował strukturę, postacie i projekty dla Adaptacja Wyspy skarbów zwierząt w reżyserii Hiroshiego Ikedy ; stworzył 13-częściową adaptację mangi, drukowaną w Tokyo Shimbun od stycznia do marca 1971 roku. Miyazaki dostarczył także kluczową animację dla Ali Baby and the Forty Thieves .

Miyazaki opuścił Toei Animation w sierpniu 1971 roku i został zatrudniony w A-Pro , gdzie wyreżyserował lub współreżyserował z Takahatą 23 odcinki Lupin the Third Part I , często używając pseudonimu Teruki Tsutomu ( 照樹 務 ) . Obaj rozpoczęli także przedprodukcję serialu opartego na Astrid Lindgren o Pippi Pończoszankach , projektując obszerne scenorysy; serial został odwołany po tym, jak Miyazaki i Takahata nie mogli spotkać się z Lindgrenem i odmówiono pozwolenia na ukończenie projektu. W 1972 i 1973 Miyazaki napisał, zaprojektował i animował dwa Panda! Idź, Pando! szorty w reżyserii Takahaty. Po przejściu z A-Pro do Zuiyō Eizō w czerwcu 1973 roku, Miyazaki i Takahata pracowali nad World Masterpiece Theatre , w którym pojawił się ich serial animowany Heidi, Girl of the Alps , będący adaptacją Heidi Johanny Spyri . Zuiyō Eizō kontynuował pracę jako Nippon Animation w lipcu 1975. Miyazaki wyreżyserował także serial telewizyjny Future Boy Conan (1978), będący adaptacją The Incredible Tide Alexandra Keya .

Przełomowe filmy

Miyazaki opuścił Nippon Animation w 1979 roku, podczas produkcji Ani z Zielonego Wzgórza ; zapewnił projekt i organizację scen w pierwszych piętnastu odcinkach. Przeniósł się do Telecom Animation Film , spółki zależnej TMS Entertainment , aby wyreżyserować swój pierwszy pełnometrażowy film anime, The Castle of Cagliostro (1979), film Lupin III . Pełniąc swoją rolę w Telecom, Miyazaki pomagał szkolić drugą falę pracowników. Miyazaki wyreżyserował sześć odcinków Sherlock Hound w 1981 roku, aż do problemów z Sir Arthurem Conan Doylem majątek doprowadził do wstrzymania produkcji; Do czasu rozwiązania problemów Miyazaki był zajęty innymi projektami, a pozostałe odcinki wyreżyserował Kyosuke Mikuriya. Były emitowane od listopada 1984 do maja 1985. Miyazaki napisał także powieść graficzną The Journey of Shuna , zainspirowaną tybetańską opowieścią ludową „Książę, który stał się psem”. Powieść została opublikowana przez Tokuma Shoten w czerwcu 1983 r., Udramatyzowana dla audycji radiowej w 1987 r. I opublikowana w języku angielskim jako Shuna's Journey w 2022 r. Notatki z danymi na jawie Hayao Miyazakiego był również publikowany nieregularnie od listopada 1984 do października 1994 w Model Graphix ; wybór opowiadań wyemitowanych w radiu w 1995 roku.

Po wydaniu The Castle of Cagliostro Miyazaki zaczął pracować nad swoimi pomysłami na animowaną adaptację komiksu Richarda Corbena Rowlf i przedstawił ten pomysł Yutace Fujioce z TMS. W listopadzie 1980 r. sporządzono wniosek o nabycie praw do filmu. Mniej więcej w tym czasie Miyazaki został również poproszony o serię artykułów do czasopism przez redakcję Animage . Podczas kolejnych rozmów pokazywał swoje szkicowniki i omawiał z redaktorami Toshio Suzuki podstawowe zarysy przewidywanych projektów animacji oraz Osamu Kameyama, który dostrzegł potencjał współpracy przy ich rozwoju w kierunku animacji. Zaproponowano dwa projekty: Zamek Demonów Walczących Królestw ( 戦 国 魔 城 , Sengoku ma-jō ) , którego akcja toczy się w okresie Sengoku ; oraz adaptacja Rowlfa Corbena . Oba zostały odrzucone, ponieważ firma nie chciała finansować projektów anime nie opartych na istniejącej mandze, a prawa do adaptacji Rowlf nie dało się zabezpieczyć. Osiągnięto porozumienie, że Miyazaki może zacząć rozwijać swoje szkice i pomysły w mangę dla magazynu, z zastrzeżeniem, że nigdy nie zostanie ona przekształcona w film. Manga - zatytułowana Nausicaä of the Valley of the Wind - trwała od lutego 1982 do marca 1994. Historia, przedrukowana w tomach tankōbon , obejmuje siedem tomów, co daje łącznie 1060 stron. Miyazaki rysował odcinki głównie ołówkiem i został wydrukowany monochromatycznie tuszem w odcieniu sepii. Miyazaki zrezygnował z Telecom Animation Film w listopadzie 1982 roku.

Miyazaki otworzył swoje własne studio w 1984 roku o nazwie Nibariki.

Po sukcesie Nausicaä z Doliny Wiatru , Yasuyoshi Tokuma, założyciel Tokuma Shoten, zachęcił Miyazakiego do pracy nad filmową adaptacją. Miyazaki początkowo odmówił, ale zgodził się pod warunkiem, że będzie mógł reżyserować. Wyobraźnia Miyazakiego została pobudzona przez zatrucie rtęcią zatoki Minamata oraz reakcję i rozwój natury w zatrutym środowisku, wykorzystując ją do stworzenia zanieczyszczonego świata filmu. Miyazaki i Takahata wybrali mniejsze studio Topcraft animować film, ponieważ wierzyli, że jego talent artystyczny może przenieść wyrafinowaną atmosferę mangi na film. Przedprodukcja rozpoczęła się 31 maja 1983 roku; Miyazaki napotkał trudności w tworzeniu scenariusza, mając do dyspozycji tylko szesnaście rozdziałów mangi. Takahata zwerbował eksperymentalnego i minimalistycznego muzyka Joe Hisaishiego do skomponowania ścieżki dźwiękowej do filmu. Nausicaä of the Valley of the Wind został wydany 11 marca 1984 roku. Zarobił 1,48 miliarda jenów w kasie i zarobił dodatkowe 742 miliony jenów dochodu z dystrybucji. Często jest postrzegany jako kluczowa praca Miyazakiego, umacniająca jego reputację jako animatora. Był chwalony za pozytywne przedstawienie kobiet, zwłaszcza głównego bohatera Nausicaä . Kilku krytyków określiło Nausicaä z Valley of the Wind jako antywojenną i feministyczną motywy; Miyazaki argumentuje inaczej, stwierdzając, że chce tylko bawić. Udana współpraca przy tworzeniu mangi i filmu położyła podwaliny pod inne wspólne projekty. W kwietniu 1984 Miyazaki otworzył własne biuro w Suginami Ward, nazywając je Nibariki.

Studio Ghibli

Wczesne filmy (1985–1996)

W czerwcu 1985 roku Miyazaki, Takahata, Tokuma i Suzuki założyli firmę zajmującą się produkcją animacji Studio Ghibli , przy wsparciu Tokuma Shoten. Pierwszy film Studio Ghibli, Laputa: Castle in the Sky (1986), zatrudniał tę samą ekipę produkcyjną, co Nausicaä . Projekty Miyazakiego dotyczące scenerii filmu były inspirowane grecką architekturą i „europejskimi szablonami urbanistycznymi”. Część architektury w filmie była również inspirowana walijskim miastem górniczym; Miyazaki był świadkiem strajku górników podczas swojej pierwszej wizyty w Walii w 1984 roku i podziwiał poświęcenie górników dla ich pracy i społeczności. Laputa został wydany 2 sierpnia 1986 roku. Był to najbardziej dochodowy film animowany roku w Japonii. Kolejny film Miyazakiego, My Neighbor Totoro , został wydany wraz z Grave of the Fireflies Takahaty w kwietniu 1988 roku, aby zapewnić Studio Ghibli status finansowy. Jednoczesna produkcja była dla artystów chaotyczna, ponieważ przełączali się między projektami. My Neighbor Totoro przedstawia temat relacji między środowiskiem a ludzkością - w przeciwieństwie do Nausicaä , który podkreśla negatywny wpływ technologii na przyrodę. Chociaż film spotkał się z uznaniem krytyków, nie odniósł sukcesu komercyjnego w kasie. Jednak merchandising zakończył się sukcesem, a film został okrzyknięty kultowym klasykiem.

W 1987 roku Studio Ghibli nabyło prawa do stworzenia filmowej adaptacji powieści Eiko Kadono Kiki's Delivery Service . Praca Miyazakiego nad My Neighbor Totoro uniemożliwiła mu wyreżyserowanie adaptacji; Sunao Katabuchi został wybrany na reżysera, a Nobuyuki Isshiki został zatrudniony jako scenarzysta. Niezadowolenie Miyazakiego z pierwszego szkicu Isshikiego skłoniło go do wprowadzenia zmian w projekcie, ostatecznie obejmując rolę reżysera. Kadono był niezadowolony z różnic między książką a scenariuszem. Miyazaki i Suzuki odwiedzili Kadono i zaprosili ją do studia; pozwoliła kontynuować projekt. Pierwotnie film miał być 60-minutowym programem specjalnym, ale został rozszerzony do filmu fabularnego po tym, jak Miyazaki ukończył storyboardy i scenariusz. Kiki's Delivery Service miał swoją premierę 29 lipca 1989 roku. Zarobił 2,15 miliarda jenów w kasie i był najbardziej dochodowym filmem w Japonii w 1989 roku.

Od marca do maja 1989 roku manga Miyazakiego Hikōtei Jidai była publikowana w magazynie Model Graphix . Miyazaki rozpoczął produkcję 45-minutowego filmu pokładowego dla Japan Airlines opartego na mandze; Suzuki ostatecznie rozszerzył film do filmu pełnometrażowego, zatytułowanego Porco Rosso , gdy oczekiwania rosły. Ze względu na zakończenie produkcji filmu Only Yesterday Takahaty (1991), Miyazaki początkowo samodzielnie zarządzał produkcją Porco Rosso . Wybuch wojen jugosłowiańskich w 1991 roku wpłynął na Miyazakiego, nadając filmowi bardziej ponury ton; Miyazaki nazwał później film „głupim”, ponieważ jego dojrzały ton był nieodpowiedni dla dzieci. Film zawierał motywy antywojenne, do których później powrócił Miyazaki. Linia lotnicza pozostała głównym inwestorem w filmie, co zaowocowało jego pierwszą premierą jako film pokładowy, przed premierą kinową 18 lipca 1992 r. Film odniósł sukces krytyczny i komercyjny, pozostając najbardziej dochodowym filmem animowanym w Japonii przez kilka lat.

Studio Ghibli założyło swoją siedzibę w Koganei w Tokio w sierpniu 1992 roku. W listopadzie 1992 roku Nippon Television Network (NTV) wyemitowało dwa spoty telewizyjne wyreżyserowane przez Miyazakiego : Sora Iro no Tane , 90-sekundowy spot luźno oparty na ilustrowanej historii Sora Iro no Tane autorstwa Rieko Nakagawy i Yuriko Omury, zamówiona z okazji czterdziestej rocznicy NTV; i Nandarou , wyemitowany jako jeden 15-sekundowy i cztery 5-sekundowe spoty, skupiający się na nieokreślonej istocie, która ostatecznie stała się maskotką NTV. Miyazaki zaprojektował storyboardy i napisał scenariusz do Whisper of the Heart (1995) w reżyserii Yoshifumiego Kondō .

Globalne pojawienie się (1997–2008)

Miyazaki rozpoczął pracę nad pierwszymi storyboardami dla Księżniczki Mononoke w sierpniu 1994 roku, opierając się na wstępnych przemyśleniach i szkicach z późnych lat 70. Doświadczając blokady twórczej podczas produkcji, Miyazaki przyjął prośbę o stworzenie On Your Mark , teledysku do piosenki Chage i Aska o tym samym tytule . Podczas produkcji wideo Miyazaki eksperymentował z animacją komputerową, aby uzupełnić tradycyjną animację, technikę, do której wkrótce powrócił w przypadku księżniczki Mononoke . Na Twój znak miał swoją premierę jako krótkometrażówka przed Whisper of the Heart . Pomimo popularności wideo, Suzuki powiedział, że nie nadano mu „100-procentowej” ostrości.

Miyazaki użył renderowania 3D w Princess Mononoke (1997), aby stworzyć wijące się „ciało demona” i połączyć je z ręcznie rysowanymi postaciami. Około pięć minut filmu wykorzystuje podobne techniki.

W maju 1995 roku Miyazaki zabrał grupę artystów i animatorów do starożytnych lasów Jakuszimy i gór Shirakami-Sanchi , robiąc zdjęcia i szkice. Krajobrazy w filmie zostały zainspirowane Jakuszimą. W Księżniczce Mononoke Miyazaki powrócił do ekologicznych i politycznych motywów Nausicaä z Doliny Wiatru . Miyazaki nadzorował 144 000 klatek w filmie, z czego około 80 000 stanowiło kluczową animację. Księżniczka Mononoke została wyprodukowana z budżetem szacowanym na 2,35 miliarda jenów (ok 23,5 mln USD ), co czyni go najdroższym filmem Studia Ghibli w tamtym czasie. Około piętnaście minut filmu wykorzystuje animację komputerową: około pięciu minut wykorzystuje techniki takie jak renderowanie 3D , kompozycja cyfrowa i mapowanie tekstur ; pozostałe dziesięć minut wykorzystuje atrament i farbę . Chociaż pierwotnym zamiarem było cyfrowe pomalowanie 5000 klatek filmu, ograniczenia czasowe podwoiły to.

Po premierze 12 lipca 1997 roku Księżniczka Mononoke została doceniona przez krytyków, stając się pierwszym filmem animowanym, który zdobył Nagrodę Japońskiej Akademii za Obraz Roku . Film odniósł również sukces komercyjny, zarabiając łącznie 14 miliardów jenów ( 148 milionów dolarów ) w kraju i przez kilka miesięcy stał się najbardziej dochodowym filmem w Japonii . Filmy Miramax nabył prawa do dystrybucji filmu w Ameryce Północnej; była to pierwsza produkcja Studio Ghibli, która otrzymała znaczną dystrybucję kinową w Stanach Zjednoczonych. Chociaż był w dużej mierze nieudany w kasie, przynosząc około 3 miliony dolarów dochodu , był postrzegany jako wprowadzenie Studio Ghibli na rynki światowe. Miyazaki twierdził, że Księżniczka Mononoke będzie jego ostatnim filmem.

Tokuma Shoten połączył się ze Studio Ghibli w czerwcu 1997 roku. Kolejny film Miyazakiego powstał podczas wakacji w górskiej chacie z rodziną i pięcioma młodymi dziewczynami, które były przyjaciółmi rodziny. Miyazaki zdał sobie sprawę, że nie stworzył filmu dla 10-letnich dziewczynek i postanowił to zrobić. Czytał magazyny manga shōjō , takie jak Nakayoshi i Ribon , w poszukiwaniu inspiracji, ale czuł, że oferowały one tylko tematy dotyczące „zauroczeń i romansów”, co nie jest tym, co dziewczyny „miały w sercach”. Postanowił wyprodukować film o kobiecej bohaterce, na której mogliby się wzorować. Produkcja filmu pt Spirited Away , rozpoczęty w 2000 roku z budżetem 1,9 miliarda jenów ( 15 milionów dolarów ). Podobnie jak w przypadku Księżniczki Mononoke , ekipa eksperymentowała z animacją komputerową, ale utrzymywała technologię na takim poziomie, aby uatrakcyjnić historię, a nie „ukraść show”. Spirited Away zajmuje się symbolami ludzkiej chciwości i liminalem podróż przez krainę duchów. Film został wydany 20 lipca 2001 roku; zyskał uznanie krytyków i jest uważany za jeden z największych filmów pierwszej dekady XXI wieku. Zdobył Nagrodę Japońskiej Akademii Filmowej za Obraz Roku oraz Oscara za najlepszy film animowany. Film odniósł również sukces komercyjny, zarabiając 30,4 miliarda jenów ( 289,1 miliona dolarów ) w kasie. Stał się najbardziej dochodowym filmem w Japonii, rekordem, który utrzymywał przez prawie 20 lat. Po śmierci Tokumy we wrześniu 2000 roku Miyazaki pełnił funkcję szefa jego komitetu pogrzebowego.

We wrześniu 2001 roku Studio Ghibli zapowiedziało produkcję Ruchomego zamku Hauru na podstawie powieści Diany Wynne Jones . Mamoru Hosoda z Toei Animation został pierwotnie wybrany do wyreżyserowania filmu, ale nieporozumienia między kierownictwem Hosoda i Studio Ghibli doprowadziły do ​​porzucenia projektu. Po sześciu miesiącach Studio Ghibli wskrzesiło projekt. Miyazaki zainspirował się do wyreżyserowania filmu po przeczytaniu powieści Jonesa i uderzył go obraz zamku poruszającego się po okolicy; powieść nie wyjaśnia, w jaki sposób zamek się poruszał, co doprowadziło do projektów Miyazakiego. Udał się do Colmar i Riquewihr w Alzacji , Francja, aby zbadać architekturę i otoczenie miejsca akcji filmu. Dodatkową inspiracją były koncepcje technologii przyszłości w Alberta Robidy , a także „sztuka iluzji” XIX-wiecznej Europy. Film został wyprodukowany cyfrowo, ale postacie i tła zostały narysowane ręcznie przed digitalizacją. Został wydany 20 listopada 2004 roku i spotkał się z szerokim uznaniem krytyków. Film otrzymał nagrodę Oselli za doskonałość techniczną na 61. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji i był nominowany do Oscara za najlepszy film animowany. W Japonii film zarobił rekordowe 14,5 miliona dolarów w pierwszym tygodniu od premiery. Pozostaje jednym z najbardziej dochodowych filmów w Japonii, z ogólnoświatowym dochodem przekraczającym 19,3 miliarda jenów. Miyazaki otrzymał honorową nagrodę Złotego Lwa za całokształt twórczości na 62. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Wenecji w 2005 roku.

W marcu 2005 Studio Ghibli rozstało się z Tokuma Shoten. W latach 80. Miyazaki skontaktowała się z Ursulą K. Le Guin, wyrażając zainteresowanie produkcją adaptacji jej powieści o Ziemiomorzu ; nieświadomy pracy Miyazakiego, Le Guin odmówił. Oglądając My Neighbor Totoro kilka lat później, Le Guin wyraził aprobatę dla koncepcji adaptacji. Spotkała się z Suzuki w sierpniu 2005 roku, który chciał syna Miyazakiego, Goro wyreżyserować film, ponieważ Miyazaki chciał przejść na emeryturę. Rozczarowany, że Miyazaki nie reżyseruje, ale mając wrażenie, że będzie nadzorował pracę syna, Le Guin zaaprobował produkcję filmu. Miyazaki później publicznie sprzeciwił się i skrytykował nominację Gorō na dyrektora. Po obejrzeniu filmu Miyazaki napisał wiadomość dla swojego syna: „Zostało zrobione uczciwie, więc było dobrze”.

Miyazaki zaprojektował okładki do kilku powieści mangi w 2006 roku, w tym A Trip to Tynemouth ; pracował także jako redaktor i stworzył krótką mangę do książki. kolejnego filmu Miyazakiego, Ponyo , rozpoczęła się w maju 2006 roku. Początkowo inspirowany był „ Małą Syrenką ” Hansa Christiana Andersena. , choć zaczął przybierać własną formę w miarę kontynuowania produkcji. Miyazaki dążył do tego, aby film celebrował niewinność i radość dziecięcego wszechświata. Zamierzał używać tylko tradycyjnej animacji i był ściśle zaangażowany w grafikę. Wolał sam rysować morze i fale, ponieważ lubił eksperymentować. Ponyo zawiera 170 000 klatek — rekord Miyazakiego. Nadmorska wioska w filmie została zainspirowana Tomonourą , miastem w Parku Narodowym Setonaikai , gdzie Miyazaki przebywał w 2005 roku. Główny bohater, Sōsuke, jest wzorowany na Gorō. Po wydaniu w dniu 19 lipca 2008 r. Ponyo spotkało się z uznaniem krytyków, otrzymując Animację Roku na 32. ceremonii rozdania Nagrody Akademii Japońskiej . Film odniósł również sukces komercyjny, zarabiając 10 miliardów jenów ( 93,2 miliona dolarów ) w pierwszym miesiącu i 15,5 miliarda jenów do końca 2008 roku, co plasuje go wśród najbardziej dochodowych filmów w Japonii.

Późniejsze filmy (2009 – obecnie)

Miyazaki na Comic-Conie w San Diego w 2009 roku .

Na początku 2009 roku Miyazaki zaczął pisać mangę zatytułowaną Kaze Tachinu ( 風立 ちぬ , The Wind Rises ) , opowiadającą historię projektanta myśliwców Mitsubishi A6M Zero, Jiro Horikoshiego . Manga została po raz pierwszy opublikowana w dwóch numerach magazynu Model Graphix, opublikowanych 25 lutego i 25 marca 2009 r. Miyazaki był później współautorem scenariusza do Arrietty (2010) i From Up on Poppy Hill (2011) w reżyserii Hiromasy Yonebayashi i odpowiednio Gorō Miyazaki. Miyazaki chciał, aby jego następny film był kontynuacją Ponyo , ale Suzuki przekonał go, by zamiast tego zaadaptował Kaze Tachinu do filmu. W listopadzie 2012 roku Studio Ghibli ogłosiło, że produkcja The Wind Rises , oparta na Kaze Tachinu , zostanie wydana wraz z The Tale of the Princess Kaguya Takahaty .

Miyazaki zainspirował się do stworzenia The Wind Rises po przeczytaniu cytatu Horikoshiego: „Wszystko, co chciałem zrobić, to zrobić coś pięknego”. Kilka scen w The Wind Rises zostało zainspirowanych powieścią Tatsuo Hori The Wind Has Risen ( 風立 ち ぬ ) , w której Hori opisał swoje doświadczenia życiowe ze swoją narzeczoną, zanim zmarła na gruźlicę. Imię głównej bohaterki, Naoko Satomi, zostało zapożyczone z powieści Horiego Naoko ( 菜穂子 ) . Wiatr się wzmaga nadal odzwierciedla pacyfistyczne stanowisko Miyazakiego, kontynuując tematykę jego wcześniejszych prac, mimo stwierdzenia, że ​​​​zamiarem filmu nie było potępienie wojny. Film miał swoją premierę 20 lipca 2013 roku i spotkał się z uznaniem krytyków; został okrzyknięty Animacją Roku na 37. ceremonii rozdania nagród Akademii Japońskiej i był nominowany do nagrody dla najlepszego filmu animowanego na 86. ceremonii rozdania Oscarów . Odniósł również sukces komercyjny, zarabiając 11,6 miliarda jenów ( 110 milionów dolarów ) w japońskiej kasie, stając się najbardziej dochodowym filmem w Japonii w 2013 roku.

We wrześniu 2013 roku Miyazaki ogłosił, że ze względu na wiek wycofuje się z produkcji filmów fabularnych, ale chce kontynuować pracę nad wystawami w Muzeum Studio Ghibli . Miyazaki otrzymał Honorową Nagrodę Akademii podczas gali Governors Awards w listopadzie 2014 r. Stworzył Boro the Caterpillar , animowany komputerowo film krótkometrażowy, który po raz pierwszy omówiono podczas przedprodukcji Księżniczki Mononoke . Został pokazany wyłącznie w Muzeum Studio Ghibli w lipcu 2017 roku. Pracuje także nad mangą samurajską bez tytułu. W sierpniu 2016 roku Miyazaki zaproponował nowy film pełnometrażowy Kimi-tachi wa Dō Ikiru ka (wstępnie zatytułowany How Do You Live? Po angielsku), nad którym rozpoczął pracę nad animacją bez oficjalnej zgody. W grudniu 2020 roku Suzuki stwierdził, że animacja filmu jest „w połowie ukończona” i dodał, że nie spodziewa się premiery filmu przez kolejne trzy lata. W grudniu 2022 roku Studio Ghibli ogłosiło, że film trafi do japońskich kin 14 lipca 2023 roku.

W styczniu 2019 roku poinformowano, że Vincent Maraval, częsty współpracownik Miyazakiego, napisał na Twitterze wskazówkę, że Miyazaki może mieć plany na kolejny film w pracach. W lutym 2019 roku w sieci NHK został wyemitowany czteroczęściowy film dokumentalny zatytułowany 10 Years with Hayao Miyazaki , dokumentujący produkcję jego filmów w jego prywatnym studio. W 2019 roku Miyazaki zatwierdził muzyczną adaptację Nausicaä of the Valley of the Wind w wykonaniu trupy kabuki .

Wyświetlenia

„Jeśli nie spędzasz czasu na oglądaniu prawdziwych ludzi, nie możesz tego robić, ponieważ nigdy ich nie widziałeś. Niektórzy ludzie spędzają całe życie zainteresowani tylko sobą. Prawie wszystkie japońskie animacje są produkowane prawie bez podstaw zaczerpniętych z obserwacji prawdziwi ludzie… Jest produkowany przez ludzi, którzy nie mogą znieść patrzenia na innych ludzi. I dlatego branża jest pełna otaku !

Hayao Miyazaki, wywiad telewizyjny, styczeń 2014

Miyazaki często krytykował obecny stan branży anime, stwierdzając, że animatorzy są nierealistyczni podczas tworzenia ludzi. Stwierdził, że współczesne anime jest „produkowane przez ludzi, którzy nie mogą znieść patrzenia na innych ludzi… dlatego branża jest pełna otaku !”. Często krytykował również otaku , w tym „fanatyków” broni palnej i samolotów myśliwskich, uznając to za „fetysz” i odmawiając identyfikowania się jako taki.

W 2013 roku kilku pracowników Studio Ghibli, w tym Miyazaki, skrytykowało politykę premiera Japonii Shinzo Abe oraz proponowaną poprawkę do konstytucji, która pozwoliłaby Abe na zmianę klauzuli zakazującej wojny jako środka rozstrzygania sporów międzynarodowych. Miyazaki uważał, że Abe chciał „pozostawić swoje imię w historii jako wielkiego człowieka, który zrewidował Konstytucję i jej interpretację”, opisując ją jako „nikczemną”. Miyazaki wyraził swoją dezaprobatę dla zaprzeczenia przez Abe agresji militarnej Japonii, stwierdzając, że Japonia „powinna wyraźnie powiedzieć, że [oni] wyrządzili Chinom ogromne szkody i wyrazić z tego powodu głębokie wyrzuty sumienia”. Uważał również, że rząd tego kraju powinien „należycie przeprosić” Koreańczyka pocieszające kobiety , które służyły armii japońskiej podczas II wojny światowej, sugerując, że wyspy Senkaku powinny zostać „podzielone na pół” lub kontrolowane zarówno przez Japonię, jak i Chiny. Po wydaniu The Wind Rises w 2013 roku niektórzy krytycy internetowi określili Miyazakiego jako „zdrajcę” i „antyjapończyka”, opisując film jako nadmiernie „ lewicowy ”. Miyazaki uznawał wartości lewicowe w swoich filmach, powołując się na swój wpływ i uznanie dla komunizmu w rozumieniu Karola Marksa , choć krytykował Związek Radziecki eksperymenty z socjalizmem .

Miyazaki odmówił udziału w 75. ceremonii rozdania Oscarów w Hollywood w Los Angeles w 2003 r. W proteście przeciwko zaangażowaniu Stanów Zjednoczonych w wojnę w Iraku , stwierdzając później, że „nie chce odwiedzać kraju, który bombardował Irak”. Nie wyraził publicznie tej opinii na prośbę swojego producenta aż do 2009 roku, kiedy to zniósł bojkot i pojawił się na San Diego Comic Con International jako przysługa dla swojego przyjaciela Johna Lassetera . Miyazaki wyraził też swoją opinię na temat ataku terrorystycznego na biura Francuzów satyryczny magazyn Charlie Hebdo , krytykując decyzję magazynu o opublikowaniu treści cytowanych jako katalizator incydentu. W listopadzie 2016 r. Miyazaki stwierdził, że wierzy, że „wielu ludzi, którzy głosowali za Brexitem i Trumpem ”, zostało dotkniętych wzrostem bezrobocia spowodowanym przez firmy „budujące samochody w Meksyku z powodu niskich płac i [sprzedaży] ich w USA”. Nie sądził, że Donald Trump zostanie wybrany na prezydenta , nazywając to „straszną rzeczą”, i powiedział, że przeciwniczka polityczna Trumpa Hillary Clinton był „również okropny”.

Motywy

Prace Miyazakiego charakteryzują się powracającymi tematami, takimi jak ekologia , pacyfizm , feminizm, miłość i rodzina. Jego narracje wyróżniają się również tym, że nie stawiają bohatera przeciwko niesympatycznemu antagonistowi.

Filmy Miyazakiego często podkreślają ekologię i kruchość Ziemi. Margaret Talbot stwierdziła, że ​​​​Miyazaki nie lubi nowoczesnej technologii i uważa, że ​​​​znacząca część współczesnej kultury jest „cienka, płytka i fałszywa”; przewiduje czasy, w których „nie będzie już wieżowców”. Miyazaki czuł się sfrustrowany dorastając w okresie Shōwa od 1955 do 1965, ponieważ „przyroda - góry i rzeki - była niszczona w imię postępu gospodarczego”. Peter Schellhase z The Imaginative Conservative zidentyfikował, że kilku antagonistów filmów Miyazakiego „próbuje zdominować naturę w pogoni za dominacją polityczną i ostatecznie jest destrukcyjne zarówno dla natury, jak i cywilizacji ludzkiej”. Miyazaki krytycznie odnosi się do wyzysku zarówno w komunizmie, jak i kapitalizmie , a także globalizacji i jej wpływu na współczesne życie, wierząc, że „firma jest wspólną własnością ludzi, którzy tam pracują”. Ram Prakash Dwivedi zidentyfikował wartości Mahatmy Gandhiego w filmach Miyazakiego.

Kilka filmów Miyazakiego zawiera motywy antywojenne. Daisuke Akimoto z Animation Studies sklasyfikował Porco Rosso jako „propagandę antywojenną”; czuł, że główny bohater, Porco, przemienia się w świnię, częściowo z powodu jego skrajnej niechęci do militaryzmu. Akimoto argumentuje również, że The Wind Rises odzwierciedla „antywojenny pacyfizm” Miyazakiego, mimo że ten ostatni stwierdził, że film nie próbuje „potępić” wojny. Schellhase identyfikuje również księżniczkę Mononoke jako film pacyfistyczny ze względu na bohatera, Ashitakę; zamiast przyłączyć się do kampanii zemsty na ludzkości, do czego skłoniłaby go jego historia etniczna, Ashitaka dąży do pokoju. David Loy i Linda Goodhew argumentują, że zarówno Nausicaä z Doliny Wiatru, jak i Księżniczka Mononoke nie przedstawiają tradycyjnego zła, ale buddyjskie korzenie zła: chciwość, zła wola i złudzenie; według buddyzmu korzenie zła muszą przekształcić się w „hojność, miłującą dobroć i mądrość”, aby przezwyciężyć cierpienie, i osiągają to zarówno Nausicaä, jak i Ashitaka. Kiedy bohaterowie filmów Miyazakiego są zmuszani do przemocy, okazuje się to trudnym zadaniem; w Ruchomym Zamku Hauru , Howl jest zmuszony stoczyć nieuniknioną bitwę w obronie tych, których kocha, i to prawie go niszczy, chociaż ostatecznie zostaje uratowany przez miłość i odwagę Sophie.

Suzuki opisał Miyazakiego jako feministkę w odniesieniu do jego stosunku do pracownic. Miyazaki opisał swoje postacie kobiece jako „odważne, samowystarczalne dziewczyny, które nie zastanawiają się dwa razy przed walką o to, w co wierzą całym sercem”, stwierdzając, że mogą „potrzebować przyjaciela lub zwolennika, ale nigdy zbawiciela ” i że „każda kobieta jest tak samo zdolna do bycia bohaterem, jak każdy mężczyzna”. Nausicaä z Doliny Wiatru był chwalony za pozytywne przedstawianie kobiet, zwłaszcza bohaterki Nausicaä. Schellhase zauważył, że postacie kobiece w filmach Miyazakiego nie są uprzedmiotowione ani zseksualizowane oraz posiadają złożone i indywidualne cechy, których nie ma w hollywoodzkich produkcjach. Schellhase zidentyfikował również element „dorastania” bohaterek filmów Miyazakiego, ponieważ każda z nich odkrywa „indywidualną osobowość i mocne strony”. Gabrielle Bellot z The Atlantic napisała, że ​​w swoich filmach Miyazaki „wykazuje głębokie zrozumienie złożoności tego, co może oznaczać bycie kobietą”. W szczególności cytuje Bellot Nausicaä z Valley of the Wind , chwaląc wyzwanie filmu wobec oczekiwań płci oraz silną i niezależną naturę Nausicaä. Bellot zauważył również, że księżniczki Mononoke reprezentuje „konflikt między osobowością a ekspresją”.

Miyazaki interesuje się poczuciem zadziwienia u młodych ludzi, starając się utrzymać w swoich filmach motywy miłości i rodziny. Michael Toscano z Curator odkrył, że Miyazaki „obawia się, że japońskie dzieci są przyćmione przez kulturę nadmiernej konsumpcji, nadopiekuńczości, utylitarnej edukacji, karierowiczostwa, techno-industrializmu i sekularyzmu, który pochłania rodzimy japoński animizm”. Schellhase napisał, że kilka prac Miyazakiego zawiera motywy miłości i romansu, ale uważał, że nacisk kładzie się na „sposób, w jaki osoby samotne i bezbronne są włączane w relacje wzajemnego zaufania i odpowiedzialności, które generalnie przynoszą korzyści wszystkim wokół nich”. Odkrył również, że wielu bohaterów filmów Miyazakiego prezentuje wyidealizowany obraz rodziny, podczas gdy inni są dysfunkcyjni. Czuł, że niebiologiczna rodzina w Ruchomy zamek Hauru (składający się z Howl, Sophie, Markl, the Witch of the Waste i Heen) przekazuje przesłanie nadziei: że ci, którzy zostali wyrzuceni przez społeczeństwo, mogą „znaleźć zdrowe miejsce do przynależności”.

Proces twórczy i wpływy

Miyazaki rezygnuje z tradycyjnych scenariuszy w swoich produkcjach, zamiast tego rozwija narrację filmu, projektując scenorysy. „Nigdy nie wiemy, dokąd potoczy się historia, ale po prostu pracujemy nad filmem w miarę jego rozwoju” – powiedział. W każdym ze swoich filmów Miyazaki stosował tradycyjne metody animacji, rysując każdą klatkę ręcznie; obrazy generowane komputerowo zostały wykorzystane w kilku jego późniejszych filmach, poczynając od Księżniczki Mononoke , aby „wzbogacić wygląd wizualny”, choć zapewnia, że ​​każdy film może „zachować odpowiedni stosunek pracy ręcznej i komputerowej… i nadal będzie mógł nazwać moje filmy 2D”. Nadzoruje każdą klatkę swoich filmów.

Miyazaki wymienił kilku japońskich artystów jako swoich inspiracji, w tym Sanpei Shirato , Osamu Tezuka, Soji Yamakawa i Isao Takahata. Wielu zachodnich autorów miało również wpływ na jego prace, w tym Frédéric Back , Lewis Carroll , Roald Dahl , Jean Giraud , Paul Grimault , Ursula K. Le Guin i Yuri Norstein , a także studio animacji Aardman Animations (szczególnie prace Nicka parku ). Konkretne prace, które wpłynęły na Miyazakiego, obejmują Folwark zwierzęcy (1945), Królowa śniegu (1957) oraz Król i drozd (1980); Mówi się, że Królowa Śniegu była prawdziwym katalizatorem filmografii Miyazakiego, wpływając na jego trening i pracę. Animując małe dzieci, Miyazaki często czerpie inspirację z dzieci swoich przyjaciół, a także ze wspomnień z własnego dzieciństwa.

Życie osobiste

Syn Miyazakiego, reżyser Goro Miyazaki

Miyazaki poślubił innego animatora Akemi Ōtę w październiku 1965 roku; obaj spotkali się jako koledzy z Toei Animation. Para ma dwóch synów: Goro, urodzonego w styczniu 1967 roku, i Keisuke, urodzonego w kwietniu 1969 roku. Miyazaki czuł, że zostanie ojcem go zmieniło, ponieważ starał się stworzyć pracę, która zadowoliłaby jego dzieci. Miyazaki początkowo spełnił obietnicę złożoną żonie, że oboje będą kontynuować pracę po urodzeniu Goro, podrzucając go do przedszkola na dzień; Jednak widząc pewnego dnia wyczerpanego Goro idącego do domu, Miyazaki zdecydował, że nie mogą kontynuować, a jego żona została w domu, aby wychowywać dzieci. Oddanie Miyazakiego swojej pracy zaszkodziło jego relacjom z dziećmi, ponieważ często był nieobecny. Goro obserwował prace swojego ojca, próbując go „zrozumieć”, ponieważ rzadko rozmawiali. Miyazaki powiedział, że „starał się być dobrym ojcem, ale ostatecznie nie byłem zbyt dobrym rodzicem”. Podczas produkcji Opowieści z Ziemiomorza w 2006 roku Goro powiedział, że jego ojciec „dostaje zero ocen jako ojciec, ale pełne oceny jako reżyser filmów animowanych”.

Goro pracował w firmie zajmującej się projektowaniem krajobrazu, zanim zaczął pracować w Muzeum Ghibli; zaprojektował ogród na jego dachu i ostatecznie został jego kuratorem. Keisuke studiował leśnictwo na Uniwersytecie Shinshu i pracuje jako artysta zajmujący się drewnem; zaprojektował drzeworyt, który pojawia się w Whisper of the Heart . Siostrzenica Miyazakiego, Mei Okuyama, która była inspiracją dla postaci Mei w My Neighbor Totoro , jest żoną artysty animacji Daisuke Tsutsumi .

Dziedzictwo

Miyazaki został opisany jako „ojciec chrzestny animacji w Japonii” przez Tessę Wong z BBC w 2016 roku, powołując się na jego kunszt i człowieczeństwo, tematykę jego filmów oraz inspirację dla młodszych artystów. Courtney Lanning z Arkansas Democrat-Gazette nazwała go jednym z największych animatorów na świecie, porównując go do Osamu Tezuki i Walta Disneya . Swapnil Dhruv Bose z magazynu Far Out napisał, że twórczość Miyazakiego „ukształtowała nie tylko przyszłość animacji, ale także ogólnie kinematografii” i pomogła „pokoleniom młodych widzów obserwować magię istniejącą w przyziemności”. Richard James Havis z South China Morning Post nazwał go „geniuszem… który wyznacza wysokie standardy dla siebie, swoich rówieśników i personelu studia”. wklej _ Toussaint Egan opisał Miyazakiego jako „jednego z największych twórców anime”, którego „historie o tak wyjątkowej wizji tematycznej i niepowtarzalnej estetyce” przyciągnęły widzów, którzy inaczej nie znali anime. Miyazaki stał się tematem wystawy w Academy Museum of Motion Pictures w Los Angeles w 2021 roku, na której znalazło się ponad 400 obiektów z jego filmów.

Miyazaki był często wymieniany jako inspiracja dla wielu animatorów, reżyserów i scenarzystów na całym świecie, w tym Wesa Andersona , Jamesa Camerona , Deana DeBlois , Guillermo del Toro , Pete'a Doctera , Mamoru Hosody, Bong Joon-Ho , Glena Keane'a , Travisa Knighta , John Lasseter, Nick Park, Henry Selick , Makoto Shinkai i Steven Spielberg . Keane powiedział, że Miyazaki ma „ogromny wpływ” na Walt Disney Animation Studios i jest „częścią naszego dziedzictwa” od czasu The Rescuers Down Under (1990). Era renesansu Disneya była również spowodowana konkurencją w rozwoju filmów Miyazakiego. Artyści z Pixar i Aardman Studios złożyli hołd, stwierdzając: „Jesteś naszą inspiracją, Miyazaki-san!” Był również cytowany jako inspiracja dla projektantów gier wideo, w tym Shigeru Miyamoto i Hironobu Sakaguchi , a także serialu telewizyjnego Avatar: The Last Airbender oraz gra wideo Ori and the Blind Forest (2015).

Wybrana filmografia

Główny artykuł: Lista prac Hayao Miyazakiego

• Zamek Cagliostro (1979)
• Nausicaä z Doliny Wiatru (1984)
• Zamek na niebie (1986)
• Mój sąsiad Totoro (1988)
• Usługa dostawy Kiki (1989)
• Porco Rosso (1992)
• Księżniczka Mononoke (1997)
• Duchowy wyjazd (2001)
• Ruchomy zamek Hauru (2004)
• Kucyk (2008)
• Zrywa się wiatr (2013)
• Jak żyjesz? (2023)

Nagrody i nominacje

Główny artykuł: Lista wyróżnień otrzymanych przez Hayao Miyazakiego

Miyazaki zdobył nagrodę Ōfuji Noburō na Mainichi Film Awards za Zamek Cagliostro (1979), Nausicaä z Doliny Wiatru (1984), Laputa: Zamek na niebie (1986) i Mój sąsiad Totoro (1988) oraz Mainichi Film Award dla najlepszego filmu animowanego za Kiki's Delivery Service (1989), Porco Rosso (1992), Princess Mononoke (1997), Spirited Away i Whale Hunt (oba 2001). Spirited Away otrzymał także Oscara za najlepszy film animowany, a Ruchomy zamek Hauru (2004) i Zrywa się wiatr (2013) otrzymały nominacje. W listopadzie 2012 r. rząd Japonii przyznał mu tytuł Osoby Zasłużonej dla Kultury za wybitny wkład w kulturę. Inne jego wyróżnienia to osiem Tokyo Anime Awards , osiem Kinema Junpo Awards , sześć Japan Academy Awards , pięć Annie Awards oraz trzy nagrody Anime Grand Prix i The Festiwal Filmowy w Wenecji .

Źródła

• Accomando, Beth (29 maja 2009). „Wywiad z reżyserem Up Peterem Docterem” . Media publiczne KPBS . Uniwersytet Stanowy w San Diego . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 lutego 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Akagawa, Roy (6 września 2013). „Fragmenty konferencji prasowej Hayao Miyazakisa ogłaszającej przejście na emeryturę” . Asahi Shimbun . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 7 września 2013 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Akimoto, Daisuke (2 września 2013). „Nowy film animowany Miyazakiego i jego antywojenny pacyfizm: Zrywa się wiatr (Kaze Tachinu)” . Ritsumeikan Journal of Studies Azji i Pacyfiku . 32 : 165–167.
• Akimoto, Daisuke (1 października 2014). Ratelle, Amy (red.). „Świnia, państwo i wojna: Porco Rosso (Kurenai no Buta)” . Studia animacyjne . Towarzystwo Studiów nad Animacją . 9 . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 25 stycznia 2018 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Andrews, Nigel (20 września 2005). „Japoński wizjoner niewinności i apokalipsy” . „Financial Times ”. Nikkei . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• „ナウシカの道連載 1 宮崎駿・マンガの系譜” [Droga do Nausicaä, odcinek 1, genealogia mangi Hayao Miyazakiego]. Animage (po japońsku). Tokio: Tokuma Shoten (61): 172–173. 10 czerwca 1983.
• "宮崎駿Xピーター・ロードXデイビッド・スプロスクトンat三鷹の森ジブリ美術館". Animage (po japońsku). Tokio: Tokuma Shoten (338): 13 sierpnia 2006.
• „毎日映画 コ ン ク ー ル” [Konkurs filmów codziennych] (po japońsku). animacje. 2008. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 4 marca 2016 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• „Miyazaki rozpoczyna nową mangę, Kaze Tachinu” . Animekon. 12 lutego 2009 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 14 maja 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• „Lista 100 najlepszych anime animowanych” . Sieć wiadomości anime . 16 stycznia 2001 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 stycznia 2017 r . Źródło 16 marca 2017 r .
• Arakawa, Kaku (reżyser) (30 marca 2019). „Rysowanie tego, co prawdziwe”. 10 lat z Hayao Miyazakim . Odcinek 2 (po japońsku). Japonia: NHK .
• Armitage, Hugh (21 listopada 2012). „Studio Ghibli prezentuje dwa filmy „Zrywa się wiatr”, „Księżniczka Kaguya” ” . Cyfrowy szpieg . Komunikacja Hearsta . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 września 2018 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Ashcraft, Brian (10 września 2013). „Odwiedź prawdziwy las księżniczki Mononoke” . Kotaku . Gawker Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 26 lutego 2017 r . Źródło 19 marca 2017 r .

• Piłka, Ryan (25 sierpnia 2008). „Ponyo Miyazakiego osiąga kamień milowy BO” . Magazyn animacji . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2018 r . Źródło 30 marca 2017 r .
• Bazylea, Casey (30 stycznia 2014). „Hayao Miyazaki z Ghibli mówi, że problemem przemysłu anime jest to, że jest pełen fanów anime” . RocketNews24 . Firma Socjo. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 marca 2017 r . Źródło 3 kwietnia 2017 r .
• Bazylea, Casey (12 grudnia 2014). „Hayao Miyazaki ujawnia rodzaj otaku, którego nienawidzi najbardziej” . RocketNews24 . Firma Socjo. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 9 marca 2017 r . Źródło 3 kwietnia 2017 r .
•   Batkin, Jane (2017). Tożsamość w animacji: podróż w głąb siebie, różnica, kultura i ciało . Abingdon-on-Thames: Taylor i Francis . ISBN 978-1-317-53325-2 .
• Bayle, Alfred (4 października 2017). „Hayao Miyazaki wzorował się na postaci w„ Laputa: Castle in the Sky ”po swojej mamie” . Filipiński Daily Inquirer . Grupa firm Inquirer . Źródło 11 września 2019 r .
• Bellot, Gabrielle (19 października 2016). „Hayao Miyazaki i sztuka bycia kobietą” . Atlantyk . Mediów Atlantyckich . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 listopada 2016 r . Źródło 8 maja 2017 r .
• Narodziny Studia Ghibli . Domowa rozrywka Walta Disneya . 2005.
• Blum, Jeremy (13 sierpnia 2013). „Legenda animacji Hayao Miyazaki atakowana w Japonii za film antywojenny” . Poranna poczta z południowych Chin . Grupa Alibaby . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 30 marca 2017 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Bose, Swapnil Dhruv (5 stycznia 2021). „Hayao Miyazaki: życie i trwały wpływ autora-animatora Studio Ghibli” . Magazyn Daleko . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 5 stycznia 2021 r . Źródło 18 kwietnia 2022 r .
• Brady, Tara (30 października 2018). „Wzruszająca i dziwna inwersja To wspaniałe życie Mamoru Hosody” . The Irish Times . Zaufanie Irish Times. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 30 października 2018 r . Źródło 20 marca 2019 r .
• Brooks, Xan (15 września 2005). „Bóg wśród animatorów” . Strażnik . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 2 marca 2017 r . Źródło 17 marca 2017 r .
• Brzeski, Patryk (24 października 2014). „John Lasseter oddaje emocjonalny hołd Hayao Miyazakiemu na festiwalu filmowym w Tokio” . Hollywoodzki Reporter . firmy Eldridge Industries . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 9 maja 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Brzeski, Patryk (28 grudnia 2020). „ Pogromca demonów” wyprzedza „Spirited Away” i staje się największym przebojem kasowym Japonii w historii” . Hollywoodzki Reporter . PMRC . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 grudnia 2020 r . Źródło 3 marca 2021 r .
• Calvario, Liz (3 sierpnia 2016). „Studio Ghibli: Ujawniono techniki i niewyobrażalną pracę, które wchodzą w skład każdej animacji” . IndieWire . Penske Media Corporation . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 8 maja 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Cappello, Daniel (10 stycznia 2005). „Animowane życie” . Nowojorczyk . Condé Nast . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 24 maja 2006 r . . Źródło 4 maja 2017 r .
• Castro, Adam-Troy (14 grudnia 2012). „Legendarny animator Miyazaki ujawnia inspiracje Ponyo” . Drut science-fiction . Syfy . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 11 czerwca 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
•   Cavallaro, Dani (24 stycznia 2006). Sztuka anime autorstwa Hayao Miyazakiego . Jefferson, Karolina Północna: McFarland & Company . ISBN 978-0-7864-2369-9 .
•   Cavallaro, Dani (28 listopada 2014). Późne prace Hayao Miyazakiego: studium krytyczne 2004–2013 . Jefferson, Karolina Północna: McFarland & Company . ISBN 978-0-7864-9518-4 .
•   Cavallaro, Dani (2 marca 2015). Obraz świata Hayao Miyazakiego . Jefferson, Karolina Północna: McFarland & Company . ISBN 978-0-7864-9647-1 .
• „Oscar honoruje animatora Hayao Miyazakiego” . Wiadomości CBS . CBS . 8 listopada 2014 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 2 stycznia 2017 r . Źródło 19 marca 2017 r .
• 特集宮崎駿 「風の谷のナウシカ」1 [Wydanie specjalne Hayao Miyazaki Nausicaa z Doliny Wiatru]. Comic Box (po japońsku). Produkty termojądrowe (3): 77–137. 1982.
•   Obóz, Brian; Davis, Julia (2007). Klasyka anime Zettai! : 100 najczęściej oglądanych arcydzieł japońskiej animacji . Berkeley: Stone Bridge Press . ISBN 978-1-933330-22-8 .
• Chitwood, Adam (12 lipca 2013). „Guillermo del Toro opowiada o swoich ulubionych filmach Kaiju, Hayao Miyazaki, dlaczego prawdopodobnie nie wyreżyseruje filmu w uznanej franczyzie i nie tylko” . Zderzacz . złożony . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 7 maja 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Collin, Robbie (2 sierpnia 2013). „Studio Ghibli: japońska fabryka snów” . Telegraf . Telegraficzna grupa medialna . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 18 marca 2017 r . Źródło 25 marca 2017 r .
• Cotillon, Laurent (styczeń 2005). „Rozmowa między Hayao Miyazakim i Moebiusem” . Kino na żywo . Wydawnictwo Cyber ​​​​Press (86). Zarchiwizowane od oryginału w dniu 16 czerwca 2017 r.

• Del Barco, Mandalit (2 października 2021). „Możesz teraz wejść do czarującego animowanego świata Hayao Miyazakiego w Muzeum Akademii” . NPR . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 2 października 2021 r . Źródło 18 kwietnia 2022 r .
• Denham, Jess (7 czerwca 2016). „Studio Ghibli zatrudnia reżyserów płci męskiej, ponieważ mają„ bardziej idealistyczne ”podejście do fantastyki niż kobiety” . Niezależny . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 24 czerwca 2017 r . Źródło 5 czerwca 2017 r .
• Dietz, Jason (3 stycznia 2010). „Krytycy wybierają najlepsze filmy dekady” . Metacritic . CBS Interactive . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 4 lutego 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
•   Drazen, Patrick (1 stycznia 2002). Eksplozja anime! . Berkeley: Stone Bridge Press . ISBN 978-1-61172-013-6 .
• Dwivedi, Ram (29 czerwca 2017). „Dyskurs o współczesnej cywilizacji: kino Miyazakiego i Gandhiego” (PDF) . International Journal of Humanities and Social Science Invention . 6 (6): 63–68.
• Ebert, Roger (24 października 1999). „Reżyser Miyazaki zwraca uwagę Amerykanów” . Chicago Sun-Times . Grupa medialna Sun-Times . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 31 stycznia 2018 r . Źródło 19 marca 2017 r .
• Ebert, Roger (12 września 2002). „Wywiad z Hayao Miyazakim” . RogerEbert.com . Ebert Cyfrowy. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 9 maja 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Egan, Toussaint (25 czerwca 2017). „Dziedzictwo Hayao Miyazakiego jest znacznie większe niż jego filmy” . Wklej . Wklej grupę multimediów . Źródło 21 kwietnia 2021 r .
• Fundas, Scott (29 sierpnia 2013). „ Recenzja „Zrywa się wiatr”: Haunting Epic Hayao Miyazakiego” . Różnorodność . Penske Media Corporation . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 lutego 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Fujii, Moeko (26 lipca 2013). „Japońska legenda anime Miyazaki potępia dążenie do zmiany„ konstytucji pokoju ” ” . The Wall Street Journal . Dow Jones & Company . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 21 stycznia 2018 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .

• Gaulene, Mathieu (4 kwietnia 2011). „Studio Ghibli, nowa siła w animacji” . INA Global . Narodowy Instytut Audiowizualny . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 października 2016 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Biblioteka Muzeum Ghibli (2007). „映 画 『 雪 の 女 王 』 新 訳 版 公 式 サ イ ト - イ ン ト ロ ダ ク シ ョ ン” [Oficjalna strona internetowa nowego tłumaczenia owije„ Królowa Śniegu ”] (po japońsku). Kulturalna Fundacja Animacji Tokuma Memorial. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 15 października 2007 r . Źródło 28 grudnia 2020 r .
• „Producent wykonawczy i były prezes Studio Ghibli Suzuki Toshio ujawnia historię stojącą za Ponyo” . Świat Ghibli. 2007. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 5 marca 2008 r . Źródło 30 marca 2017 r .
• „Wywiad Neppu z Miyazakim Hayao” . Świat Ghibli. 30 listopada 2008 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 6 grudnia 2008 r . Źródło 4 maja 2017 r .
• Złoto, Corey (14 lipca 2016). „List ze Studia Ghibli rzuca nowe światło na tajemnice Spirited Away” . RocketNews24 . Firma Socjo. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 7 marca 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Zielony, Scott (11 marca 2014). „ Zrywa się wiatr” z nagrodą za animację na rozdaniu Japan Academy Awards . Crunchyroll . Uniesienie. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 21 stycznia 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Hamessley, Londyn; Londyn, Matt (8 lipca 2010). „Wywiad: Michael Dante DiMartino i Bryan Konietzko, twórcy oryginalnego telewizyjnego awatara: The Last Airbender” . Książki Tora . Wydawcy Macmillan . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 27 czerwca 2017 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Hairston, Marc (listopad 1998). „Usługa dostawy Kiki” . Uniwersytet Teksasu w Dallas . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 20 sierpnia 2007 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Han, Karen (20 maja 2020). „Obejrzyj 4-godzinny film dokumentalny, który ujawnia obsesje Hayao Miyazakiego” . Wielokąt . VoxMedia . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 czerwca 2020 r . Źródło 2 września 2021 r .
• Havis, Richard James (6 sierpnia 2016). „Retrospekcja: Porco Rosso – najbardziej osobisty film genialnego animatora Hayao Miyazakiego” . Poranna poczta z południowych Chin . Grupa Alibaby . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 maja 2017 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Havis, Richard James (6 października 2020). „Filmy Hayao Miyazakiego: dlaczego są tak wyjątkowe?” . Poranna poczta z południowych Chin . Grupa Alibaby . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 6 października 2020 r . Źródło 18 kwietnia 2022 r .
• Hawkes, Rebecca (17 lutego 2015). „Hayao Miyazaki: Kreskówki Charliego Hedbo Mohammeda były„ pomyłką ” ” . Telegraf . Telegraficzna grupa medialna . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 16 marca 2017 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .
• Hazra, Adriana (8 marca 2021). „Producent Ghibli: How Do You Live?” Hayao Miyazakiego Animacja filmu jest w połowie ukończona” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 10 marca 2021 r . Źródło 14 marca 2021 r .
• Hiranuma, GB „Anime and Academia: Wywiad z Markiem Hairstonem na temat pedagogiki i Nausicaa” . Uniwersytet Teksasu w Dallas . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 marca 2016 r . Źródło 17 marca 2017 r .
• Hodgkins, Crystalyn (13 grudnia 2022). Premiera filmu Hayao Miyazakiego How Do You Live? w Japonii 14 lipca 2023 r . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 13 grudnia 2022 r . Źródło 13 grudnia 2022 r .
• Howe, Michael (14 kwietnia 2003). „The Making of„ Spirited Away ”Hayao Miyazakiego - część 1” . Media Jima Hilla. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 30 marca 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Howe, Michael (15 kwietnia 2003). „The Making of„ Spirited Away ”Hayao Miyazakiego - część 2” . Media Jima Hilla. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 września 2018 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Howe, Michael (20 kwietnia 2003). „The Making of„ Spirited Away ”Hayao Miyazakiego - część 5” . Media Jima Hilla. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 19 listopada 2016 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• „26. doroczna Annie” . Nagroda Ani . Międzynarodowe Stowarzyszenie Filmów Animowanych . 1998. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 kwietnia 2017 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• Ito, Norihiro (25 grudnia 2009). „新作「アバター」宮崎アニメにオマージュ Ｊ・キャメロン監督 (Nowy film Avatar Hołd dla filmu animowanego Miyazakiego : J. Cameron)” . Sankei Shimbun (po japońsku). Fuji Media Holdings . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 grudnia 2009 r . Źródło 10 marca 2010 r .

• „Eksponaty Aardmana, nowe anime Miyazaki na widoku” . „Japoński Times” . Nifco. 24 listopada 2006 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 19 września 2016 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• „Miyazaki zdobywa nagrodę Annie za scenariusz do„ Kaze Tachinu ”” . „Japoński Times” . Nifco. 2 lutego 2014 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 17 września 2014 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• "Młodzież". Japoniaorama . Seria 1. Odcinek 2. 16 czerwca 2002. Wybór BBC .
•   Kanō, Seiji (2006). 宮崎駿全書 [ The Complete Miyazaki Hayao ] (po japońsku) (wyd. 2). Tokio: Film Art Inc. s. 34–73, 323. ISBN 978-4-8459-0687-1 .
• Karrfalt, Wayne (31 października 1997). „ «Mononoke»japoński wszechczasowy mistrz bo” . Hollywoodzki Reporter . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 21 października 2009 r . Źródło 19 marca 2017 r .
• Keegan, Rebecca (15 sierpnia 2013). „ Zrywa się wiatr: nowy film Hayao Miyazakiego budzi kontrowersje” . Los Angeles Times . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 13 kwietnia 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
•   Kelts, Roland (2007). Japanamerica: Jak japońska popkultura najechała Stany Zjednoczone . Palgrave'a Macmillana . ISBN 978-1-4039-8476-0 .
• „キ ネ マ 旬 報 ベ ス ト ・ テ ン” [Kinema Junpo Najlepsza dziesiątka] (po japońsku). Baza danych filmów Kinema Junpo . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2018 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• Komatsu, Mikikazu (30 października 2012). „Hayao Miyazaki nazwany osobą zasłużoną dla kultury przez rząd Japonii” . Crunchyroll . Wydra Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2018 r . Źródło 9 czerwca 2017 r .
• Komatsu, Mikikazu (2 lutego 2017). „Czytelnicy Kinema Junpo wybrali także„ W tym zakątku świata ”jako najlepszy japoński film 2016 roku” . Crunchyroll . Wydra Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 8 czerwca 2017 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• Komatsu, Mikikazu (20 kwietnia 2018). „Steven Spielberg opowiada o swoim spotkaniu z Hayao Miyazakim na konferencji „Ready Player One” w Tokio” . Crunchyroll . Wydra Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 20 kwietnia 2018 r . Źródło 14 czerwca 2019 r .
• Lamar, Cyrlaque (23 marca 2010). „Świnie latają (i strzelają z broni) w rzadkiej mandze Hayao Miyazaki” . io9 . Gawker Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 29 sierpnia 2016 r . Źródło 18 marca 2017 r .
•   LaMarre, Thomas (30 października 2009). Maszyna anime: medialna teoria animacji . Minneapolis: University of Minnesota Press . ISBN 978-0-8166-5155-9 .
• Lambie, Ryan (9 września 2016). „Wywiad z Travisem Knightem: Kubo, Kurosawa, Miyazaki i nie tylko” . Jaskinia Geeków . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 kwietnia 2020 r . Źródło 12 kwietnia 2020 r .
• Landreth, Jonathan (30 stycznia 2009). „Japońskie filmy szybują w domu w 2008 roku” . Hollywoodzki Reporter . firmy Eldridge Industries . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 kwietnia 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Lanning, Courtney (8 stycznia 2021). „Świętujemy dziedzictwo legendarnego animatora” . Północno-zachodni Arkansas Democrat-Gazette . WEHCO Media . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 10 stycznia 2021 r . Źródło 21 kwietnia 2022 r .
• Lattanzio, Ryan (5 kwietnia 2020). „Pozbądź się ducha dzięki czteroczęściowemu filmowi dokumentalnemu Hayao Miyazakiego, teraz transmitowanemu bezpłatnie online” . IndieWire . Penske Media Corporation . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 6 kwietnia 2020 r . Źródło 6 maja 2020 r .
• Lider, Michael (7 maja 2009). „Wyłącznie: Henry Selick o Koralinie” . Jaskinia Geeków . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 kwietnia 2020 r . Źródło 12 kwietnia 2020 r .
• Le Guin, Ursula K. (2006). „Gedo Senki, pierwsza odpowiedź” . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 21 stycznia 2017 r . Źródło 25 marca 2017 r .
• Lee, Michael J. (24 października 2010). „Ekskluzywny wywiad z Glenem Keane” . RadioFree.com. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 15 sierpnia 2016 r . Źródło 22 maja 2017 r .
•   Lenburg, Jeff (2012). Hayao Miyazaki: najlepszy japoński gawędziarz anime . Nowy Jork: Wydawnictwo bazy danych . ISBN 978-1-60413-841-2 .
• Loo, Egan (23 lutego 2009). „Ponyo, DMC zdobyło nagrody Japan Academy Awards w piątek” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 26 stycznia 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Loo, Egan (18 października 2011). „Dyrektor artystyczny Toy Story 3 żonaty z siostrzenicą Hayao Miyazakiego” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 18 października 2011 r . Źródło 12 lipca 2020 r .
• Loo, Egan (1 września 2013). „Hayao Miyazaki wycofuje się z kręcenia filmów fabularnych” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 27 lutego 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Loo, Egan (19 listopada 2013). „Podgląd mangi samurajów po przejściu na emeryturę Hayao Miyazakiego w telewizji” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 marca 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Loo, Egan (2 marca 2014). „Producent: Miyazaki chciał zrobić„ Ponyo 2 ”zamiast The Wind Rises” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 31 stycznia 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Loo, Egan (28 października 2017). „Hayao Miyazaki z Ghibli ujawnia tytuł swojego„ ostatniego ”filmu, okno wydania” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 1 listopada 2017 r . Źródło 2 listopada 2017 r .
• Loveridge, Lynzee (17 stycznia 2014). „Zrywa się wiatr Miyazakiego nominowany do Oscara za film animowany (zaktualizowany)” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 czerwca 2017 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Loj, Dawid; Goodhew, Linda (luty 2004). „Dharma Miyazakiego Hayao: zemsta kontra współczucie w Nausicaa i Mononoke ” . Uniwersytet Bunkyo . 14 (2): 67–75.

• Mamo, Kevin (1 stycznia 2014). „Zrywa się wiatr na szczycie 2013 Japan BO” Biznes filmowy w Azji . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 2 stycznia 2014 r . Źródło 31 marca 2017 r .
• Macdonald, Christopher (11 lutego 2005). „Studio Ghibli do Splitu z Tokumy” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 24 grudnia 2016 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Macdonald, Christopher (30 lipca 2014). „Dzisiaj w historii: dostawa Kiki” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 5 lutego 2017 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Mahmood, Zahid (6 kwietnia 2018). „Reżyser filmów anime Isao Takahata umiera w wieku 82 lat” . CNN . System nadawczy Turnera . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 6 kwietnia 2018 r . Źródło 28 kwietnia 2018 r .
• „毎日映画コンクール 第56回（2001年）” [Konkurs filmów codziennych nr 56 (2001)]. Mainichi Shimbun (po japońsku). 2001. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 11 stycznia 2017 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• Manry, Gia (6 sierpnia 2011). „Wywiad: Makoto Shinkai” . Sieć wiadomości anime . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 17 sierpnia 2011 r . Źródło 15 kwietnia 2020 r .
• Mateo, Alex (23 lutego 2022). „Hayao Miyazaki's Shuna's Journey Manga zostaje wydana w języku angielskim w USA” Anime News Network . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 lutego 2022 r . Źródło 30 września 2022 r .
• Matsutani, Minoru (30 września 2008). „Największy japoński reżyser filmowy?” . „Japoński Times” . Nifco. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 1 stycznia 2016 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Hayao Miyazaki o Trumpie, wojskowej roli Japonii i Twoim imieniu . Telewizor MBS . System nadawczy Mainichi . Listopad 2016 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 marca 2019 r . Źródło 16 lipca 2018 r .
•   McCarthy, Helen (1999). Hayao Miyazaki: Mistrz animacji japońskiej (wyd. 2002). Berkeley: Prasa do Kamiennego Mostu . ISBN 978-1-880656-41-9 .
• McCurry, Justin (23 sierpnia 2013). „Japoński animator pod ostrzałem za filmowy hołd dla projektanta samolotów bojowych” . Strażnik . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 13 stycznia 2017 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .
• McDougall, Edward (2 lipca 2018). „Spirited Away spotyka Heideggera: zabiliśmy bogów technologią” . Instytut Sztuki i Idei . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 października 2019 r . Źródło 22 października 2019 r .
• Mes, Tom (7 stycznia 2002). „Hayao Miyazakiego” . Oko północy. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 5 maja 2017 r . Źródło 23 maja 2017 r .
• Miyazaki, Goro (24 lutego 2006). „Tłumaczenie bloga Goro Miyazakiego” . Nausicaa.net . P. 41. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 14 grudnia 2017 r . Źródło 3 kwietnia 2017 r .
• Miyazaki, Goro (3 lipca 2006). „Tłumaczenie bloga Goro Miyazakiego” . Nausicaa.net . P. 112. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 maja 2017 r . Źródło 25 marca 2017 r .
• Miyazaki, Hayao (10 maja 1983). „シ ュ ナ の 旅 あ と が き” [Posłowie podróży Shuny]. Tokuma Shoten . P. 147. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 4 marca 2016 r . Źródło 18 marca 2017 r .
• Miyazaki, Hayao (22 maja 1988). Takeuchi, Masatoshi (red.). „Animacja Hayao Miyazakiego, Isao Takahaty i Studio Ghibli”. Kinema Junpo (po japońsku). Tokio: Kinema Junpo (opublikowane 16 lipca 1995) (1166): 57–58.
•   Miyazaki, Hayao (1996). Punkt wyjścia, 1979–1996 . Przetłumaczone przez Cary'ego, Beth; Schodt, Frederik L. (wyd. 2009). San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-4215-0594-7 .
•   Miyazaki, Hayao (25 sierpnia 2002). Lu, Alvin (red.). Sztuka duszenia się . San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-56931-777-8 .
•   Miyazaki, Hayao (9 maja 2006). Sztuka dostawy Kiki . San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-4215-0593-0 .
•   Miyazaki, Hayao (6 listopada 2007). Sztuka Nausicaä z Doliny Wiatru: impresje akwarelowe autorstwa Hayao Miyazakiego . San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-4215-1499-4 .
•   Miyazaki, Hayao (2009). Punkt zwrotny, 1997–2008 . Przetłumaczone przez Cary'ego, Beth; Schodt, Frederik L. (wyd. 2014). San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-4215-6090-8 .
•   Miyazaki, Hayao (26 listopada 2013). Sztuka Ponyo . San Francisco: Mianowicie media . ISBN 978-1-4215-6602-3 .
• Montmayeur, Yves (2005). Ghibli: Świątynia Miyazakiego . arte .
• Mech, Emma-Lee (11 lipca 2014). „Dlaczego chciałbym być… Nausicaä w Nausicaä z Doliny Wiatru” . Strażnik . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 8 marca 2017 r . Źródło 17 marca 2017 r .

•   Napier, Susan J. (1998). „Wampiry, psychiczne dziewczyny, latające kobiety i harcerze marynarze: cztery twarze młodej kobiety w japońskiej kulturze popularnej” . W Martinez, Dolores P. (red.). Światy japońskiej kultury popularnej: płeć, przesuwające się granice i kultury globalne . Cambridge: Cambridge University Press . s. 91–109 . ISBN 978-0-521-63128-0 .
• Nakamura, Darren (10 czerwca 2014). „Ori and the Blind Forest to piękna metroidvania” . Destruktoid . Nowoczesna metoda. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 30 listopada 2016 r . Źródło 22 maja 2017 r .
•   Nakamura, Karen; Matsuo, Hisako (17 listopada 2002). „Kobieca męskość i przestrzenie fantazji”. W Roberson, James E.; Suzuki, Nobue (red.). Mężczyźni i męskość we współczesnej Japonii: przemieszczanie Salaryman Doxa . Abingdon-on-Thames: Routledge . s. 58 –76. ISBN 978-0-415-27147-9 .
•   Przewodnik wizualny „Zrywa się wiatr” . Newtype (po japońsku). Chiyoda: Kadokawa Shoten . 20 lipca 2011 r. ISBN 978-4-0411-0510-8 .
• „Wywiad z programistą, część I – Legend of Zelda: The Wind Waker” . Nintendo . 2002. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 20 grudnia 2002 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Ongley, Hannah; Wheeler, André-Naquian (16 lutego 2018). „Wes Anderson mówi, że Studio Ghibli zainspirowało Isle of Dogs” . identyfikator . Zastępca mediów . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 5 marca 2018 r . Źródło 14 czerwca 2019 r .
• Osaki, Tomohiro (6 września 2013). „Miyazaki przysięga, że ​​nie będzie bezczynny na emeryturze” . „Japoński Times” . Nifco. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 21 stycznia 2016 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Osmond, Andrew (wiosna 1998). „Nausicaä i fantazja Hayao Miyazakiego” . Fundacja . Anglia: Science Fiction Foundation (72): 57–81. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 11 grudnia 2017 r . Źródło 17 marca 2017 r .

•   Pallant, Chris (2011). Demystifying Disney: A History of Disney Feature Animation . A&C czarny . ISBN 978-1-4411-7421-5 .
• Pham, Alex (25 lipca 2009). „Miyazaki łamie swój cichy protest przeciwko Ameryce” . Los Angeles Times . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 30 marca 2017 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .
• Phipps, Keith (23 lutego 2019). „W końcu trylogia Jak wytresować smoka stworzyła złożoną historię o dojrzewaniu” . Wielokąt . VoxMedia . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 lutego 2019 r . Źródło 14 czerwca 2019 r .
• Polska, Dawid (4 listopada 1999). „Transkrypcja czatu Hayao Miyazake” . Ostre cięcie . TNT . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 23 stycznia 2000 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Radulovic, Petrana (28 sierpnia 2020). „Możesz teraz obejrzeć sceniczną wersję Kabuki Nausicaa z Doliny Wiatru” . Wielokąt . VoxMedia . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 28 sierpnia 2020 r . Źródło 2 września 2020 r .
• Raup, Jordania (29 czerwca 2017). „Bong Joon Ho na dużym ekranie Okja i uchwycenie dzisiejszego świata” . Film w Lincoln Center . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 16 listopada 2018 r . Źródło 22 października 2020 r .
• Reider, Noriko T (marzec 2005). „Spirited Away: film o fantastycznych i ewoluujących japońskich symbolach ludowych” . Krytyka filmowa . Meadville: Wydawnictwo Michigan . 29 (3): 4–27.
•   Reinders, Eric (14 października 2016). Narracje moralne Hayao Miyazakiego . Jefferson, Karolina Północna: McFarland & Company . ISBN 978-1-4766-6452-1 .
• Rogers, Tim (27 marca 2006). „W obronie Final Fantasy XII” . Następna generacja . Przyszłe USA . P. 2. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 7 kwietnia 2006 r . Źródło 22 maja 2017 r .
• Romano, Andrew (15 listopada 2013). „Zrywa się wiatr” Hayao Miyazakiego: ikona anime się kłania” . Codzienna bestia . MAK . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 7 grudnia 2016 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .
• Ryan, Scott. „Porównanie mangi Nausicaa” . Nausicaa.net . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 14 maja 2017 r . Źródło 17 marca 2017 r .
• Worki, Ethan (7 sierpnia 2009). „Ponyo” Hayao Mitazakiego to animacja w starym stylu” . Codzienne wiadomości z Nowego Jorku . Mortimera Zuckermana . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 27 września 2017 r . Źródło 30 marca 2017 r .
• Saitani, Ryo (1995). 少し前よりもナウシカの事少しわかるようになった [Rozumiem NAUSICAĘ trochę więcej niż trochę temu]. Comic Box (po japońsku). Produkty fuzyjne (98): 6–37.
• Schellhase, Peter (7 listopada 2014). „Konserwatywna wizja Hayao Miyazakiego” . Konserwatysta z wyobraźnią . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 1 czerwca 2017 r . Źródło 13 kwietnia 2017 r .
• Szyling, Mike (17 grudnia 2002). „Nowy film Hayao Miyazakiego na czele składu Toho” . Ekran codziennie . Informacje o biznesie medialnym. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 17 sierpnia 2003 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Szyling, Mark (4 grudnia 2008). „Audiencja u Miyazakiego, japońskiego króla animacji” . „Japoński Times” . Nifco. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 11 października 2016 r . Źródło 4 maja 2017 r .
• Szyling, Mark (20 lutego 2009). „Ponyo” Miyazakiego na szczycie nagród anime” . Różnorodność . Penske Media Corporation . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 22 maja 2018 r . Źródło 4 czerwca 2009 .
• Schley, Matt (19 kwietnia 2019). „Hayao Miyazaki: Powszechnie uznany tkacz niezapomnianych światów anime” . „Japoński Times” . News2u Holdings, Inc. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 19 kwietnia 2019 r . Źródło 14 czerwca 2019 r .
• „Hayao Miyazaki i syn podobno pracują nad 2 nowymi filmami Studio Ghibli, okno wydania” . Ocena ekranowa . 24 stycznia 2019 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 26 stycznia 2019 r . Źródło 26 stycznia 2019 r .
• Seguret, Olivier (10 stycznia 2014). „Hayao Miyazaki: «J'aspire toujours à une société plus juste»” [Hayao Miyazaki: „Zawsze dążę do bardziej sprawiedliwego społeczeństwa”]. Wyzwolenie (w języku francuskim). Zarchiwizowane od oryginału w dniu 12 kwietnia 2021 r . Źródło 4 stycznia 2023 r .
• Sudo, Yoko (4 czerwca 2014). „ „ Kraina lodu ”zajmuje trzecie miejsce pod względem wielkości przeboju w Japonii” . The Wall Street Journal . Dow Jones & Company . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 6 lutego 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Sunada, Mami (reżyser) (16 listopada 2013). Królestwo snów i szaleństwa (po japońsku). Japonia: Dwango .

•   Takahata, Izao ; Miyazaki, Miyazaki; Kotabe, Youichi (2014). 幻 の 「 長 く つ 下 の ピ ッ ピ 」 [ Pippi Pończochy (które nigdy nie ujrzały światła dziennego) ] (po japońsku). Japonia: Iwanami Shoten . ISBN 978-4-000-24819-8 .
• Talbot, Margaret (17 stycznia 2005). „Autor anime”. Nowojorczyk . Tom. 80, nie 43. Nowy Jork: Condé Nast . s. 64–75.
•   Tasker, Yvonne (2011). Pięćdziesięciu współczesnych reżyserów filmowych (wyd. Drugie). Abingdon-on-Thames: Routledge . ISBN 978-1-136-91946-6 .
• Toscano, Michael (18 sierpnia 2014). „Noś nowe obrazy” . Kurator . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 10 czerwca 2017 r . Źródło 6 maja 2017 r .
• Toyama, Ryoko. „FAQ – Księżniczka Mononoke” . Nausicaa.net . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 13 lutego 2017 r . Źródło 19 marca 2017 r .
• Toyama, Ryoko (maj 2001). „Wywiad; Miyazaki na Sen do Chihiro no Kamikakushi” . Nausicaa.net . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 25 kwietnia 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• „Ponyo (8+)” . Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Transylwanii . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 18 lipca 2017 r . Źródło 4 czerwca 2017 r .
• Wellham, Melissa (28 listopada 2016). „ Twoje imię” + 5 nominowanych do Oscara japońskich filmów anime” . Specjalna usługa nadawcza . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 15 stycznia 2017 r . Źródło 24 marca 2017 r .
• Wong, Tessa (3 grudnia 2016). „Hayao Miyazaki: japoński ojciec chrzestny animacji?” . BBC . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 3 grudnia 2016 r . Źródło 18 kwietnia 2022 r .
• 宮崎駿監督最新作「崖の上のポニョ」イラスト独占入手 . Yomiuri Shimbun (po japońsku). Grupa Yomiuri . 6 marca 2008 r. Zarchiwizowane od oryginału w dniu 4 sierpnia 2008 r . Źródło 30 marca 2017 r .
• Yoshida, Reiji (13 lipca 2015). „Słynny reżyser Miyazaki nazywa posunięcie Abe zmierzające do zmiany konstytucji„ nikczemnym ” ” . „Japoński Times” . Nifco . Źródło 13 kwietnia 2017 r .

Linki zewnętrzne

• Studio Ghibli (po japońsku)
• Hayao Miyazaki w encyklopedii Anime News Network
• Hayao Miyazaki na IMDb
• Hayao Miyazaki w Bibliotece Władz Kongresu , z 14 rekordami katalogowymi