Historia Azerbejdżanu

Historia Azerbejdżanu rozumiana jest jako historia regionu tworzącego obecnie Republikę Azerbejdżanu . Topograficznie ląd obejmuje południowe zbocza Kaukazu na północy, Morze Kaspijskie na wschodzie i Wyżyny Armeńskie na zachodzie. Na południu jego naturalne granice są mniej wyraźne i tutaj kraj łączy się z Wyżyną Irańską .

Na jej ziemi w starożytności powstała Albania kaukaska . Kaukaski język albański używany przez założycieli kaukaskiej Albanii był najprawdopodobniej poprzednikiem zagrożonego obecnie języka Udi , którym posługuje się lud Udi . Od czasów Medów [ i Imperium Achemenidów , aż do przybycia Rosjan w XIX wieku, tereny republiki Azerbejdżanu i Iranu zwykle dzielili tę samą historię. Azerbejdżan zachował swój irański charakter nawet po arabskim podboju Iranu i nawróceniu mieszkańców tego obszaru na islam. Jakieś cztery wieki później tureckie Oghuz pod panowaniem dynastii Seldżuków wkroczyły na te tereny, a Azerbejdżan zyskał dużą liczbę tureckich mieszkańców. Na przestrzeni wieków, gdy pierwotna populacja mieszała się z imigranckimi tureckimi koczownikami, liczba rodzimych użytkowników języka perskiego stopniowo malała, a dialekt turecki znany obecnie jako azerbejdżański (lub azersko-turecki) zyskał na popularności.

Jedna z regionalnych dynastii, Shirvanshahs , po zostaniu państwem pod dachem Imperium Timuridów , pomagała Timuridom w wojnie z Państwem Złotej Ordy. Po śmierci Timura w regionie powstały dwa niezależne i rywalizujące ze sobą tureckie państwa, a mianowicie Qara Qoyunlu i Aq Qoyunlu . Z drugiej strony Shirvanshahs ponownie uniezależnili się w tym procesie i wzmocnili swoje samorządy.

Po wojnach rosyjsko-perskich w latach 1804–1813 i 1826–1828 Kadżar Iran został zmuszony do oddania swoich kaukaskich terytoriów Imperium Rosyjskiemu ; traktaty z Gulistanu z 1813 r. i Turkmenczaju z 1828 r. wyznaczyły granicę między carską Rosją a Kadżarem Iranem. Region na północ od Aras był irański, dopóki nie został okupowany przez Rosję w XIX wieku. Zgodnie z traktatem turkmeńskim, Kadżar Iran uznał zwierzchnictwo Rosji nad Erywanem , Nachiczewanem i Talysh Chanates (ostatnie części Azerbejdżanu wciąż w rękach Iranu).

Kaukazie Wschodnim kontrolowanym przez Rosję , pod koniec XIX wieku pojawiła się azerbejdżańska tożsamość narodowa. Po ponad 80 latach bycia częścią Imperium Rosyjskiego na Kaukazie , w 1918 roku powstała Demokratyczna Republika Azerbejdżanu . północno-zachodni Iran . Azerbejdżan został zaatakowany przez wojska sowieckie w 1920 roku, co doprowadziło do powstania tzw Azerbejdżańska SRR . We wczesnym sowieckim ostatecznie ukształtowała się tożsamość narodowa Azerbejdżanu. Azerbejdżan pozostawał pod rządami sowieckimi aż do rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku, po którym proklamowano niepodległą Republikę Azerbejdżanu. Wrogie stosunki z sąsiednią Armenią i konflikt w Górskim Karabachu były centralnymi punktami polityki Azerbejdżanu od czasu uzyskania niepodległości.

Pre-historia

Sztuka naskalna Gobustan

Witryna Goytepe

Ceramika z Kul-Tepe I

Gra „Psy i szakale”.

Główne artykuły: epoka kamienia w Azerbejdżanie oraz epoka brązu i żelaza w Azerbejdżanie

Prehistoria Azerbejdżanu obejmuje epoki kamienia, brązu i żelaza, z epoką kamienia podzieloną na epoki paleolitu , mezolitu i neolitu , a epoka chalkolitu jest okresem przejściowym od epoki kamienia do epoki brązu i żelaza.

Wczesna prehistoria

Era paleolitu dzieli się na trzy okresy: dolny, środkowy i górny. Era rozpoczęła się wraz z pierwszym zamieszkaniem w regionie przez ludzi i trwała do XII tysiąclecia pne. Jaskinia Azykh w dystrykcie Khojavend jest miejscem jednego z najstarszych archaiczno-ludzkich siedlisk w Eurazji . W najniższych warstwach jaskini znaleziono pozostałości kultury przedazelskiej sprzed co najmniej 700 000 lat. W 1968 roku Mammadali Husejnow odkrył 300 000-letnią częściową szczękę od wczesnego człowieka w warstwie jaskiń z epoki aszelskiej; to jedne z najstarszych szczątków ludzkich, jakie kiedykolwiek odkryto na terenach byłego Związku Radzieckiego. Dolny paleolit ​​Azerbejdżanu znany jest z kultury Guruchay , która ma cechy podobne do kultury wąwozu Olduvai w Tanzanii .

Era mezolitu od około 12 000 do 8 000 pne jest reprezentowana przez jaskinie w Parku Narodowym Gobustan (niedaleko Baku ) i Damjili (w dystrykcie Qazakh ). Rzeźby naskalne w Gobustan przedstawiają sceny polowania, łowienia ryb, pracy i tańca.

Epokę neolitu z siódmego i szóstego tysiąclecia pne reprezentuje kultura Shulaveri-Shomu w dystrykcie Agstafa ; znaleziska w Damjili, Gobustan , Kultepe (w Nachiczewanie ) i Toyretepe oraz rewolucja neolityczna w rolnictwie.

Petroglify sprzed 8 000 do 5 000 lat przedstawiają długie łodzie (podobne do statków wikingów ), co wskazuje na połączenie z Europą kontynentalną i Morzem Śródziemnym .

Późniejsza prehistoria

Era chalkolitu trwała od VI do IV tysiąclecia p.n.e., była okresem przejścia od epoki kamienia do epoki brązu. Góry Kaukazu są bogate w rudę miedzi, co sprzyja rozwojowi hutnictwa miedzi w Azerbejdżanie. Odkryto szereg osad chalkolitycznych w Shomutepe , Toyratepe , Jinnitepe , Kultepe , Alikomektepe i IIanlitepe , a artefakty datowane węglem wskazują, że mieszkańcy budowali domy, wytwarzali miedziane narzędzia i groty strzał oraz byli zaznajomieni z rolnictwem bez nawadniania.

Epoka brązu w Azerbejdżanie rozpoczęła się mniej więcej w drugiej połowie czwartego tysiąclecia pne, a epoka żelaza około VII i VI wieku pne. Epoka brązu jest podzielona na wczesną, środkową i późną epokę i była badana w dystrykcie Nachiczewan, Ganja , Mingaczewir i Dashkasan . Wczesna epoka brązu charakteryzuje się kulturą Kura – Araxes , a środkową epokę brązu kulturą malowanej ceramiki lub ceramiki. Późna epoka brązu jest pokazana w Nachiczewanie i przez Khojali-Gadabay i kultury Talisz-Mugan .

Badania przeprowadzone w 1890 roku przez Jacquesa de Morgana w górach Talysh, niedaleko Lankaran , ujawniły ponad 230 pochówków z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. E. Rösler odkrył materiały z późnej epoki brązu w Karabachu i Ganji w latach 1894-1903. J. Hummel prowadził badania w latach 1930-1941 w dystrykcie Goygol i Karabachu w miejscach znanych jako Barrows I i II oraz innych stanowiskach z późnej epoki brązu. Archeolog Walter Crist z Amerykańskiego Muzeum Historii Naturalnej odkrył liczącą 4000 lat wersję psów i szakali z epoki brązu wówczas w Egipcie , Mezopotamii i Anatolii gra została zidentyfikowana w grobowcu egipskiego faraona Amenemhata IV .

Antyk

Główny artykuł: Albania kaukaska

Achemenidzi zostali pokonani przez Aleksandra Wielkiego w 330 roku p.n.e. Po upadku imperiów Seleucydów w Persji w 247 pne Królestwo Armenii rządziło częściami dzisiejszego Azerbejdżanu od 190 pne do 428 n.e. Armeńska dynastia Arsacidów była gałęzią imperium Partów , a kaukaska Albania (dzisiejszy Azerbejdżan i Dagestan ) przez kilka następnych stuleci znajdowała się pod panowaniem Partów. Kaukascy Albańczycy założyli królestwo w I wieku pne, pozostając przede wszystkim półniezależnym państwem wasalnym aż do obalenia Partów w 252 r. i królestwo stało się prowincją Imperium Sasanian . Kaukaski król Albanii Urnayr przyjął chrześcijaństwo jako religię państwową w IV wieku, a Albania była państwem chrześcijańskim aż do VIII wieku. Chociaż była podporządkowana Persji Sasanidów, kaukaska Albania zachowała swoją monarchię . Kontrola Sasanidów zakończyła się klęską kalifatu Rashidun w 642 roku podczas muzułmańskiego podboju Persji .

Migracja i osadnictwo koczowników euroazjatyckich i środkowoazjatyckich było regionalnym wzorcem w historii Kaukazu od epoki sasanidów-perskiej do XX-wiecznego pojawienia się Turków azerbejdżańskich. Wśród irańskich koczowników byli Scytowie , Alanowie i Cymeryjczycy , a Chazarowie i Hunowie dokonywali najazdów w czasach Hunów i Chazarów . Derbent został ufortyfikowany w czasach Sasanidów, aby zablokować nomadów spoza Kaukazu Północnego przechodniów, którzy nie zakładali stałych osad.

Panowanie Achemenidów i Seleucydów

Główny artykuł: Imperium Seleucydów

Imperium Achemenidów w największym stopniu

Po obaleniu imperium Medów , Azerbejdżan został najechany przez perskiego króla Cyrusa Wielkiego w VI wieku p.n.e. i włączony do imperium Achemenidów . Te wczesne panowanie perskie umożliwiło powstanie zaratusztrianizmu i innych perskich wpływów kulturowych. Wielu Albańczyków rasy kaukaskiej stało się znanych jako czciciele ognia, praktyka zoroastryjska.

Kaukaska Albania, Partowie i podbój Sasanian

Główne artykuły: Wojny rzymsko-partyjskie i wczesne średniowiecze w Azerbejdżanie

Rzymska inskrypcja w Qobustanie

Srebrny talerz Sasanidów z dystryktu Shamakhi ( Państwowe Muzeum Historii Azerbejdżanu )

Albańskie królestwo połączyło się wokół kaukaskiej tożsamości, aby stworzyć państwo w regionie państw-imperiów. W II lub I wieku p.n.e. Ormianie ograniczyli południowe terytoria Albanii i podbili Karabach i Utik, zamieszkane przez plemiona albańskie, w tym Utian , Gargarów i Kaspijczyków . W tym czasie granicą między Albanią a Armenią była Kura .

Gdy region ten stał się areną wojen, gdy imperium rzymskie i Partów zaczęły się rozszerzać, większość Albanii została na krótko zdominowana przez legiony rzymskie pod wodzą Pompejusza ; południe było kontrolowane przez Partów. Rzeźba naskalna przedstawiająca, jak się uważa, najbardziej wysunięty na wschód rzymski napis, wykonana przez Legio XII Fulminata za panowania Domicjana , przetrwała na południowy zachód od Baku w Gobustan . Kaukaska Albania znalazła się wówczas w pełni pod panowaniem Partów.

W latach 252–253 kaukaska Albania została podbita i zaanektowana przez imperium Sasanian. Jako państwo wasalne zachowało swoją monarchię ; król albański nie miał jednak prawdziwej władzy, a większość władzy cywilnej, religijnej i wojskowej sprawował marzban Sasanidów . Po zwycięstwie Sasanidów nad Rzymem w 260 r., zwycięstwo i aneksja Albanii i Atropatene zostały opisane w trójjęzycznej inskrypcji Szapura I w Naqsh-e Rostam .

Urnayr (343-371), spokrewniony przez małżeństwo z Szapurem II (309-379), sprawował władzę w Albanii. Prowadząc nieco niezależną politykę zagraniczną, sprzymierzył się z Sasanian Shapur. Według Ammianusa Marcellinusa Albańczycy dostarczyli siły zbrojne (zwłaszcza kawalerię ) armiom Szapura w ich atakach na Rzym. Oblężenie Amidy (359) zakończyło się zwycięstwem Sasanian, a niektóre regiony albańskie zostały zwrócone. Marcellinus zauważył, że kawaleria albańska odegrała w oblężeniu rolę podobną do roli Xionitów , a Albańczycy zostali pochwaleni za sojusz z Shapurem:

Obok niego [Šapur II] po lewej stronie szedł Grumbates, król Chionitae, człowiek o umiarkowanej sile, to prawda, z pomarszczonymi kończynami, ale o pewnej wielkości umysłu i odznaczający się chwałą wielu zwycięstw. Po prawej był król Albańczyków, równy rangą, bardzo zasłużony

Po podziale Armenii w 387 r. między Bizancjum i Persję królowie albańscy odzyskali kontrolę nad prowincjami Uti i Artsakh (na południe od Kur), kiedy królowie Sasanian nagrodzili ich za lojalność wobec Persji.

Średniowieczni historycy ormiańscy, tacy jak Movses Khorenatsi i Movses Kaghankatvatsi, napisali, że Albańczycy nawrócili się na chrześcijaństwo w IV wieku przez Grzegorza Oświeciciela Armenii. Urnayr przyjął chrześcijaństwo, został ochrzczony przez Grzegorza i ogłosił chrześcijaństwo oficjalną religią swojego królestwa.

Mihranidzi (630-705) przybyli do Albanii z Gardman na początku VII wieku. Partaw (obecnie Barda ) był centrum administracyjnym dynastii. Według M. Kalankatli dynastię założył Mehran (570-590), a Varaz Grigor (628-642) przyjął tytuł „księcia Albanii”.

Partav był stolicą Albanii za panowania syna Grigora, Javanshira (642-681), który wcześnie zademonstrował swoją wierność sasańskiemu szachowi Yazdegerdowi III (632-651). Dowodził armią albańską jako jej sparapet od 636 do 642. Pomimo zwycięstwa Arabów w bitwie pod Kadissią w 637 r., Javanshir walczył jako sojusznik Sasańczyków. Po upadku imperium sasańskiego w 651 r. pod panowaniem arabskiego kalifatu , trzy lata później przeszedł na stronę Cesarstwa Bizantyjskiego . Constans II chronił Javanshira, który pokonał Chazarów w pobliżu Kury w 662 r. Trzy lata później Chazarowie z powodzeniem zaatakowali Albanię, która stała się jej dopływem w zamian za powrót jeńców i bydła. Javanshir nawiązał stosunki dyplomatyczne z kalifatem, aby chronić swój kraj przed inwazją przez Morze Kaspijskie , spotykając się z Muawiyah I w Damaszku w 667 i 670, a podatki Albanii zostały obniżone. Javanshir został zamordowany w 681 przez rywalizujących bizantyjskich szlachciców. Po jego śmierci Chazarowie ponownie zaatakowali Albanię; Wojska arabskie wkroczyły w 705 roku i zabiły ostatniego spadkobiercę Javanshira w Damaszku, kończąc dynastię Mihrani i rozpoczynając rządy kalifatu.

Średniowiecze

Islamski podbój

Wczesne kalifaty:

 Mahomet, 622–632

 Kalifat Rashidun, 632–661

 Kalifat Umajjadów, 661–750

Główny artykuł: muzułmański podbój Persji

Muzułmańscy Arabowie pokonali imperia Sasanian i Bizancjum, gdy wkroczyli na Kaukaz, czyniąc kaukaską Albanię państwem wasalnym po kapitulacji Javanshira w 667 roku. Między IX a X wiekiem autorzy arabscy ​​​​zaczęli nazywać region między Kura a Aras „Arran”. Arabowie z Basry i Kufy przybyli do Azerbejdżanu, zajmując opuszczone ziemie.

Na początku VIII wieku Azerbejdżan był centrum wojen kalifatu – chazarsko – bizantyjskich. W latach 722–723 Chazarowie zaatakowali arabskie Zakaukazia . Armia arabska dowodzona przez Al-Jarraha ibn Abdallaha wyparła Chazarów z powrotem przez Kaukaz. Al-Jarrah przedarł się na północ wzdłuż zachodniego wybrzeża Morza Kaspijskiego, odzyskując Derbent i posuwając się ze swoją armią do stolicy Chazaru, Balanjar , zdobył stolicę chanatu chazarskiego i umieścił jeńców wokół Gabali . Następnie al-Jarrah wrócił do Szeki .

W IX wieku kalifat Abbasydów walczył z powstaniami przeciwko rządom arabskim. Khurramici , dowodzeni przez Babaka Khorramdina , zorganizowali uporczywą rewoltę. Zwycięstwa Babaka nad arabskimi generałami były związane z zajęciem fortu Babak , według arabskich historyków, którzy twierdzili, że jego wpływy rozciągały się na Azerbejdżan: „na południe do okolic Ardabil i Marand , na wschód do Morza Kaspijskiego i dystryktu Shamakhi i Shervan , na północ do stepu Muqan (Moḡan) i brzegu rzeki Aras, na zachód do dystryktów Jolfa, Nakjavan i Marand”.

Państwa feudalne w IX-XI wieku

Po upadku kalifatu Abbasydów terytorium ówczesnej Republiki Azerbejdżańskiej było rządzone przez dynastie, do których należeli irańscy Shaddadids , Shirvanshahs oraz dynastie Salaridów , Sajidów i Buyidów .

Shirvanshahowie

Shirvanshah , Shīrwān Shāh lub Sharwān Shāh, był tytułem władców Shirvan : perskiej dynastii pochodzenia arabskiego. Shirvanshahowie utrzymywali wysoki stopień autonomii jako lokalni władcy i wasale od 861 do 1539 roku, ciągłość, która trwała dłużej niż jakakolwiek inna dynastia w świecie islamskim.

VF Minorsky w swojej książce zatytułowanej „Historia Sharvana i Darbandu w X – XI wieku” wyróżnia cztery dynastie Shirvanshahs; l. Shirvanshahs (Sasanidzi wyznaczyli ich do ochrony północnej granicy) ; 2. Mazyadydzi , 3. Kasranidzi ; 4. Derbent Shirvanshahs lub dynastia Derbent.

Pod koniec X - na początku XI wieku rozpoczęli wojny z Derbentem (ta rywalizacja trwała przez wieki), aw latach trzydziestych XI wieku musieli odpierać najazdy Rusi i Alanów .

Ostatnim władcą Mazyadidów był Yazid ibn Ahmad, a od 1027 do 1382 dynastia Kasranidów zaczęła rządzić Shirvanshahs. W 1032 i 1033 alanowie zaatakowali terytorium Shamakhi , ale zostali pokonani przez wojska Shirvanshahów. Dynastia Kasranidów samodzielnie rządziła państwem do 1066 r., kiedy to na terytorium Azerbejdżanu przybyły plemiona seldżuckie , Szirwanszach I Fariburz zaakceptował zależność od nich, zachowując niezależność wewnętrzną.

Shirvan był podobno niezależny w dwóch okresach: pod rządami legendarnego sułtana Manuchehra i Akhsitana I (który zbudował Baku) oraz pod XV-wiecznym Domem Derbent . Między XIII a XIV wiekiem Shirvanshahowie byli wasalami imperiów mongolskich i Timuridów.

Shirvanshahs Khalilullah I i Farrukh Yassar przewodzili stabilnemu okresowi w połowie XV wieku, a za ich panowania zbudowano Baku's Palace of the Shirvanshahs (w tym mauzolea) i Khalwati Sufi khanqah . Shirvanshahowie byli sunnitami i sprzeciwiali się szyickiemu islamowi zakonu Safawidów . Przywódca Safawidów, Szejk Junayd , zginął w potyczce z Shirvanishah w 1460 r., Co doprowadziło do wrogości wyznaniowej.

Dynastia Sajidów

Dynastia Sajidów była dynastią islamską, która rządziła od 879–880 do 941. Sajidowie rządzili Azerbejdżanem najpierw z Maragha i Bardy , a następnie z Ardabil .

Według azerbejdżańskiego historyka Abbasgulu aga Bakikhanova , w latach 908-909 do 919 Sajidowie uzależnili od siebie Shirvanshah Mazyadids . Tak więc na początku X wieku państwo Sajid obejmowało terytoria od Zanjanu na południu po Derbent na północy, Morze Kaspijskie na wschodzie, do miast Ani i Dabil na zachodzie, obejmując większość ziem współczesny Azerbejdżan .

Po śmierci Yusufa ibn Abu Saj, ostatni władca dynastii Sajid Deysam ibn Ibrahim został pokonany przez władcę Daylam (Gilan) Marzbana ibn Muhammada , który zakończył dynastię Sajid i założył dynastię Sallaridów w 941 ze stolicą w Ardabil.

Dynastia Sallarydów

Dynastia Sallaridów była islamską dynastią, która rządziła terytoriami Azerbejdżanu, a także irańskiego Azerbejdżanu od 941 do 979 roku.

W latach 943-944 Rosjanie zorganizowali kampanię w regionie kaspijskim, która była wielokrotnie bardziej brutalna niż marzec 913/14. W wyniku tej kampanii, która wpłynęła na sytuację gospodarczą w regionie, Barda straciła swoją pozycję i istotę jako duże miasto i oddała tę pozycję Ganji .

Dynastia Sallaryidów została zmuszona do uznania rządów Szaddadidów , które umocniły się w Ganja w 971 r. Następnie pod koniec XI wieku zostali zasymilowani przez Turków seldżuckich .

Szaddady

Shaddadidowie byli muzułmańską dynastią, która rządziła obszarem między rzekami Kura i Araxes od 951 do 1199 rne .

Muhammad ibn Shaddad był uważany za założyciela dynastii Shaddadid. Korzystając z osłabienia Sallaridów, Muhammad ibn Shaddad przejął kontrolę nad miastem Dvin i założył swoje państwo. Shaddadidowie ostatecznie rozszerzyli swoją władzę na terytoria Azerbejdżanu i rządzili głównymi miastami, takimi jak Barda i Ganja.

Fadl ibn Muhammad zbudował mosty Khodaafarin wzdłuż rzeki Aras, aby ponownie połączyć terytoria między północnym i południowym brzegiem Aras. W 1030 r. zorganizował wyprawę przeciwko chaganowi chazarskiemu.

W 1030 r. Miał miejsce nowy atak 38 rosyjskich statków na Shirvanshahs, Shirvanshah Manučehr został ciężko pokonany. W tym czasie syn Fadla I, Askuya, zbuntował się w Beylagan. Lojalny syn Fadla I, Musa, zapłacił Rosjanom pieniądze za uratowanie Beylagana. W rezultacie bunt Askuyi został stłumiony, a on sam został stracony.

Seldżucy

Główny artykuł: dynastia seldżucka

Historia tego, co obejmuje dzisiejszą Republikę Azerbejdżanu jako część imperium seldżuckiego , mogła być bardziej kluczowa niż podbój arabski, ponieważ pomogła ukształtować tożsamość współczesnych Turków azerbejdżańskich. Na początku XI wieku region ten był okupowany przez fale Turków Oghuz z Azji Środkowej . Pierwszymi tureckimi władcami byli Ghaznawidzi z północnego Afganistanu , którzy do 1030 r. zajęli część Azerbejdżanu . Za nimi podążali Seldżucy, zachodnia gałąź Turków Oghuz, którzy podbili Iran i Kaukaz. Seldżukowie naciskali Irak , gdzie obalili Buyidów w Bagdadzie w 1055 roku.

30 września 1139 r. trzęsienie ziemi o sile 7,7 stopnia w _skali Ms 7,7 nawiedziło Ganję , powodując śmierć od 200 000 do 300 000 osób i wielkie zniszczenia.

Seldżukowie rządzili wówczas imperium obejmującym Iran i Azerbejdżan do końca XII wieku. Za ich rządów sułtan Nizam ul-Mulk (znany perski uczony i administrator) pomógł wprowadzić szereg reform oświatowych i biurokratycznych. Jego śmierć w 1092 roku zapoczątkowała upadek imperium seldżuckiego, który przyspieszył po śmierci sułtana Ahmada Sanjara w 1153 roku.

Po Rawwadid Vahsudan, Togrul Bey przybył do Ganja i Abulasvar Shavur przyjął jego rządy w 1054.

W 1075 Alp Arslan zaanektował ostatnie z terytoriów Shaddadid. Według anonimowego Tariḵ Bab al-Abwab , Alp Arslan wyznaczył al-Baba i Arrana jako iqta swojemu niewolnikowi Sav Teginowi, który siłą przejął te tereny od Fażlun w 1075 roku i zakończył panowanie dynastii. Gałąź Shaddadidów nadal rządziła w emiracie Ani jako wasale imperium Seldżuków, podczas gdy inni zostali zasymilowani przez Seldżuków.

Nawiązując do prac Minorskiego , azerbejdżański historyk Sara Ashurbeyli stwierdza, że ​​w latach 1066-67 za panowania szacha Fariborza ur. Sallār (1063-1096), władca Shirvanshahs , Seldżuccy Turcy na czele z dowódcą Qarateginem zrobili wielkie marsze do Shamakhi i Baku , a następnie Shah I Fariburz zgodził się być zależnym od Seldżuków płacąc 40 000 dinarów rocznie.

Brak imienia sułtana na monetach bitych za panowania jego syna Achsitana I wskazuje, że państwo seldżuckie było już osłabione, a Szachowie Szyrwanu byli niepodlegli.

Posiadłości seldżuckie były rządzone przez atabegów , wasali seldżuckich sułtanów, którzy czasami sami byli de facto władcami. Tytuł atabeg stał się powszechny podczas rządów seldżuckich w XII wieku. Od końca XII do początku XIII wieku Azerbejdżan stał się tureckim centrum kulturalnym. Pałace atabeg Eldiguz i Shirvanshah gościły wybitnych gości, z których wielu było muzułmańskimi rzemieślnikami i naukowcami.

Baza władzy Atabeków Azerbejdżanu była skupiona wokół Nachiczewanu i skupiała się na Gruzji . Rozszerzył się na Arran i przejął kontrolę od Baylagan do Shamkir . Do 1146 roku stał się praktycznie niezależnym władcą Azerbejdżanu. Jego małżeństwo z Mumine Khatunem umożliwiło mu interweniowanie w sporze dynastii między sułtanami seldżuckimi w Iraku, który rozpoczął się po śmierci Masuda w 1152 roku.

Po śmierci Szamsaddina Eldaniza w Nachiczewanie w 1175 r. Jego następcą został jego syn Muhammad Jahan Pahlavan . Pahlavan przeniósł stolicę z Nachiczewanu do Hamadanu w zachodnim Iranie i uczynił władcą Azerbejdżanu swojego młodszego brata Qizila Arslana Uthmana . W 1174 Qizil Arslan zdobył Tabriz , który później stał się jego stolicą.

Po śmierci Muhammada Jahana Pahlavana na tron ​​wstąpił jego brat Qizil Arslan (1186–1191). Kontynuował zwycięską walkę z władcami Seldżuków . Jednocześnie władza centralna zaczęła słabnąć, ponieważ mamelucy, którzy umocnili swoją dominację na swoich terenach, nie chcieli słuchać sułtana. Nawet Shirvanshah Akhsitan I , który był kiedyś porucznikiem Atabega, próbował interweniować w wewnętrzne sprawy Eldiguzidów i sprzeciwiał się Qizilowi ​​Arslansowi dążenie do tronu. W odpowiedzi na to Qizil Arslan najechał Shirvan w 1191 roku, dotarł do Derbent i podporządkował sobie cały Shirvan. W 1191 r. Qizil Arslan obalił Toghrula III , ostatniego władcę Seldżuków. Następnie, za pozwoleniem Khalifa , ogłosił się sułtanem, a następnie został otruty przez Innacha Khatuna we wrześniu 1191 roku.

Eldiguzid atabeg Abu Bakr próbował powstrzymać natarcie Gruzji, ale poniósł klęskę z rąk Davida Soslana w bitwie pod Shamkor i stracił stolicę na rzecz gruzińskiego protegowanego w 1195 r. Chociaż Abu Bakr był w stanie wznowić panowanie rok później , Eldiguzidzi ledwie byli w stanie powstrzymać dalsze najazdy Gruzinów. Zdolność obronna państwa została naruszona. Nieustanne najazdy Chorezmszachów i Gruzinów pogarszały sytuację w kraju i przyspieszały jego rozkład.

W 1225 roku Jalal ad-Din Mingburnu z dynastii Khwarazmian zakończył panowanie Seldżuków i atabegów i 25 lipca 1225 roku osiedlił się w stolicy Tabriz .

Pod rządami Seldżuków postęp w poezji poczynili perscy poeci Nizami Ganjavi (1141-1209), Mahsati Ganjavi (1089-1159) i Khaqani (1120-1199), którzy mieszkali w tym regionie i wyznaczają zenit średniowiecznej literatury perskiej . Region przeżywał boom budowlany, a przykładem wyjątkowej architektury seldżuckiej są XII-wieczne mury twierdzy, meczety, szkoły, mauzolea i mosty Baku, Ganja i Półwyspu Absheron .

Ajami Abubakr oglu Nakhchivani jest jednym z architektów, którzy żyli i tworzyli w Azerbejdżanie podczas Atabegów w Azerbejdżanie. Ajami, znany również jako „Szejk al-Muhandis”, był architektem kilku słynnych zabytków architektury, takich jak Mauzoleum Yusif ibn Kuseyir , Mauzoleum Momine Khatun i Meczet Juma oraz założyciel Nachichivan School of Architecture. Mauzolea Nachiczewanu zostały nominowane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1998 roku .

Rządy Mongołów i Ilchanatu

Najazdy mongolskie i podboje Azerbejdżanu miały miejsce w XIII i XIV wieku i obejmowały najazdy na dużą skalę. Inwazja Mongołów na Bliski Wschód i Kaukaz dotknęła Azerbejdżan i większość jego sąsiadów. Najazdy doprowadziły do ​​włączenia terytoriów Azerbejdżanu do nowo powstałego państwa Hulagu ze stolicą Maragha w 1256 roku i trwały do ​​1357 roku.

Podczas pierwszego najazdu Mongołów na Azerbejdżan w latach 1220-1223 zniszczone zostały takie miasta jak Zanjan , Qazvin , Maragha , Ardebil , Bailagan , Barda , Ganja , które były terytorium Atabegów Azerbejdżanu .

Siły mongolskie zbliżyły się do Tabriz i otrzymały okup z miasta w 1221 roku. Po zniszczeniu miasta Maragha zaatakowały Diyarbakir i Ardabil, po czym ponownie wróciły do ​​Azerbejdżanu. W ten sposób Mongołowie pomaszerowali na północ, plądrując szlak Shirvanen. Ponadto Beylagan został splądrowany wiosną 1221 r. To poprowadziło ich przez Kaukaz do Alanii i południowo-rosyjskich stepów, gdzie Mongołowie rozgromili armie rusko-kipczackie w bitwie nad rzeką Kalką (1223).

Drugi najazd Mongołów na Azerbejdżan związany jest z imieniem Chormagana Noyona – dowódcy wojskowego Czyngis-chana w latach 30. XII wieku. Marsz ten został zorganizowany z rozkazu wielkiego chana Ögedei przeciwko Jalâl ad-Dîn Khwârazmshâh, który rządził tymi terenami po zakończeniu władzy Atabeka w Azerbejdżanie w 1225 r. Ögedei Khan wysłał 30 000 ludzi pod dowództwem Chormagana i Khwarazmian zostali zmiecieni z dala od nowej armii mongolskiej. W 1231 roku Mongołowie zajęli większość Azerbejdżanu. Cztery lata później zniszczyli miasta Ganja, Shamkir , Tovuz i Şabran w drodze na Ruś Kijowską . W 1236 roku Zakaukazie było w rękach Ögedei Khan .

Trzecia inwazja Mongołów na tereny Azerbejdżanu związana jest z imieniem Hulagu chan . Po wstąpieniu jego brata Möngkego na stanowisko Wielkiego Chana w 1251 r. Państwo powstałe na terenach współczesnego Iranu , Azerbejdżanu , Turcji oraz części współczesnego Iraku , Syrii , Armenii , Gruzji , Afganistanu , Turkmenistanu , Pakistanu było próbą naprawy zniszczenia po poprzednich najazdach mongolskich.

W ten sposób terytoria Azerbejdżanu stały się polem bitwy między Złotą Ordą a państwami Hulagu .

Po śmierci Abu Sa'ida dynastia Chobanidów rządziła Azerbejdżanem, Arranem i częściami Azji Mniejszej, Mezopotamii i środkowo-zachodniej Persji od 1335 do 1357 roku, aż do śmierci Maleka Aszrafa .

W 1364 r. Szejk Uways Jalayir prowadził kampanię przeciwko Shirvan Shah Kai-Ka'us, ale bunt rozpoczęty przez gubernatora Bagdadu, Khwaja Mirjana, zmusił go do powrotu, aby umocnić swoją władzę. W 1366 Szejk Uways Jalayir maszerował przeciwko Kara Koyunlu , pokonując ich przywódcę, Bairama Khwaja , w bitwie pod Mush. Później pokonał Shirvan Shah. Następnie jego następcą został jego syn Shaikh Hasan Jalayir .

Koniec rządów mongolskich i rywalizacja Kara Koyunlu-Aq Qoyunlu

Mauzoleum Momine Khatun w Nachiczewanie

Timur (Tamurlane) najechał Azerbejdżan w latach osiemdziesiątych XIV wieku, tymczasowo włączając go do swojej eurazjatyckiej domeny. Shirvan, pod rządami Ibrahima I z Shirvan , był także wasalem Timura i pomagał mu w wojnie z mongolskim władcą Tokhtamyshem ze Złotej Ordy . Azerbejdżan doświadczył w tym okresie niepokojów społecznych i konfliktów religijnych z powodu konfliktu wyznaniowego zainicjowanego przez Hurufizm , Zakon Bektashi i inne ruchy.

Po śmierci Timura w 1405 r. Shah Rukh (jego czwarty syn) rządził aż do jego śmierci w 1447 r. Na zachód od jego domeny wyłoniło się dwóch rywalizujących ze sobą władców tureckich: Qara Qoyunlu (oparta wokół jeziora Van ) i Aq Qoyunlu , skupiona wokół Diyarbakır . Kara Koyunlu kwitła, gdy ich wódz, Qara Yusuf , pokonał sułtana Ahmeda Mirzę (ostatniego z Jalayiridów ), podbił ziemie na południe od Azerbejdżanu w 1410 roku i założył swoją stolicę w Tabriz . Pod rządami Jahana Shaha , rozszerzyli się na środkowy Iran i tak daleko na wschód, jak Wielki Chorasan . Aq Qoyunlu stał się wybitny pod rządami Uzuna Hasana , pokonując Jahan Shah i Qara Qoyunlu w 1468 r. Uzun Hasan rządził Iranem, Azerbejdżanem i Irakiem aż do swojej śmierci w 1478 r. Aq Qoyunlu i Qara Qoyunlu kontynuowali nieśmiałą tradycję mecenatu literackiego i artystycznego, zilustrowane perskimi miniaturami Tabriza .

XV-wieczne mauzoleum Shirvanshah w Baku

Wczesna historia nowożytna

Safavid Iran i powstanie szyickiego islamu

Główne artykuły: Safavid Iran i Safavid konwersja Iranu na szyicki islam

Shah Abbas I z Safavid na bankiecie. Fragment fresku na suficie, pałac Chehel Sotoun, Isfahan

Zakon Safawidów był zakonem sufickim z siedzibą w Iranie i założonym w latach trzydziestych XIII wieku przez Safi-ad-din Ardabili (1252–1334), od którego został nazwany. Zakon przeszedł na Twelver pod koniec XV wieku. Niektórzy wyznawcy Safawidów (zwłaszcza Qizilbash ) wierzyli w mistyczną i ezoteryczną naturę swoich władców oraz ich związek z domem Alego i byli gotowi walczyć za nich. Władcy Safawidów twierdzili, że są potomkami Alego i jego żony Fatimy (córki Mahometa ), poprzez siódmego imama Musa al-Kadhima . Liczby Qizilbash wzrosły w XVI wieku; ich generałowie prowadzili udaną wojnę z Aq Qoyunlu i zdobyli Tabriz.

Safawidzi, dowodzeni przez Ismaila I , rozszerzyli swoją bazę w Ardabil ; podbili Kaukaz, część Anatolii , Mezopotamii , Azję Środkową i zachodnie części Azji Południowej . Ismail złupił Baku w 1501 roku i prześladował sunnickich Shirvanshahów. Azerbejdżan, Armenia i Dagestan zostały podbite przez Safawidów w latach 1500-1502.

Imperium Ismaila I

Za panowania Ismaila I i jego syna Tahmaspa I szyicki islam został narzucony sunnickiej ludności Iranu i Azerbejdżanu. Nawrócenie było szczególnie trudne w Shirvan, gdzie zmasakrowano wielu sunnitów. Safavid Iran stał się w tym okresie feudalną teokracją, a szach był uznawany za wyświęconą przez Boga głowę państwa i jego religii. Wodzowie Qizilbashi zostali wyznaczeni na wakilów (administratorów prowincji) i utworzono stanowisko ulama . Wojny z rywalizującym sunnickim Imperium Osmańskim kontynuowane za panowania Tahmaspa I, a miasta Safawidów, takie jak Szamakha , Ganja i Baku, były okupowane przez Osmanów w latach osiemdziesiątych XVI wieku.

Za Abbasa Wielkiego (1587–1630) monarchia przybrała tożsamość szyitów perskich. Panowanie Abbasa było zenitem Savafidów, a on odparł Osmanów i ponownie zdobył Kaukaz (w tym Azerbejdżan) w 1603 roku. Świadomy potęgi Qizilbash, Abbas kontynuował politykę integracji Kaukazu ze społeczeństwem perskim i deportował setki tysięcy Czerkiesów , Gruzini i Ormianie do Iranu. Służyli w armii, domu królewskim i administracji cywilnej, skutecznie zabijając feudalnego Qizilbash; nawróceni rasy kaukaskiej (znani jako ghulams ) byli lojalni wobec szacha, a nie ich wodzów plemiennych. Ich ormiańscy , gruzińscy i czerkiescy potomkowie nadal mieszkają w Iranie. Religijny wpływ Safavid Iran był znaczący w Azerbejdżanie ze względu na jego konwersję na szyicki islam na początku XVI wieku, a kraj ten ma drugą co do wielkości populację szyitów na świecie (procentowo, po Iranie).

Chanaty z XVIII i początku XIX wieku oraz cesja na rzecz Rosji

Główne artykuły: dynastia Afszarydów , dynastia Kadżarów i wojny rosyjsko-perskie

Malowanie mułłów z szachem w stylu Qajar

1748 mapy Shirvan, Kaukazu i Persji

Gdy w Iranie wybuchły konflikty domowe , większość Azerbejdżanu była okupowana przez Osmanów od 1722 do 1736 roku. W latach 1722-1735, za panowania Piotra Wielkiego , wybrzeże Morza Kaspijskiego (w tym Derbent , Baku i Salyan ) przeszło pod panowanie carskiej Rosji. w wyniku wojny rosyjsko-perskiej .

Po upadku Safavid Iran do władzy doszedł Nader Shah (irański wojskowy pochodzenia turkmeńskiego ). Zajął Iran, wygnał Afgańczyków w 1729 roku i pomaszerował na wschód aż do Delhi w nadziei założenia kolejnego imperium perskiego. Jednak brak ufortyfikowania jego perskiej bazy wyczerpał armię Nadera. Kontrolował szacha Tahmaspa II i był regentem małego Abbasa III do 1736 roku, kiedy to został koronowany na szacha na równinie Mugan . Nader szybko założył nowe imperium irańskie, gromadząc terytorium nieznane od czasów Sasańczyków. Podbił Kaukaz, Mezopotamię, części Anatolii, duże obszary Azji Środkowej i pokonał Mogołów w bitwie pod Karnal . Nader splądrował Delhi , stolicę Mogołów, i przywiózł Persji wiele bogactw. Chociaż jego imperium było krótkotrwałe, jest uważany za ostatniego wielkiego zdobywcę Azji.

Zakaukazia na początku XIX wieku

Dynastia Afszarydów Nadera Szacha rozpadła się po jego zamachu w 1747 r., Aw regionie pojawiło się kilka chanatów tureckich o różnym stopniu autonomii. Eunuch Agha Mohammad Khan Qajar zwrócił się do przywrócenia odległych prowincji Safavid i Afsharid. Po powrocie do Teheranu wiosną 1795 r. Zebrał siły około 60 000 kawalerii i piechoty iw maju wyruszył do Azerbejdżanu. Zamierzał odzyskać całe terytorium utracone przez Osmanów i Rosjan, w tym region między Aras i Kura, który wcześniej znajdował się pod kontrolą irańskich Safawidów i Afszarydów. W regionie znajdowało się wiele chanatów, z których najważniejszym był Karabach (ze stolicą w Szuszy ); Gandża ; Shirvan , po drugiej stronie Kury, ze stolicą w Shamakhi ; i Christian Gurjistan (Gruzja), po obu brzegach Kury na północnym zachodzie, ze stolicą w Tyflisie . Wszyscy znajdowali się pod nominalnym zwierzchnictwem Persów. Chanaty nieustannie toczyły wojny między sobą iz zagrożeniami zewnętrznymi. Najpotężniejszym chanem północnym był Fat'h Ali Khan z Quba (zm. 1783), który zjednoczył większość sąsiednich chanatów i zorganizował wyprawę mającą na celu zajęcie Tabriz z rąk dynastii Zand . Chanat Karabachski podbił sąsiedni Nachiczewan i część Erywanu .

Iran około 1900 roku

Kaukaz po traktacie z Gulistanu , w którym Persja scedowała większość swoich północnych chanatów na rzecz Rosji po pierwszej wojnie rosyjsko-perskiej

Agha Mohammad Khan zwyciężył w wojnie domowej, która rozpoczęła się wraz ze śmiercią ostatniego króla Zandów. Jego panowanie jest znane z ponownego pojawienia się zjednoczonego Iranu. Po śmierci Nadera Szacha i ostatniego z Zandów większość terytoriów Kaukazu Iranu oderwała się i utworzyła chanaty. Agha Mohammad Khan (podobnie jak królowie Safawidów i Nader Shah przed nim) uważał region za nieróżniący się od Iranu, a jego pierwszym celem po zabezpieczeniu Iranu było ponowne włączenie do niego Kaukazu. Gruzja był postrzegany jako terytorium integralne. Dla Agha Mohammada Khana ujarzmienie i reintegracja Gruzji z imperium irańskim było częścią procesu, który podporządkował sobie Shiraz , Isfahan i Tabriz. Według The Cambridge History of Iran secesja Gruzji była nie do pomyślenia; trzeba było stawić opór jak próbie oddzielenia Fars lub Gilan . Agha Mohammad Khan zrobił wszystko, co było konieczne, aby podporządkować sobie i ponownie włączyć niedawno utracone regiony po śmierci Nadera Szacha i upadku Zandów, w tym stłumić to, co wali Gruzji postrzegano jako zdradę: król Herakliusz II , który został mianowany wicekrólem Gruzji przez Nadera Shaha.

Agha Mohammad Chan zażądał od Herakliusza II zrzeczenia się podpisanego kilka lat wcześniej traktatu gruzijewskiego , potępiającego zależność od Persji i godzącego się na rosyjską opiekę i pomoc w jej sprawach. Zażądał, aby Herakliusz II ponownie zaakceptował zwierzchnictwo Persów w zamian za pokój i bezpieczeństwo. Turcy, sąsiedni rywal Iranu, po raz pierwszy od czterech stuleci uznali irańskie prawa do Kartli i Kachetii . Herakliusz zaapelował do cesarzowej Rosji Katarzyny II dla co najmniej 3000 żołnierzy rosyjskich; chociaż nie otrzymał żadnej odpowiedzi (zostawiając Gruzję, by sama odpierała Persję), odrzucił ultimatum Agha Mohammada Khana. Agha Mohammad Khan najechał Kaukaz, przekraczając Aras i odbierając Shirvan, Erivan, Nachiczewan, Derbent , Talysh , Shaki i Chanaty Karabachskie oraz Igdir . Bitwa pod Krtsanisi doprowadziła do splądrowania Tyflisu i ponownej integracji Gruzji z Iranem. Kiedy wrócił z 15 000 do 20 000 gruzińskich , Agha Mohammad został koronowany na szacha w 1796 roku na równinie Mughan, podobnie jak Nader Shah sześćdziesiąt lat wcześniej.

Został zamordowany podczas przygotowywania drugiej wyprawy przeciwko Gruzji w 1797 roku w Shusha , a Herakliusz II zmarł na początku następnego roku. Irańskie rządy w Gruzji były krótkotrwałe; w 1799 r. Rosjanie wkroczyli do Tbilisi. Rosja prowadziła politykę ekspansji ze swoimi południowymi sąsiadami (Imperium Osmańskim i Iranem) od końca XVII i początku XVIII wieku. Dwa lata po wejściu Rosji do Tbilisi były czasem zamieszania, a Gruzja została wchłonięta przez Rosję w 1801 roku. Iran nie pozwolił na cesję Zakaukazia i Dagestanu, co doprowadziło do wojny rosyjsko-perskiej w latach 1804-1813 i 1826-1828 . Wschodnia Gruzja, Dagestan, Armenia i Azerbejdżan zostały scedowane na Rosję na mocy traktatu z Gulistanu z 1813 r. I traktatu turkmeńskiego z 1828 r . Chociaż wojna rosyjsko-perska 1804–1813 zakłóciła handel i rolnictwo na Kaukazie, wojna 1826–1828 toczyła się głównie w Iranie. W wyniku wojen w XIX wieku zerwane zostały wieloletnie więzi między Iranem a regionem.

Miniatura sceny bitwy w Pałacu Chanów Shaki

Tadeusz Świętochowski pisał m.in.

Krótka i udana kampania rosyjska 1812 r. zakończyła się traktatem w Gulistanie, podpisanym 12 października następnego roku. Traktat przewidywał włączenie do Imperium Rosyjskiego rozległych obszarów terytorium Iranu, w tym Dagestanu, Gruzji z prowincją Szeragel, Imeretii, Gurii, Mingrelii i Abchazji (cztery ostatnie regiony były wasalami Osmanów), a także chanatów Karabagh, Ganja, Sheki, Shirvan, Derbent, Kuba, Baku i Talysh.

Svante Cornell napisał:

W 1812 roku Rosja zakończyła wojnę z Turcją i przeszła do ofensywy przeciwko Iranowi. Doprowadziło to do traktatu w Gulistanie w 1813 r., Który dał Rosji kontrolę nad dużymi terytoriami, które dotychczas były przynajmniej nominalnie irańskie, a ponadto miał głos w irańskiej polityce sukcesji. Cały Dagestan i Gruzja, w tym Mingrelia i Abchazja, zostały formalnie scedowane na Rosję, a także osiem chanatów we współczesnym Azerbejdżanie ( Karabach , Ganja , Sheki , Kuba , Shirvan , Talysh , Baku i Derbent ). Jednak, jak widzieliśmy, Persowie wkrótce rzucili wyzwanie rządom Rosji na tym obszarze, co doprowadziło do katastrofy militarnej. Iran utracił kontrolę nad całym Azerbejdżanem, a wraz z ugodą w Turkmenczaj w 1828 r. Rosja zagroziła przejęciem kontroli nad Azerbejdżanem, jeśli Iran nie zapłaci odszkodowania wojennego. Brytyjczycy pomogli Irańczykom w tej sprawie, ale faktem było, że wojska rosyjskie maszerowały aż na południe od Tabriz. Chociaż niektóre obszary (w tym Tabriz) zostały zwrócone Iranowi, w rzeczywistości Rosja znajdowała się u szczytu ekspansji terytorialnej.

Według The Cambridge History of Iran ,

Nawet gdy władcom płaskowyżu brakowało środków do sprawowania zwierzchnictwa poza Arasami, sąsiednie Chanaty nadal uważano za zależne od Iranu. Naturalnie to chanaty położone najbliżej prowincji Āzarbāījān najczęściej doświadczały prób ponownego narzucenia irańskiej zwierzchności: chanaty z Erywanu, Nachiczewanu i Qarābāghu za Arasem oraz chanat cis-Aras z Ṭālish z siedzibą administracyjną znajduje się w Lankarān i dlatego jest bardzo podatny na naciski, czy to z kierunku Tabrīz, czy z Rasztu. Poza Chanatem Qarābāgh, Khan of Ganja i Vāli of Gurjistān (władca królestwa Kartli-Kakheti w południowo-wschodniej Gruzji), chociaż mniej dostępni do celów przymusu, byli również uważani za wasali szacha, podobnie jak Chanowie Shakki i Shīrvān, na północ od rzeki Kura. Kontakty między Iranem a Chanatami Baku i Qubby były jednak słabsze i polegały głównie na morskich powiązaniach handlowych z Anzali i Rasztem. Skuteczność tych nieco przypadkowych twierdzeń o zwierzchnictwie zależała od zdolności konkretnego szacha do wyrażenia swojej woli oraz determinacji lokalnych chanów w unikaniu zobowiązań, które uważali za uciążliwe.

Przejście od panowania irańskiego do rosyjskiego

Deputowani azerbejdżańscy do drugiej rosyjskiej Dumy Państwowej w 1907 r . Po lewej stronie siedzi Fatali Khan Khoyski ; po prawej siedzi Khalil Khasmammadov .

Według Audrey L. Altstadt Rosja posuwała się militarnie w kierunku Kaukazu od 1790 r. Po klęsce z Rosją Kadżar Iran oddał Rosji Dagestan, Gruzję i większość Azerbejdżanu. Zlikwidowano lokalne chanaty (Baku i Ganja) lub przyjęto patronat rosyjski.

Wojna rosyjsko-perska 1826–1828 zakończyła się kolejną porażką Iranu. Kadżarowie scedowali swoje pozostałe terytoria kaukaskie: pozostałą część Azerbejdżanu ( chanaty Nachiczewański i Lankaran ) oraz armeński chanat erivański. Obniżono cła na rosyjskie towary, a Rosja mogła utrzymać flotę na Morzu Kaspijskim. Traktat turkmeński określał stosunki rosyjsko-irańskie do 1917 r., ustalając obecne granice Azerbejdżanu i Iranu po zakończeniu rządów chana. Na terytoriach nowo kontrolowanych przez Rosję utworzono dwie prowincje, które stały się większością dzisiejszego Azerbejdżanu: Elisavetpol (Ganja) na zachodzie i dystrykt Shamakhi na wschodzie. Azerbejdżanie są teraz podzieleni między Azerbejdżan i Iran. Podbój rosyjski wywołał exodus kaukaskich muzułmanów do Iranu, w tym wielu ludów tureckich z północy Aras.

Pomimo podboju rosyjskiego, przez cały XIX wiek zainteresowanie irańską kulturą , literaturą i językiem pozostawało powszechne wśród intelektualistów szyickich i sunnickich w kontrolowanych przez Rosję miastach Baku, Ganja i Tyflis ( Tbilisi , obecnie Gruzja). W tym samym stuleciu na Kaukazie Wschodnim, kontrolowanym przez Rosję , pod koniec XIX wieku pojawiła się azerbejdżańska tożsamość narodowa.

Od podbojów rosyjskich do lat czterdziestych XIX wieku Azerbejdżanem rządziła armia carska. Rosja zreorganizowała chanaty regionu w prowincje, z których każda była zarządzana przez oficera armii z połączeniem prawa lokalnego i rosyjskiego. Jednak ze względu na nieznajomość przez oficerów lokalnych zwyczajów w coraz większym stopniu stosowano rosyjskie prawo imperialne; doprowadziło to do lokalnego niezadowolenia. Rosyjska administracja była nierówna niechrześcijańskim Azerbejdżanom; władze religijne były trzymane pod kontrolą, niepokojąc niechrześcijan. Rosja podjęła skoordynowane wysiłki w celu kontrolowania stosowania prawa islamskiego i utworzono dwie rady kościelne do nadzorowania działalności islamskiej; wyznaczyła A mufti dla rady sunnickiej i szejk al-Islam dla swojego szyickiego odpowiednika. W 1857 r. gruzińskim i ormiańskim władzom religijnym zezwolono na cenzurowanie swoich społeczności, ale muzułmańskie dzieła religijne zostały zatwierdzone przez komisję cenzury w Odessie. Turcy azerbejdżańscy podlegali rosyjskiemu prozelityzmowi.

Pod koniec lat trzydziestych XIX wieku planowano zastąpić rządy wojskowe administracją cywilną. Kiedy nowy system prawny wszedł w życie w styczniu 1841 r., Zakaukazie zostało podzielone na prowincję gruzińsko-imerecką i obwód kaspijski z centrum Szamakhi. Nowe granice administracyjne ignorowały granice historyczne lub skład etniczny. Pod koniec rządów wojskowych w Azerbejdżanie rosyjskie prawo cesarskie miało zastosowanie do wszystkich spraw karnych i większości spraw cywilnych; jurysdykcja tradycyjnych sądów religijnych i Qadis została ograniczona do prawa rodzinnego. Po trzęsieniu ziemi w 1859 roku stolica wschodniej prowincji została przeniesiona z Shamakhi do Baku.

Wieże wiertnicze w Balaxanı około 1890 roku

Baku zostało włączone do Imperium Rosyjskiego zgodnie z traktatem z Gulistanu z 1813 r., A Azerbejdżan doświadczył znacznego rozwoju gospodarczego w drugiej połowie XIX wieku. Odrębne waluty byłych chanatów zostały zastąpione rublem , a ich cła zostały zniesione; reformy te zachęciły do ​​dalszych inwestycji w regionie. Rosja zaczęła inwestować w spółki akcyjne, a od lat czterdziestych XIX wieku po Morzu Kaspijskim zaczęły pływać parowce. Handel w porcie w Baku wzrósł ze średnio 400 000 rubli w latach trzydziestych XIX wieku do 500 000 rubli w latach czterdziestych XIX wieku iz 700 000 do 900 000 rubli po wojnie krymskiej .

Chociaż ropę naftową odkryto i wyeksportowano z tego regionu wieki wcześniej, azerbejdżańska gorączka naftowa z lat 70. XIX wieku doprowadziła do dobrobytu i wzrostu w latach poprzedzających I wojnę światową i stworzyła ogromne dysproporcje w bogactwie między w większości europejskimi kapitalistami a lokalną muzułmańską siłą roboczą. W latach siedemdziesiątych XIX wieku Baku doświadczyło szybkiego rozwoju przemysłu w wyniku boomu naftowego. Pierwsza rafineria w Azerbejdżanie została założona w pobliżu Baku w 1859 r., A pierwsza w regionie fabryka nafty została zbudowana w 1863 r. Odwierty naftowe zbudowane w latach 70. XIX wieku zapoczątkowały boom, a pola naftowe były sprzedawane na aukcjach. System ten zabezpieczał udziały inwestorów, zachęcając do dalszych inwestycji. Większość inwestorów stanowili elitarni Rosjanie i Ormianie; z 51 pól naftowych sprzedanych na pierwszej aukcji pięć kupili Turcy azerbejdżańscy. Dwie z 54 znanych firm wydobywających ropę w Baku w 1888 r. Były własnością Azerów, którzy w większej liczbie uczestniczyli w operacjach wydobycia i rafinacji na małą skalę; 73 ze 162 rafinerii ropy naftowej należało do Azerbejdżanu, ale wszystkie z wyjątkiem siedmiu zatrudniały mniej niż 15 osób. W dziesięcioleciach po gorączce naftowej (i zagranicznych inwestycjach) w Azerbejdżanie rozwijały się inne gałęzie przemysłu. System bankowy jako jeden z pierwszych zareagował na przemysł naftowy. W 1880 r. W Baku otwarto filię banku państwowego. W pierwszym roku działalności wyemitował 438 000 rubli; w 1899 r. wszystkie banki w Baku wyemitowały oprocentowane papiery wartościowe o wartości 11,4 mln rubli. W wyniku rozwijającego się rynku ropy rozwijał się również transport i żegluga, a liczba statków na Morzu Kaspijskim wzrosła czterokrotnie w latach 1887-1899. Kolej Zakaukaska , ukończona w 1884 r., Połączyła Baku (nad Morzem Kaspijskim) z Batum nad Morzem Czarnym przez Ganja (Elizavetpol) i Tyflis. Oprócz transportu ropy kolej rozwija nowe relacje między wiejskimi regionami rolniczymi a obszarami przemysłowymi. Region został dodatkowo połączony z nową infrastrukturą komunikacyjną; linie telegraficzne łączyły Baku z Tyflisem przez Elizavetpol w latach sześćdziesiątych XIX wieku, a system telefoniczny działał w Baku w latach osiemdziesiątych XIX wieku.

Modernizacja – w porównaniu z sąsiednimi Ormianami i Gruzinami – postępowała wolno wśród Tatarów rosyjskiego Kaukazu. Według spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 r . mniej niż pięć procent Tatarów potrafiło czytać i pisać. Intelektualista i redaktor prasowy Ali bey Huseynzade (1864-1940) prowadził kampanię na rzecz „turkyfikacji, islamizacji, modernizacji” kaukaskich Tatarów, podczas gdy Mammed Said Ordubadi (1872-1950), inny dziennikarz i aktywista, krytykował przesądy wśród muzułmanów.

Gorączkę naftową wywołał ormiański magnat Iwan Mirzojew i jego praktyki wiertnicze. Pola naftowe były sprzedawane głównie Rosjanom, Ormianom i Europejczykom, w szczególności Robertowi Nobelowi z Branobel . Do 1900 roku populacja Baku wzrosła z 10 000 do około 250 000 w wyniku migracji robotników z Imperium Rosyjskiego, Iranu i innych krajów. Rozwój Baku sprzyjał pojawieniu się azerbejdżańskiej inteligencji nacjonalistycznej, na którą wpływ miały idee europejskie i osmańskie. Wpływowi myśliciele, tacy jak Hasan bej Zardabi , Mirza Fatali Akhundov i (później) Jalil Mammadguluzadeh , Mirza Alakbar Sabir , Nariman Narimanov zachęcali do dyskursu nacjonalistycznego, szydzili z biedy, ignorancji i ekstremizmu oraz dążyli do reform w edukacji i emancypacji klas wywłaszczonych (w tym kobiet). Wsparcie finansowe filantropijnych milionerów, takich jak Haji Zeynalabdin Taghiyev, wzmocniło powstanie azerbejdżańskiej klasy średniej.

Kryzys gospodarczy i polityczny wybuchł w Baku po wojnie rosyjsko-japońskiej , poczynając od strajku generalnego robotników naftowych w 1904 r. W następnym roku napięcia klasowe i etniczne doprowadziły do ​​masakr muzułmańsko-ormiańskich podczas rewolucji rosyjskiej 1905 r .

Sytuacja poprawiła się między 1906 a 1914 rokiem, kiedy w Rosji wprowadzono ograniczony system parlamentarny, a posłowie muzułmańscy z Azerbejdżanu promowali interesy Azerbejdżanu. Pan-turecka i panislamistyczna Musavata , zainspirowana lewicową modernistyczną ideologią Mammeda Amina Rasulzade'a , powstała w 1911 roku. Początkowo tajna partia szybko się rozrosła w 1917 roku po rosyjskiej rewolucji październikowej . Kluczowymi składnikami ideologii Musavata były sekularyzm i nacjonalizm i federalizm, czyli autonomia w ramach szerszej struktury politycznej. Prawe i lewe skrzydło partii różniły się jednak w pewnych kwestiach, przede wszystkim w podziale gruntów.

Kiedy Rosja zaangażowała się w I wojnę światową, napięcia społeczne i gospodarcze wzrosły. Jej rewolucja z 1917 r. przyznała Azerbejdżanowi samostanowienie, ale także odnowiła konflikty etniczne między Azerami a Ormianami.

Współczesna historia

Demokratyczna Republika Azerbejdżanu

Mammad Amin Rasulzade , założyciel i rzecznik Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu w 1918 roku, był powszechnie uważany za przywódcę narodowego Azerbejdżanu.

Główne artykuły: wojna ormiańsko-azerbejdżańska (1918–1920) i bitwa o Baku

Po upadku Imperium Rosyjskiego w 1917 r. Federacja Zakaukazia została założona przez inteligencję ormiańską, azerbejdżańską i gruzińską. Federacja była krótkotrwała, a 28 maja 1918 r. Musavat proklamował Demokratyczną Republikę Azerbejdżanu . Nazwa „Azerbejdżan”, przyjęta przez partię z powodów politycznych, była używana do określenia sąsiedniego regionu północno-zachodniego Iranu .

Była to pierwsza demokratyczna republika świata islamskiego. Jednak w Baku koalicja bolszewików , Dasznaków i mieńszewików walczyła z turecką armią islamską dowodzoną przez Nuriego Paszy . Koalicja, znana jako Gmina Baku , zainspirowała (lub milcząco tolerowała) masakrę miejscowych muzułmanów dokonaną przez siły dasznacko-ormiańskie. Upadł i został zastąpiony przez kontrolowaną przez Brytyjczyków dyktaturę środkowo-kaspijską w lipcu 1918 r. Po bitwach w sierpniu i wrześniu połączone siły Demokratycznej Republiki Azerbejdżanu i Imperium Osmańskiego (dowodzone przez Nuri Paszy) wkroczyły do ​​Baku i 15 września 1918 r. ogłosiły je stolicą Azerbejdżanu.

Azerbejdżan został ogłoszony republiką świecką, a jego pierwszy parlament zebrał się 5 grudnia 1918 r. Chociaż administracja brytyjska początkowo nie uznawała republiki, współpracowała z nią. Sytuacja w Azerbejdżanie ustabilizowała się mniej więcej do połowy 1919 r., a siły brytyjskie opuściły Azerbejdżan w sierpniu tego roku. Jednak nacierające siły bolszewickie, zwycięskie w rosyjskiej wojnie domowej , zaczęły zagrażać republice (uwikłanej w konflikt z Armenią o Karabach) już na początku 1920 roku.

Azerbejdżan został uznany przez aliantów za niepodległe państwo w styczniu 1920 roku na konferencji pokojowej w Paryżu . Republiką rządziło pięć gabinetów utworzonych przez koalicję partii Musavat, Blok Socjalistyczny, Niezależnych, Liberałów, Hummet i Ittihad . Premierem pierwszych trzech gabinetów był Fatali Khan Khoyski , a Nasib Yusifbeyli był premierem dwóch ostatnich. Prezydent parlamentu Alimardan Topczubaszow , uznana głowa państwa, reprezentował Azerbejdżan na konferencji pokojowej.

Wspomagana przez dysydentów w rządzie Armia Czerwona najechała Azerbejdżan 28 kwietnia 1920 r. Większość nowo utworzonej armii azerbejdżańskiej była zaangażowana w stłumienie buntu Ormian, który wybuchł w Karabachu. Azerbejdżanie nie zrezygnowali łatwo ze swojej krótkiej niepodległości; aż 20 000 zginęło, stawiając opór temu, co zasadniczo było rosyjską rekonkwistą. Utworzenie Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej ułatwiło powszechne poparcie dla ideologii bolszewickiej, zwłaszcza ze strony robotników w Baku. W dniu inwazji utworzono rząd sowiecki pod przywództwem Narimana Narimanowa . Ten sam los spotkał Armenię pod koniec 1920 roku i Gruzję w marcu 1921 roku.

Sowiecki Azerbejdżan

Zobacz też: Azerbejdżan w czasie II wojny światowej

plakaty propagandowe Azerbejdżanu z 1938 r

Po poddaniu się rządu siłom bolszewickim 28 kwietnia 1920 r . Azerbejdżan został proklamowany sowiecką republiką socjalistyczną. We wrześniu tego roku w Baku odbył się Kongres Ludów Wschodu . Azerbejdżańska SRR, nominalnie niepodległe państwo, była zależna od rządu w Moskwie (i przez niego kontrolowana). Został włączony do Zakaukaskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej z Armenią i Gruzją w marcu 1922 r. Zgodnie z porozumieniem z grudnia 1922 r. TSFSR stała się jedną z czterech pierwotnych republik Związku Radzieckiego. TSFSR została rozwiązana w 1936 roku, a jej trzy regiony stały się republikami ZSRR. We wczesnym okresie sowieckim ostatecznie ukształtowała się tożsamość narodowa Azerbejdżanu.

czystkami stalinowskimi w latach trzydziestych XX wieku. W tym okresie zginęło tysiące ludzi, w tym Huseyn Javid , Mikail Mushfig , Ruhulla Akhundov i Ayna Sultanova . Azerbejdżańska SRR dostarczała większość gazu i ropy do Związku Radzieckiego podczas II wojny światowej i była strategicznie ważnym regionem. Chociaż w czerwcu 1941 r. niemiecka inwazja na Związek Sowiecki dotarła na Wielki Kaukaz w lipcu 1942 r. Niemcy nie zaatakowali Azerbejdżanu. Lata pięćdziesiąte XX wieku były okresem gwałtownej urbanizacji i industrializacji, a zbliżenia zaczęła łączyć narody Związku Radzieckiego w monolityczny naród.

Przemysł naftowy Azerbejdżanu stracił swoje względne znaczenie dla gospodarki radzieckiej w latach sześćdziesiątych XX wieku z powodu przeniesienia produkcji ropy do innych regionów Związku Radzieckiego i wyczerpania znanych ziemskich zasobów ropy; produkcja morska nie została uznana za opłacalną. Azerbejdżan miał drugie najniższe tempo wzrostu produktywności i produkcji gospodarczej republik radzieckich, wyprzedzając Tadżykistan . Chociaż napięcia etniczne (szczególnie między Ormianami a Azerbejdżanami) zaczęły narastać, przemoc została stłumiona.

Próbując zakończyć kryzys strukturalny, w 1969 r. Rząd w Moskwie mianował Hejdara Alijewa pierwszym sekretarzem Komunistycznej Partii Azerbejdżanu. Alijew tymczasowo poprawił warunki gospodarcze i promował alternatywne branże, takie jak bawełna, jako uzupełnienie upadającego przemysłu naftowego. Skonsolidował elitę rządzącą republiką (składającą się teraz prawie wyłącznie z etnicznych Azerów), odwracając poprzednie zbliżenie. Alijew został mianowany członkiem Biura Politycznego Partii Komunistycznej w Moskwie, co było najwyższym stanowiskiem zdobytym przez Azera w Związku Radzieckim w 1982 r. W 1987 r., kiedy się pieriestrojka Michaiła Gorbaczowa , przeszedł na emeryturę.

Era Gorbaczowa charakteryzowała się narastającymi niepokojami na Kaukazie, początkowo w sprawie Górskiego Karabachu . Konflikt etniczny, skupiający się na ormiańskich żądaniach zjednoczenia Obwodu Autonomicznego Górskiego Karabachu z Armenią do marca 1988 r., rozpoczął się w lutym tego roku od pogromów ludności ormiańskiej w Baku i Sumgaicie . Chociaż Moskwa kilkakrotnie narzucała rządy wojskowe, niepokoje nadal się rozprzestrzeniały.

Konflikty etniczne ujawniły niedociągnięcia partii komunistycznej jako orędownika interesów narodowych, aw duchu głasnosti pojawiły się niezależne publikacje i organizacje polityczne . Jesienią 1989 roku Front Ludowy Azerbejdżanu (PFA) wydawał się być gotowy do przejęcia władzy od Partii Komunistycznej, zanim partia podzieliła się na skrzydła konserwatywno-islamskie i umiarkowane. Po rozłamie nastąpił wybuch przemocy antyormiańskiej w Baku i interwencja wojsk radzieckich.

Kulminacją niepokojów była brutalna konfrontacja, kiedy wojska radzieckie zabiły 132 nacjonalistycznych demonstrantów w Baku 20 stycznia 1990 r. Azerbejdżan ogłosił niepodległość od ZSRR 30 sierpnia 1991 r. i stał się częścią Wspólnoty Niepodległych Państw . Pod koniec roku rozpoczęła się pierwsza wojna o Górski Karabach, która zakończyła się napiętym zawieszeniem broni, które przetrwało do XXI wieku . Odmowa negocjacji przez obie strony doprowadziła do impasu, gdyż wojska ormiańskie utrzymały swoje pozycje w Karabachu i korytarzach do Armenii, które zostały zajęte Azerbejdżanowi.

Historia współczesna

Niepodległy Azerbejdżan

Główny artykuł: Polityka Azerbejdżanu

Prezydencja Mutallibowa (1991–1992)

Prezydent Azerbejdżanu SRR Ayaz Mutallibov i prezydent Gruzji Zviad Gamsakhurdia byli jedynymi sowieckimi przywódcami, którzy poparli próbę sowieckiego zamachu stanu w 1991 r. , A Mütallibov zaproponował zmiany w konstytucji, aby umożliwić bezpośrednie ogólnokrajowe wybory prezydenckie. Wybory prezydenckie w Azerbejdżanie w 1991 r. , w których Mutalibow był jedynym kandydatem, odbyły się 8 września 1991 r. Chociaż wybory nie były ani wolne, ani uczciwe według standardów międzynarodowych, Mutalibow został formalnym prezydentem kraju. Proponowana deklaracja niepodległości z 18 października 1991 r Radę Najwyższą Azerbejdżanu nastąpiło rozwiązanie Partii Komunistycznej, choć jej byli członkowie (w tym Mutalibow) zachowali swoje stanowiska. W ogólnokrajowym referendum w grudniu 1991 r . wyborcy z Azerbejdżanu zatwierdzili deklarację niepodległości Rady Najwyższej. Kraj ten został po raz pierwszy uznany przez Turcję , Izrael , Rumunię i Pakistan , a Stany Zjednoczone poszły w jego ślady 25 grudnia.

Górskim Karabachu trwał nadal, pomimo prób wynegocjowania rozwiązania. Na początku 1992 roku ormiańskie kierownictwo Karabachu ogłosiło niepodległość. Armenia zyskała przewagę w wojnie na pełną skalę, z tajną pomocą armii rosyjskiej . Okrucieństwa zostały popełnione przez obie strony; Masakra ludności cywilnej Azerbejdżanu z 25 lutego 1992 r. w Khojaly była krytykowana za bezczynność rządu, a wojska azerbejdżańskie zabiły i schwytały ormiańskich cywilów podczas masakry w Maraga . Mütallibov, naciskany przez 6 marca Azerbejdżańska Partia Frontu Ludowego złożyła w Radzie Narodowej rezygnację . Jego niepowodzenie w zbudowaniu odpowiedniej armii, którą mógłby kontrolować, spowodowało upadek jego rządu. Shusha , ostatnie zamieszkane przez Azerów miasto w Górskim Karabachu, przeszło 6 maja pod kontrolę Armenii. Osiem dni później Rada Najwyższa zbadała masakrę w Khojaly, zwolniła Mutallibowa z odpowiedzialności, unieważniła jego rezygnację i przywróciła go na stanowisko prezydenta. Następnego dnia (15 maja) uzbrojone siły Azerbejdżańskiego Frontu Ludowego zajęły Radę Narodową oraz państwowe radio i stacji telewizyjnych i obalił Mutallibowa, który uciekł do Moskwy. Rada Narodowa została rozwiązana i utworzono Zgromadzenie Narodowe (złożone z członków Azerbejdżańskiego Frontu Ludowego i byłych komunistów). Dwa dni później (gdy siły ormiańskie zajęły Lachin) Isa Gambar został wybrany na przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i objął obowiązki prezydenta do wyborów krajowych zaplanowanych na 17 czerwca 1992 r.

Prezydencja Elchibeya (1992–1993)

Byli komuniści nie przedstawili realnego kandydata w wyborach prezydenckich w Azerbejdżanie w 1992 roku, a lider PFA, były dysydent i więzień polityczny Abulfaz Elchibey , został wybrany na prezydenta z ponad 60 procentami głosów. W programie Elchibeya znalazł się sprzeciw wobec członkostwa Azerbejdżanu we Wspólnocie Niepodległych Państw , zacieśnienie stosunków z Turcją oraz chęć poprawy stosunków z irańskimi Azerbejdżanami.

Gejdar Alijew , któremu wiek 65 lat uniemożliwił kandydowanie na prezydenta, dobrze sobie radził w Nachiczewanie , ale musiał walczyć z ormiańską blokadą eksklawy . Azerbejdżan wstrzymał ruch kolejowy do iz Armenii, odcinając większość połączeń lądowych ze światem zewnętrznym. Negatywne skutki gospodarcze wojny w Górskim Karabachu dla obu krajów ilustrują współzależność Zakaukazia.

W ciągu roku od swojego wyboru Elchibey znalazł się w takiej samej sytuacji, która doprowadziła do upadku Mutalibowa. Walki w Górskim Karabachu obróciły się na korzyść Armenii, która zajęła około jednej piątej terytorium Azerbejdżanu i stworzyła ponad milion przesiedleńców wewnętrznych . Bunt wojskowy kierowany przez Surata Huseynova wybuchł na początku czerwca 1993 r. W Ganja. Kierownictwo SAL znalazło się bez wsparcia politycznego w wyniku niepowodzeń wojennych, pogarszającej się sytuacji gospodarczej i sprzeciwu ugrupowań kierowanych przez Alijewa. W Baku przejął władzę i szybko umocnił swoją pozycję Sierpniowe referendum w sprawie wotum zaufania odsunęło Elchibeya od prezydentury.

Prezydentura Gejdara Alijewa (1993–2003)

Gejdar Alijew podczas wizyty w Pentagonie w 1997 roku

Wybory prezydenckie odbyły się 3 października 1993 r., Które Hejdar Alijew wygrał przytłaczającą większością głosów. Do marca 1994 r. aresztowano Alijewa, w tym Surata Husejnowa . W 1995 r. żandarmeria wojskowa została oskarżona o planowanie zamachu stanu i rozwiązana ; spiskowcy zamachu stanu byli powiązani z prawicowymi tureckimi nacjonalistami . W następnym roku były przewodniczący Zgromadzenia Narodowego Rəsul Quliyev udał się na wygnanie, a pozycja Alijewa jako władcy absolutnego była niekwestionowana do końca 1996 roku.

W wyniku ograniczonych reform i podpisania w październiku 1994 r. kontraktu na przybrzeżny kompleks pól naftowych Azeri-Chirag-Gunashli , który doprowadził do wzrostu eksportu ropy na rynki zachodnie, gospodarka zaczęła się poprawiać. Jednak skrajny poziom korupcji i nepotyzmu w rządzie Alijewa uniemożliwił Azerbejdżanowi bardziej zrównoważony rozwój, zwłaszcza w sektorach innych niż naftowe.

W październiku 1998 Alijew został ponownie wybrany na drugą kadencję . Chociaż jego osłabiona opozycja oskarżyła go o oszustwa wyborcze, wybory nie spotkały się z powszechnym międzynarodowym potępieniem. Druga kadencja Alijewa charakteryzowała się ograniczonymi reformami, zwiększaniem wydobycia ropy i dominacją BP jako głównego zagranicznego koncernu naftowego Azerbejdżanu. Pole gazowe Shah Deniz jest częścią Południowego Korytarza Gazowego Komisji Europejskiej , az Turcją została podpisana umowa eksportowa. Prace na ropociągu Baku-Tbilisi-Ceyhan i Gazociąg Południowego Kaukazu został uruchomiony w 2003 roku; ropociąg został ukończony w 2005 r., a gazociąg w 2006 r. Azerbejdżan był stroną przerwanego rurociągu Nabucco .

Ilhama Alijewa w Monachium w 2010 roku

Zdrowie Alijewa zaczęło się pogarszać. Upadł podczas przemówienia telewizyjnego w kwietniu 2003 r., Aw październiku uczynił swojego syna Ilhama kandydatem na prezydenta bez sprzeciwu. Po kilku miesiącach w Cleveland Clinic z problemami z sercem i nerkami zmarł 12 grudnia 2003 roku.

Prezydentura Ilhama Alijewa (2003 – obecnie)

W innych kontrowersyjnych wyborach , w tym samym roku na prezydenta wybrano syna Hejdara, Ilhama Alijewa. Naznaczone przemocą wybory spotkały się z krytyką zagranicznych obserwatorów. Sprzeciw wobec administracji Alijewa jest powszechny, a przeciwnicy opowiadają się za bardziej demokratycznym rządem. Alijew został ponownie wybrany w 2008 roku , zdobywając 87 procent głosów, ponieważ partie opozycyjne zbojkotowały wybory. Po referendum konstytucyjnym z 2009 r . zniesiono ograniczenia kadencji prezydenckiej i ograniczono wolność prasy .

Wybory w 2010 roku stworzyły Zgromadzenie Narodowe lojalne wobec Alijewa; po raz pierwszy w historii Azerbejdżanu nie wybrano żadnego kandydata z głównego opozycyjnego Frontu Ludowego Azerbejdżanu ani partii Musavat. The Economist nazwał reżim Azerbejdżanu autorytarnym , umieszczając go na 135 miejscu na 167 krajów w Indeksie Demokracji z 2010 roku .

demonstracje przeciwko rządom Alijewa, wzywające do demokratycznych reform i nowego rządu. Alijew odpowiedział represjami bezpieczeństwa, używając siły do ​​stłumienia protestów w Baku i odmawiając ustępstw. W trakcie protestów, które rozpoczęły się w marcu, aresztowano ponad 400 osób. Liderzy opozycji, w tym Musavata , obiecali kontynuować demonstracje pomimo represji ze strony policji.

24 października 2011 roku Azerbejdżan został wybrany niestałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ . Od 1 do 5 kwietnia 2016 r. wznowiono starcia między siłami zbrojnymi Armenii i Azerbejdżanu.

W kwietniu 2018 roku prezydent Ilham Alijew zapewnił sobie czwartą z rzędu kadencję w wyborach , które zostały zbojkotowane przez główne partie opozycyjne jako sfałszowane.

27 września 2020 r. wznowiono nowe starcia w nierozwiązanym konflikcie o Górski Karabach wzdłuż Górskiej Linii Kontaktu . Zarówno siły zbrojne Azerbejdżanu, jak i Armenii zgłosiły ofiary wojskowe i cywilne. Porozumienie o zawieszeniu broni w Górskim Karabachu i zakończenie sześciotygodniowej wojny między Azerbejdżanem a Armenią były szeroko obchodzone w Azerbejdżanie, ponieważ dokonały one znacznych zdobyczy terytorialnych.

Zobacz też

• Pochodzenie Azerów
• Zachodni Azerbejdżan (koncepcja polityczna)

Dalsza lektura

• Altstadt, Audrey. Turcy azerbejdżańscy: władza i tożsamość pod rządami rosyjskimi (Azerbejdżan: Hoover Institution Press, 1992).
• Altstadt, Audrey. Sfrustrowana demokracja w poradzieckim Azerbejdżanie (2018)
• Ashurbeyli, S. „ Historia Shirvanshahs ” Elm 1983, 408 (w języku azerskim)
•   de Waal, Tomasz . Czarny ogród . NYU (2003). ISBN 0-8147-1945-7
•   Goltz, Tomasz . „Dziennik Azerbejdżanu: przygody nieuczciwego reportera w bogatej w ropę, rozdartej wojną Republice poradzieckiej”. ME Sharpe (1998). ISBN 0-7656-0244-X
• Gasimov, Zaur: The Caucasus , European History Online , Mainz: Institute of European History , 2011, dostęp: 18 listopada 2011.
• Kalankatu, Moisey (Movses). Historia Albańczyków kaukaskich . przeł. C. Dowsett. Londyńska seria orientalna, tom 8, 1961 (Szkoła Studiów Orientalnych i Afrykańskich, Univ of London)
• At Tabari, Ibn al-Asir (tłum. Z. Bunyadov), Baku, Elm, 1983?
• Jamil Hasanli. U zarania zimnej wojny: kryzys radziecko-amerykański nad irańskim Azerbejdżanem, 1941–1946 (Rowman & Littlefield; 409 stron; 75 USD). Omawia wspierany przez Sowietów ruch niepodległościowy w regionie i argumentuje, że kryzys w latach 1945–46 był pierwszym wydarzeniem, które doprowadziło Związek Radziecki do konfliktu ze Stanami Zjednoczonymi i Wielką Brytanią po sojuszu II wojny światowej
• Momen, M. Wprowadzenie do szyickiego islamu , 1985, Yale University Press 400 str.
• Shaffer, B. Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbejdżan Identity (Cambridge: MIT Press, 2002).
• Świętochowski Tadeusz. Rosja i Azerbejdżan: Borderland in Transition (Nowy Jork: Columbia University Press, 1995).
• Van der Leew, Ch. Azerbejdżan: poszukiwanie tożsamości: krótka historia (New York: St. Martin's Press, 2000).
• Historia Azerbejdżanu, tom I-III, 1960 Baku (po rosyjsku)

Linki zewnętrzne

• Oś czasu począwszy od 1828 roku z BBC News
• Historia Azerbejdżanu: dokumenty podstawowe ; Biblioteka Harolda B. Lee, Uniwersytet Brighama Younga .
• Przewodnik po stosunkach zagranicznych Stanów Zjednoczonych: Azerbejdżan (zawiera łącza do innych dokumentów rządu Stanów Zjednoczonych dotyczących Azerbejdżanu); Biuro Historyka Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych.