język irlandzki

W przypadku innych zastosowań zobacz język irlandzki (ujednoznacznienie) .

„Gaoidhealg” przekierowuje tutaj. Aby zapoznać się ze wspólną formą literacką, która była używana od XIII do XVI-XVIII wieku, zobacz Klasyczny gaelicki .

Standardowy język : Gaeilge, Gaeilge na hÉireann
irlandzki
Wymowa	Connacht irlandzki: [ˈɡeːlʲɟə] Munster irlandzki: [ˈɡeːl̪ˠən̠ʲ] Ulster irlandzki: [ˈɡeːlʲəc]
Pochodzi z	Irlandia
Pochodzenie etniczne	Irlandczyk
Ludzie mówiący w ojczystym języku	L1 : 170 000; dzienni użytkownicy spoza systemu edukacji: 73 000. (2019) L2 : nieznane; W 2016 roku 1 761 420 osób w wieku 3+ stwierdziło, że potrafi mówić po irlandzku w ROI. W 2021 r. 228 600 osób w wieku 3+ (12%) mówiło po irlandzku w NI. 18815 w Stanach Zjednoczonych.
Rodzina językowa	Indoeuropejski celtycki wyspiarski celtycki goidelic irlandzki
Wczesne formy	Prymitywny irlandzki staroirlandzki środkowoirlandzki wczesny nowożytny irlandzki
Standardowe formularze	An Caighdeán Oifigiúil (tylko w formie pisemnej)
dialekty	Connacht irlandzki Leinster irlandzki † Munster irlandzki Nowa Fundlandia † Ulster irlandzki
System pisania	Łaciński ( alfabet irlandzki ) Irlandzki Braille'a
Stan oficjalny
Język urzędowy w	Republika Irlandii Irlandia Północna Unia Europejska
Kody języków
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3	gle
Glottolog	tęczówka1253
ELP	Irlandczyk
Linguasfera	50-AAA
Odsetek respondentów, którzy powiedzieli, że potrafią mówić po irlandzku w spisach powszechnych Republiki Irlandii i Irlandii Północnej z 2011 r.
Irlandzki został sklasyfikowany jako zdecydowanie zagrożony przez UNESCO Atlas języków świata w niebezpieczeństwie (2010)

Irlandzki ( standardowy irlandzki : Gaeilge ), znany również jako gaelicki , jest językiem goidelskim z wyspiarskiej gałęzi celtyckiej rodziny języków celtyckich , która jest częścią rodziny języków indoeuropejskich . Irlandzki jest rodzimym językiem wyspy Irlandii i był pierwszym językiem populacji aż do XIX wieku, kiedy to angielski stopniowo zaczął dominować , zwłaszcza w ostatnich dziesięcioleciach stulecia. Irlandzki jest nadal używany jako pierwszy język w niewielkiej liczbie obszarów w niektórych hrabstwach, takich jak Cork , Donegal , Galway i Kerry , a także w mniejszych obszarach hrabstw Mayo , Meath i Waterford . Posługuje się nim również większa grupa zwykłych, ale nietradycyjnych użytkowników, głównie na obszarach miejskich, gdzie większość to drugi język głośniki. Całkowita liczba osób (w wieku 3 lat i starszych), które twierdziły, że potrafią mówić po irlandzku w kwietniu 2016 r., wyniosła 1 761 420, co stanowi 39,8% respondentów, ale 418 420 z nich stwierdziło, że nigdy tym językiem nie mówi, a kolejne 558 608 stwierdziło, że mówi nim tylko w ciągu system edukacji. Analiza językowa osób mówiących po irlandzku opiera się zatem przede wszystkim na liczbie codziennych użytkowników w Irlandii poza systemem edukacji, która w 2016 r. Wyniosła 20 586 w Gaeltacht i 53 217 poza nim, co daje łącznie 73 803.

Przez większość udokumentowanej historii Irlandii język irlandzki był dominującym językiem Irlandczyków , którzy zabrali go ze sobą do innych regionów , takich jak Szkocja i Wyspa Man , gdzie środkowoirlandzki dał początek szkockiemu gaelickiemu i manx . Przez pewien czas był również szeroko używany w całej Kanadzie , a około 200 000–250 000 osób posługujących się irlandzkim dziennie szacuje się na 200 000–250 000. Na wyspie Nowa Fundlandia unikalny dialekt języka irlandzkiego rozwinął się przed wypadnięciem z użycia na początku XX wieku.

Dzięki systemowi pisma , Ogham , którego historia sięga co najmniej IV wieku naszej ery, który był stopniowo zastępowany alfabetem łacińskim od V wieku naszej ery, irlandzki ma najstarszą literaturę wernakularną w Europie Zachodniej . Na wyspie język ma trzy główne dialekty: Munster , Connacht i Ulster . Wszyscy trzej różnią się mową i ortografią . Istnieje również „ standardowa forma pisemna”. „opracowany przez komisję parlamentarną w latach pięćdziesiątych XX wieku. Tradycyjny alfabet irlandzki , odmiana alfabetu łacińskiego z 18 literami , został zastąpiony standardowym alfabetem łacińskim (aczkolwiek z 7–8 literami używanymi głównie w zapożyczeniach ).

Irlandzki ma status konstytucyjny jako język narodowy i pierwszy język urzędowy Republiki Irlandii , jest także językiem urzędowym Irlandii Północnej i jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej . Organ publiczny Foras na Gaeilge jest odpowiedzialny za promocję języka na całej wyspie. Irlandzki nie ma organu regulacyjnego, ale standardową nowoczesną formę pisemną jest kierowany przez służbę parlamentarną i nowe słownictwo przez ochotniczą komisję z udziałem uniwersytetu. Współczesne obszary Irlandii, gdzie irlandzki jest nadal używany na co dzień jako pierwszy język, są wspólnie określane jako Gaeltacht .

Nazwy

po irlandzku

W An Caighdeán Oifigiúil ( „Oficjalny [pisemny] standard ”) nazwa języka to Gaeilge , z formy South Connacht , pisanej jako Gaedhilge przed reformą pisowni w 1948 r., Która pierwotnie była dopełniaczem Gaedhealg , forma używana w języku klasycznym gaelicki . Nowoczesna pisownia wynika z usunięcia niemego ⟨dh⟩ w Gaedhilge . Starsza pisownia obejmuje Gaoidhealg [ˈɡeːʝəlˠɡ] w klasycznym gaelickim i Goídelc [ˈɡoiðelˠɡ] w języku staroirlandzkim . Język goidelski , używany w odniesieniu do rodziny języków, wywodzi się ze staroirlandzkiego terminu.

Endonimy języka w różnych współczesnych irlandzkich dialektach obejmują: Gaeilge [ˈɡeːlʲɟə] w Galway, Gaeilg / Gaeilic / Gaeilig [ˈɡeːlʲəc] w Mayo i Ulster oraz Gaelainn / Gaoluinn [ˈɡeːl̪ˠən̠ʲ] w Munster , a także Gaedhealaing w Waterford do refleksji lokalna realizacja końcówki wyrazu /n̠ʲ/ jako [ɲ] .

Gaeilge ma również szersze znaczenie, w tym gaelicki Szkocji i Wyspy Man, a także Irlandii. Jeśli wymaga tego kontekst, wyróżnia się je odpowiednio jako Gaeilge na hAlban , Gaeilge Mhanann i Gaeilge na hÉireann .

Po angielsku

W języku angielskim (w tym hiberno-angielskim ) język ten jest zwykle określany jako irlandzki , a także gaelicki i irlandzki . Termin irlandzki gaelicki można zobaczyć, gdy anglojęzyczni omawiają związek między trzema językami goidelskimi ( irlandzkim , szkockim gaelickim i manx ). celtycki jest zbiorczym terminem dla języków goidelskich i gdy kontekst jest jasny, może być używany bez zastrzeżeń w odniesieniu do każdego języka z osobna. Gdy kontekst jest specyficzny, ale niejasny, termin można zakwalifikować jako gaelicki irlandzki, gaelicki szkocki lub gaelicki Manx. Historycznie nazwa „Erse” była czasami używana w języku szkockim, a następnie w języku angielskim w odniesieniu do języka irlandzkiego; a także szkocki gaelicki.

Goidelic jest synonimem języka gaelickiego, używanym głównie w typologii językowej i językoznawstwie historycznym . Języki goidelicki i brytyjski stanowią razem wyspiarskie języki celtyckie .

Historia

Osobny artykuł: Historia języka irlandzkiego

Pismo irlandzkie jest po raz pierwszy potwierdzone w inskrypcjach Ogham z IV wieku naszej ery, etapu języka znanego jako prymitywny irlandzki . Pisma te znaleziono w całej Irlandii i na zachodnim wybrzeżu Wielkiej Brytanii. Prymitywny irlandzki przeszedł przemianę w staroirlandzki w V wieku. Staroirlandzki, pochodzący z VI wieku, używał alfabetu łacińskiego i jest poświadczony głównie na marginesach rękopisów łacińskich. W tym czasie język irlandzki wchłonął niektóre łacińskie słowa, niektóre za pośrednictwem starowalijskiego , w tym terminy kościelne: przykładami są easpag (biskup) z episcopus i Domhnach (niedziela, z dominiki ).

W X wieku język staroirlandzki przekształcił się w średnioirlandzki , którym mówiono w całej Irlandii, na wyspie Man i w niektórych częściach Szkocji . Jest to język dużego zbioru literatury, w tym Cyklu Ulsterskiego . Od XII wieku średnioirlandzki zaczął ewoluować we współczesny irlandzki w Irlandii, szkocki gaelicki w Szkocji i język manx na wyspie Man .

Wczesny nowożytny irlandzki , pochodzący z XIII wieku, był podstawą języka literackiego zarówno Irlandii, jak i mówiącej po gaelicku Szkocji. Można powiedzieć , że współczesny irlandzki, o czym świadczą prace takich pisarzy jak Geoffrey Keating , pochodzi z XVII wieku i od tego czasu był medium literatury popularnej.

Od XVIII wieku język stracił popularność na wschodzie kraju. Przyczyny tej zmiany były złożone, ale sprowadzały się do kilku czynników:

• Zniechęcenie do jego stosowania przez administrację anglo-irlandzką.
• Poparcie Kościoła katolickiego dla języka angielskiego nad irlandzkim.
• Rozprzestrzenianie się dwujęzyczności od lat pięćdziesiątych XVIII wieku.

Dystrybucja języka irlandzkiego w 1871 roku

Zmiana charakteryzowała się dyglosią (dwa języki używane przez tę samą społeczność w różnych sytuacjach społecznych i ekonomicznych) i dwujęzycznością przejściową (monoglotyczni dziadkowie mówiący po irlandzku z dwujęzycznymi dziećmi i monoglotami anglojęzycznymi wnukami). W połowie XVIII wieku angielski stał się językiem katolickiej klasy średniej, Kościoła katolickiego i intelektualistów publicznych, zwłaszcza na wschodzie kraju. Coraz częściej, gdy wartość języka angielskiego stawała się oczywista, rodzice sankcjonowali zakaz języka irlandzkiego w szkołach. Rosnące zainteresowanie emigracją do Stanów Zjednoczonych i Kanady był także kierowcą, gdyż biegła znajomość języka angielskiego pozwoliła nowym imigrantom na podjęcie pracy w innych dziedzinach niż rolnictwo. Szacuje się, że od jednej czwartej do jednej trzeciej imigrantów podczas Wielkiego Głodu mówili po irlandzku.

Irlandzki nie był marginalny w modernizacji Irlandii w XIX wieku, jak się często zakłada. W pierwszej połowie stulecia było jeszcze około trzech milionów ludzi, dla których irlandzki był językiem podstawowym, a sama ich liczba uczyniła z nich siłę kulturową i społeczną. Irlandczycy często nalegali na używanie tego języka w sądach (nawet jeśli znali angielski), a irlandzki był również powszechny w transakcjach handlowych. Język był mocno zaangażowany w „religijną rewolucję”, która oznaczała standaryzację katolickich praktyk religijnych, a także był szeroko stosowany w kontekście politycznym. Aż do czasów Wielkiego Głodu i nawet później język ten był używany przez wszystkie klasy, a irlandzki był zarówno językiem miejskim, jak i wiejskim.

Ten dynamizm językowy znalazł odzwierciedlenie w wysiłkach niektórych intelektualistów publicznych, aby przeciwdziałać schyłkowi języka. Pod koniec XIX wieku zapoczątkowali odrodzenie języka gaelickiego , próbując zachęcić do nauki i używania języka irlandzkiego, chociaż niewielu dorosłych uczniów opanowało ten język. Wehikułem odrodzenia była Liga Celtycka ( Conradh na Gaeilge ), a szczególny nacisk położono na tradycję ludową, która w języku irlandzkim jest szczególnie bogata. Starano się także rozwijać dziennikarstwo i literaturę współczesną.

Chociaż zauważono, że Kościół katolicki odegrał rolę w upadku języka irlandzkiego przed odrodzeniem celtyckim, Kościół protestancki Irlandii również podjął jedynie niewielkie wysiłki, aby zachęcić do używania języka irlandzkiego w kontekście religijnym. Irlandzkie tłumaczenie Starego Testamentu autorstwa Leinstermana Muircheartacha Ó Cíonga na zlecenie biskupa Bedella , ukazał się po 1685 r. wraz z tłumaczeniem Nowego Testamentu. Poza tym anglicyzacja była postrzegana jako synonim „ucywilizowania” rdzennych Irlandczyków. Obecnie współcześni użytkownicy języka irlandzkiego w kościele naciskają na odrodzenie języka.

Szacuje się, że w 1800 r. było około 800 000 monoglotów mówiących po irlandzku , a liczba ta spadła do 320 000 pod koniec głodu i poniżej 17 000 w 1911 r . Seán Ó hEinirí z Cill Ghallagáin w hrabstwie Mayo , który zmarł 26 lipca 1998 r. prawdopodobnie ostatni jednojęzyczny użytkownik języka irlandzkiego.

Stan i polityka

Główny artykuł: Status języka irlandzkiego

Irlandia

Irlandzki jest uznawany przez Konstytucję Irlandii za narodowy i pierwszy język urzędowy Irlandii (drugim językiem urzędowym jest angielski). Mimo to prawie cała rządowa debata biznesowa i legislacyjna prowadzona jest w języku angielskim.

Douglas Hyde , założyciel Conradh na Gaeilge (Ligi Gaelickiej) , został pierwszym prezydentem Irlandii . Zapis jego wygłoszenia inauguracyjnej Deklaracji Urzędu w Roscommon Irish jest jednym z nielicznych nagrań tego dialektu.

Dwujęzyczny znak na Grafton Street w Dublinie

W spisie powszechnym z 2016 r. 10,5% respondentów stwierdziło, że mówi po irlandzku codziennie lub co tydzień, podczas gdy ponad 70 000 osób (4,2%) używa go jako zwykłego, codziennego środka komunikacji.

Od powstania Wolnego Państwa Irlandzkiego w 1922 r. (Patrz Historia Republiki Irlandii ), nowi mianowani do służby cywilnej Republiki Irlandii , w tym pracownicy pocztowi , poborcy podatkowi , inspektorzy rolni, Garda Síochána (policja) itp. , wymagano pewnej biegłości w języku irlandzkim. Zgodnie z prawem, Garda, do którego zwracano się po irlandzku, musiał odpowiadać również po irlandzku.

W 1974 roku, częściowo dzięki działaniom organizacji protestacyjnych, takich jak Ruch Wolności Językowej , wymóg wejścia do służby publicznej został zmieniony na biegłość w jednym języku urzędowym.

Niemniej jednak język irlandzki pozostaje przedmiotem obowiązkowym we wszystkich szkołach w Republice, które otrzymują pieniądze publiczne (zob. Edukacja w Republice Irlandii ). Nauczyciele szkół podstawowych muszą również zdać obowiązkowy egzamin zwany Scrúdú Cáilíochta sa Ghaeilge . Od 2005 r. Rekruci Garda Síochána muszą mieć świadectwo ukończenia szkoły irlandzkiej lub angielskiej, a podczas dwóch lat szkolenia otrzymują lekcje języka irlandzkiego. Oficjalne dokumenty rządu irlandzkiego muszą być publikowane zarówno w języku irlandzkim, jak i angielskim lub wyłącznie w języku irlandzkim (zgodnie z ustawą o językach urzędowych z 2003 r., egzekwowaną przez An Coimisinéir Teanga , rzecznik praw obywatelskich ds. języka irlandzkiego).

National University of Ireland wymaga, aby wszyscy studenci, którzy chcą rozpocząć studia w systemie federalnym NUI, zdali przedmiot z języka irlandzkiego na maturze lub egzaminach GCE / GCSE . Wyjątki dotyczą uczniów, którzy urodzili się lub ukończyli szkołę podstawową poza Irlandią oraz uczniów, u których zdiagnozowano dysleksję .

NUI Galway jest zobowiązane do wyznaczenia osób biegłych w języku irlandzkim, o ile są one również kompetentne we wszystkich innych aspektach wakatu, na który zostały powołane. Wymóg ten określa ustawa University College Galway Act z 1929 r. (sekcja 3). W 2016 roku uczelnia spotkała się z kontrowersjami, gdy ogłosiła powołanie rektora, który nie mówi po irlandzku. Misneach zorganizował protesty przeciwko tej decyzji. w następnym roku trzy uniwersytety ogłosiły, że Ciarán Ó hÓgartaigh, płynnie mówiący po irlandzku, będzie jego 13. rektorem.

Dwujęzyczne znaki drogowe w Creggs w hrabstwie Galway

Od wielu lat w kręgach politycznych, akademickich i innych toczy się ożywiona debata na temat niepowodzeń większości uczniów szkół anglojęzycznych w osiągnięciu kompetencji w języku irlandzkim, nawet po czternastu latach nauczania jako jednego z trzech głównych przedmiotów. Równoczesny spadek liczby tradycyjnych native speakerów był również powodem do niepokoju.

W 2007 roku filmowiec Manchán Magan znalazł w Dublinie niewielu mówiących po irlandzku i spotkał się z niedowierzaniem, gdy próbował się dogadać, mówiąc tylko po irlandzku w Dublinie. Nie był w stanie wykonać niektórych codziennych zadań, jak pokazano w jego filmie dokumentalnym No Béarla .

Dublinie , rośnie liczba osób mówiących po irlandzku . Wielu kształciło się w szkołach, w których językiem wykładowym jest irlandzki. Takie szkoły są znane jako Gaelscoileanna na poziomie podstawowym. Te irlandzkie szkoły średnie wysyłają znacznie wyższy odsetek uczniów do szkół trzeciego stopnia niż szkoły anglojęzyczne. W 2009 roku artykuł sugerował, że w ciągu jednego pokolenia zwykli użytkownicy języka irlandzkiego spoza Gaeltacht mogą zazwyczaj należeć do miejskiej, klasy średniej i dobrze wykształconej mniejszości.

Ustawodawstwo parlamentarne powinno być dostępne zarówno w języku irlandzkim, jak i angielskim, ale często jest dostępne tylko w języku angielskim. Nie zmienia to jednak faktu, że art. 25 ust. 4 Konstytucji Irlandii wymaga, aby „urzędowe tłumaczenie” dowolnej ustawy z jednego języka urzędowego zostało niezwłocznie dostarczone na drugi język urzędowy, jeśli nie zostało to już przyjęte w obu językach urzędowych.

W listopadzie 2016 r. RTÉ poinformowało, że ponad 2,3 miliona ludzi na całym świecie uczy się irlandzkiego za pośrednictwem aplikacji Duolingo . Prezydent Irlandii Michael Higgins oficjalnie uhonorował kilku tłumaczy ochotników za opracowanie wydania irlandzkiego i powiedział, że dążenie do praw do języka irlandzkiego pozostaje „niedokończonym projektem”.

Gaeltacht

Główny artykuł: Gaeltacht

Odsetek respondentów, którzy stwierdzili, że codziennie mówią po irlandzku poza systemem edukacji w spisie powszechnym z 2011 r. w stanie. ^{do zaktualizowania}

Istnieją obszary wiejskie w Irlandii, gdzie irlandzki jest nadal do pewnego stopnia używany na co dzień jako pierwszy język . Regiony te są znane indywidualnie i zbiorowo jako Gaeltacht (liczba mnoga Gaeltachtaí ). Chociaż biegle mówiący po irlandzku na tych obszarach, których liczbę szacuje się na 20–30 000, stanowią mniejszość ogólnej liczby biegle mówiących po irlandzku, reprezentują oni większą koncentrację osób mówiących po irlandzku niż inne części kraju i tylko w Gaeltacht , na których do pewnego stopnia nadal mówi się po irlandzku jako w języku narodowym społeczności.

Według danych zebranych przez Departament Turystyki, Kultury, Sztuki, Gaeltacht , Sportu i Mediów , tylko 1/4 gospodarstw domowych na obszarach Gaeltacht biegle posługuje się językiem irlandzkim. Autor szczegółowej analizy ankiety, Donncha Ó hÉallaithe z Galway-Mayo Institute of Technology , opisał politykę języka irlandzkiego stosowaną przez irlandzkie rządy jako „całkowitą i absolutną katastrofę”. The Irish Times , powołując się na swoją analizę opublikowaną w irlandzkojęzycznej gazecie Foinse , zacytował go w następujący sposób: „Jest absolutnym oskarżeniem kolejnych rządów irlandzkich, że u zarania państwa irlandzkiego było 250 000 biegle mówiących po irlandzku mieszkających na obszarach irlandzkojęzycznych lub częściowo irlandzkojęzycznych, ale obecnie liczba ta wynosi od 20 000 do 30 000”.

W latach dwudziestych XX wieku, kiedy powstało Wolne Państwo Irlandzkie , język irlandzki był nadal językiem narodowym na niektórych zachodnich obszarach przybrzeżnych. W latach trzydziestych XX wieku obszary, na których ponad 25% populacji mówiło po irlandzku, zostały sklasyfikowane jako Gaeltacht . Obecnie najsilniejszymi Gaeltacht , pod względem liczbowym i społecznym, są południowa Connemara , zachodnia część półwyspu Dingle i północno-zachodni Donegal, gdzie wielu mieszkańców nadal używa irlandzkiego jako podstawowego języka. Obszary te są często określane jako Fíor-Ghaeltacht (prawdziwy Gaeltacht ), termin pierwotnie stosowany oficjalnie w odniesieniu do obszarów, na których ponad 50% populacji mówiło po irlandzku.

Istnieją większe regiony Gaeltacht w hrabstwie Galway ( Contae na Gaillimhe ), w tym Connemara ( Conamara ), Wyspy Aran ( Oileáin Árann ), Carraroe ( An Cheathrú Rua ) i Spiddal ( An Spidéal ), na zachodnim wybrzeżu hrabstwa Donegal ( Contae Dhún na nGall ) oraz na półwyspach Dingle ( Corca Dhuibhne ) i Iveragh ( Uibh Rathach ) w hrabstwie Kerry ( Contae Chiarraí ).

Mniejsze istnieją również w hrabstwach Mayo ( Contae Mhaigh Eo ), Meath ( Contae na Mí ), Waterford ( Gaeltacht na nDéise , Contae Phort Láirge ) i Cork ( Contae Chorcaí ). Gweedore ( Gaoth Dobhair ) w hrabstwie Donegal jest największą parafią Gaeltacht w Irlandii. Letnie kolegia języka irlandzkiego w Gaeltacht w których co roku bierze udział kilkadziesiąt tysięcy nastolatków. Studenci mieszkają z rodzinami Gaeltacht, uczęszczają na zajęcia, uprawiają sport, chodzą do céilithe i są zobowiązani mówić po irlandzku. Promowane są wszystkie aspekty irlandzkiej kultury i tradycji.

Polityka

Ustawa o językach urzędowych z 2003 r

Główny artykuł: ustawa o językach urzędowych z 2003 r

Ustawa została uchwalona 14 lipca 2003 r., a jej głównym celem była poprawa ilości i jakości usług publicznych świadczonych w języku irlandzkim przez rząd i inne organy publiczne. Przestrzeganie ustawy jest monitorowane przez powołanego w 2004 roku An Coimisinéir Teanga (komisarza ds. języka irlandzkiego), do którego kierowane są wszelkie skargi lub wątpliwości dotyczące ustawy. Ustawa zawiera 35 sekcji, z których wszystkie szczegółowo opisują różne aspekty używania języka irlandzkiego w oficjalnej dokumentacji i komunikacji. Te sekcje obejmują takie tematy, jak używanie języka irlandzkiego w oficjalnych sądach, oficjalne publikacje i nazwy miejsc. Ustawa została niedawno zmieniona w grudniu 2019 r. w celu wzmocnienia już istniejących przepisów. Wszystkie wprowadzone zmiany uwzględniały dane zebrane z ankiet internetowych i pisemnych zgłoszeń.

Program języków urzędowych 2019–2022

System języków urzędowych został uchwalony 1 lipca 2019 r. i jest 18-stronicowym dokumentem zgodnym z wytycznymi Ustawy o językach urzędowych z 2003 r . Celem Programu jest świadczenie usług za pośrednictwem języka irlandzkiego i/lub angielskiego. Według Departamentu Taoiseach ma on „rozwijać zrównoważoną gospodarkę i odnoszące sukcesy społeczeństwo, realizować interesy Irlandii za granicą, wdrażać program rządowy i budować lepszą przyszłość dla Irlandii i wszystkich jej obywateli”.

20-letnia strategia dla języka irlandzkiego 2010-2030

Główny artykuł: 20-letnia strategia dla języka irlandzkiego 2010–2030

Strategia została opracowana 21 grudnia 2010 r. i będzie obowiązywać do 2030 r.; ma na celu ukierunkowanie na witalność językową i rewitalizację języka irlandzkiego. 30-stronicowy dokument opublikowany przez rząd Irlandii zawiera szczegółowe informacje na temat celów, jakie zamierza osiągnąć, starając się zachować i promować zarówno język irlandzki, jak i Gaeltacht. Podzielony jest na cztery odrębne fazy z zamiarem usprawnienia 9 głównych obszarów działania, w tym:

• "Edukacja"
• „ Gaeltacht ”
• „Rodzinne przekazywanie języka – wczesna interwencja”
• „Administracja, usługi i społeczność”
• „Media i technologia”
• „Słowniki”
• „Prawodawstwo i status”
• "Życie ekonomiczne"
• „Przekrojowe inicjatywy”

Ogólnym celem tej strategii jest zwiększenie liczby mówców z 83 000 do 250 000 do końca jej trwania.

Irlandia Północna

Główny artykuł: język irlandzki w Irlandii Północnej

Znak dla Departamentu Kultury, Sztuki i Wypoczynku w Irlandii Północnej, w języku angielskim, irlandzkim i Ulster Scots .

Przed podziałem Irlandii w 1921 r. język irlandzki był uznawany za przedmiot szkolny i „celtycki” w niektórych instytucjach trzeciego stopnia. W latach 1921-1972 Irlandia Północna miała zdecentralizowany rząd. W tamtych latach partia polityczna sprawująca władzę w parlamencie Stormont , Ulster Unionist Party (UUP), była wrogo nastawiona do tego języka. Kontekstem tej wrogości było używanie języka przez nacjonalistów. W nadawaniu istniało wyłączenie zgłaszania kwestii kulturowych mniejszości, a irlandzki był wykluczony z radia i telewizji przez prawie pierwsze pięćdziesiąt lat poprzedniego zdecentralizowanego rządu. Po 1998 r Porozumienie Wielkopiątkowe , język ten uzyskał stopniowe formalne uznanie w Irlandii Północnej od Wielkiej Brytanii, a następnie, w 2003 r., poprzez ratyfikację przez rząd brytyjski w odniesieniu do języka Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych . W porozumieniu z St Andrews z 2006 r . rząd brytyjski obiecał uchwalić przepisy promujące język, aw 2022 r. zatwierdził przepisy uznające irlandzki za język urzędowy obok angielskiego. Ustawa uzyskała królewską zgodę 6 grudnia 2022 r.

Język irlandzki był często używany jako karta przetargowa podczas tworzenia rządu w Irlandii Północnej, wywołując protesty organizacji i grup, takich jak An Dream Dearg .

Parlament Europejski

Irlandzki stał się językiem urzędowym UE 1 stycznia 2007 r., co oznacza, że ​​posłowie do PE biegle posługujący się językiem irlandzkim mogą teraz posługiwać się tym językiem w Parlamencie Europejskim i w komisjach, chociaż w przypadku tych ostatnich muszą wcześniej powiadomić tłumacza symultanicznego w aby zagwarantować, że to, co mówią, będzie tłumaczone na inne języki.

Chociaż język ten był językiem urzędowym Unii Europejskiej , do 2022 r. dostępne były tylko przepisy współdecyzji, ze względu na pięcioletnią derogację, o którą wystąpił rząd Irlandii podczas negocjacji nowego oficjalnego statusu tego języka. Rząd irlandzki zobowiązał się do przeszkolenia niezbędnej liczby tłumaczy pisemnych i ustnych oraz do poniesienia związanych z tym kosztów. To odstępstwo ostatecznie wygasło 1 stycznia 2022 r., czyniąc irlandzki po raz pierwszy w historii tego państwa w pełni uznanym językiem UE.

Zanim irlandzki stał się językiem urzędowym, uzyskał status języka traktatowego i tylko dokumenty UE najwyższego szczebla były udostępniane w języku irlandzkim.

Poza Irlandią

Główne artykuły: język irlandzki poza Irlandią i język irlandzki w Nowej Fundlandii

Język irlandzki był w czasach nowożytnych przenoszony za granicę przez rozległą diasporę , głównie do Wielkiej Brytanii i Ameryki Północnej, ale także do Australii , Nowej Zelandii i Argentyny . Pierwsze duże ruchy rozpoczęły się w XVII wieku, głównie w wyniku podboju Irlandii przez Cromwella , w wyniku którego wielu Irlandczyków zostało wysłanych do Indii Zachodnich . Irlandzka emigracja do Stanów Zjednoczonych była dobrze ugruntowana w XVIII wieku i została wzmocniona w latach czterdziestych XIX wieku przez tysiące uciekających przed głodem . Ten lot dotknął także Wielką Brytanię. Do tego czasu większość emigrantów mówiła po irlandzku jako pierwszym języku, chociaż angielski stawał się językiem podstawowym. Irlandzcy mówcy po raz pierwszy przybyli do Australii pod koniec XVIII wieku jako skazańcy i żołnierze, a wielu osadników mówiących po irlandzku podążyło za nimi, szczególnie w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Nowa Zelandia również otrzymała część tego napływu. Argentyna była jedynym krajem nieanglojęzycznym, który przyjął dużą liczbę irlandzkich emigrantów, a wśród nich było niewielu mówiących po irlandzku.

Stosunkowo niewielu emigrantów znało język irlandzki, ale rękopisy w tym języku przywieziono zarówno do Australii, jak i do Stanów Zjednoczonych, i to w Stanach Zjednoczonych powstała pierwsza gazeta, która w znacznym stopniu wykorzystywała język irlandzki: An Gaodhal . Również w Australii język ten trafił do druku. Odrodzenie gaelickie , które rozpoczęło się w Irlandii w latach 90. XIX wieku, znalazło odzew za granicą, gdzie we wszystkich krajach, do których wyemigrowali irlandzcy, powstały oddziały Conradh na Gaeilge .

Upadek języka irlandzkiego w Irlandii i spowolnienie emigracji pomogły zapewnić upadek języka za granicą, wraz z naturalnym zużyciem w krajach przyjmujących. Mimo to małe grupy entuzjastów nadal uczyły się i kultywowały język irlandzki w krajach diaspory i poza nią, a trend ten umocnił się w drugiej połowie XX wieku. Obecnie język jest nauczany na poziomie wyższym w Ameryce Północnej, Australii i Europie, a osoby mówiące po irlandzku poza Irlandią przyczyniają się do dziennikarstwa i literatury w tym języku. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie istnieją znaczące sieci irlandzkojęzyczne; dane opublikowane za lata 2006–2008 pokazują, że 22 279 Irlandzcy Amerykanie twierdzili, że w domu mówią po irlandzku.

Język irlandzki jest również jednym z języków Ligi Celtyckiej , organizacji pozarządowej, która promuje samostanowienie , celtycką tożsamość i kulturę w Irlandii , Szkocji , Walii , Bretanii , Kornwalii i na Wyspie Man , znanej pod wspólną nazwą języka celtyckiego narody .

Irlandzki był używany jako język wspólnotowy do początku XX wieku na wyspie Nowa Fundlandia , w formie znanej jako nowofundlandzki irlandzki . Niektóre cechy irlandzkiego słownictwa, gramatyki i wymowy są nadal używane we współczesnym angielskim nowofundlandzkim .

Stosowanie

Dane ze spisu powszechnego z 2016 r. Pokazują:

Całkowita liczba osób, które odpowiedziały „tak” na umiejętność mówienia po irlandzku w kwietniu 2016 r. Wyniosła 1 761 420, co stanowi niewielki spadek (0,7 procent) w stosunku do liczby 1 774 437 z 2011 r. Stanowi to 39,8 procent respondentów w porównaniu z 41,4 w 2011 roku… Spośród 73 803 osób, które na co dzień posługują się językiem irlandzkim (poza systemem edukacji), 20 586 (27,9%) mieszkało na obszarach Gaeltacht.

Codzienni mówcy po irlandzku w obszarach Gaeltacht w latach 2011-2016

Okolice Gaeltacht	2011	2016	Zmiana 2011/2016	Zmiana 2011/2016 (%)
Hrabstwo Cork	982	872	110	11,2%
Hrabstwo Donegal	7047	5929	1118	15,9%
Miasto Galway	636	647	11	1,6%
Hrabstwo Galway	10085	9445	640	6,3%
Hrabstwo Kerry	2501	2049	452	18,1%
Hrabstwo Mayo	1172	895	277	23,6%
Hrabstwo Meath	314	283	31	9,9%
Hrabstwo Waterford	438	467	29	6,6%
Wszystkie obszary Gaeltacht	23175	20586	2589	11,2%
Źródło:

W 1996 r. 3 okręgi wyborcze w stanie, w których codziennie mówiło się po irlandzku, to An Turloch (91%+), Scainimh (89%+), Min an Chladaigh (88%+).

dialekty

Irlandzki jest reprezentowany przez kilka tradycyjnych dialektów i różne odmiany „miejskiego” irlandzkiego. Te ostatnie zyskały własne życie i rosnącą liczbę native speakerów. Różnice między dialektami dają się odczuć w akcentach, intonacji, słownictwie i cechach strukturalnych.

Z grubsza mówiąc, trzy główne obszary dialektów, które przetrwały, pokrywają się z grubsza z prowincjami Connacht ( Cúige Chonnacht ), Munster ( Cúige Mumhan ) i Ulster ( Cúige Uladh ). Zapisy niektórych dialektów Leinster ( Cúige Laighean ) zostały sporządzone przez Irlandzką Komisję Folklorystyczną i inne. Nowa Fundlandia we wschodniej Kanadzie miała formę języka irlandzkiego wywodzącą się z języka irlandzkiego z Munster z końca XVIII wieku (patrz język irlandzki w Nowej Funlandii ).

Connacht

Główny artykuł: Connacht irlandzki

Historycznie rzecz biorąc, Connacht Irish reprezentuje najbardziej wysuniętą na zachód pozostałość obszaru dialektu, który kiedyś rozciągał się ze wschodu na zachód przez centrum Irlandii. Najsilniejszy dialekt irlandzkiego Connacht występuje w Connemarze i na Wyspach Aran . Znacznie bliżej większego Connacht Gaeltacht jest dialekt używany w mniejszym regionie na pograniczu Galway ( Gaillimh ) i Mayo ( Maigh Eo ). Istnieje wiele różnic między popularną formą języka irlandzkiego z Południowej Connemara, formą Mid-Connacht / Joyce Country (na granicy między Mayo i Galway) oraz formami Achill i Erris na północy prowincji.

Cechy w języku irlandzkim Connacht różniące się od oficjalnego standardu obejmują preferencję rzeczowników odsłownych kończących się na -achan , np. lagachan zamiast lagú , „osłabienie”. Niestandardowa wymowa Gaeltacht Cois Fharraige z wydłużonymi samogłoskami i mocno zredukowanymi końcówkami nadaje mu wyraźny dźwięk. Cechy wyróżniające dialekt Connacht i Ulster obejmują wymowę końcowego słowa / w / jako [w] , a nie jako [vˠ] w Munster. Na przykład sliabh („góra”) wymawia się [ʃlʲiəw] w Connacht i Ulster, w przeciwieństwie do [ʃlʲiəβ] na południu. Ponadto użytkownicy języka Connacht i Ulster mają tendencję do włączania zaimka „my” zamiast używania standardowej formy złożonej używanej w Munster, np. Bhí muid jest używane dla „byliśmy” zamiast bhíomar .

Podobnie jak w irlandzkim Munster, niektóre krótkie samogłoski są wydłużane, a inne dwugłoskowe przed ⟨ll, m, nn, rr, rd⟩, w słowach jednosylabowych i sylabie akcentowanej słów wielosylabowych, w których po sylabie następuje spółgłoska. Można to zobaczyć w ceann [cɑːn̪ˠ] "głowa", cam [kɑːmˠ] "krzywy", gearr [ɟɑːɾˠ] "krótki", ord [ouɾˠd̪ˠ] "sledgehammer", żółć [gɑːl̪ˠ] "cudzoziemiec, non-Gael", iontas [iːn̪ˠt̪ˠəsˠ] „cud, cud” itp. Forma ⟨(a) ibh⟩, występująca na końcu słów takich jak „ agaibh ”, jest zwykle wymawiana jako [iː].

Na przykład w południowej Connemara istnieje tendencja do zastępowania końcowego słowa /vʲ/ przez /bʲ/ , w słowach takich jak sibh , libh i dóibh (wymawiane odpowiednio jako „shiv”, „liv” i „ dófa ” w inne obszary). To umiejscowienie dźwięku B występuje również na końcu słów kończących się na samogłoski, takich jak acu ( [ˈakəbˠ] ) i leo ( [lʲoːbˠ] ). Istnieje również tendencja do pomijania /g/ w agamie , agat i znowun , cecha charakterystyczna także innych dialektów Connacht. Wszystkie te wymowy są wyraźnie regionalne.

Wymowa dominująca w Joyce Country (obszar wokół Lough Corrib i Lough Mask ) jest dość podobna do wymowy południowej Connemara, z podobnym podejściem do słów agam , agat i againn oraz podobnym podejściem do wymowy samogłosek i spółgłosek, ale tam zauważalne są różnice w słownictwie, przy czym niektóre słowa, takie jak doiligh (trudne) i foscailte , są preferowane od bardziej typowych deacair i oscailte . Innym interesującym aspektem tego subdialektu jest to, że prawie wszystkie samogłoski na końcu wyrazów wymawia się jako [iː]: eile (inne), cosa (stopy) i déanta (gotowe) wymawia się zwykle jako eilí , cosaí i odpowiednio déantai .

Północny dialekt Mayo Erris ( Iorras ) i Achill ( Acaill ) jest w gramatyce i morfologii zasadniczo dialektem Connacht, ale wykazuje pewne podobieństwa do Ulster Irish z powodu imigracji wywłaszczonych ludzi na dużą skalę po Plantation of Ulster . Na przykład słowa kończące się na -⟨bh, mh⟩ mają znacznie łagodniejszy dźwięk, z tendencją do kończenia słów takich jak leo i dóibh na ⟨f⟩, dając leofa i dófa odpowiednio. Oprócz słownictwa typowego dla innych obszarów Connachtu, można znaleźć również słowa ulsterskie, takie jak amharc (co oznacza „patrzeć”), nimhneach (bolesny lub obolały), druid (bliski), mothaigh (słyszeć), doiligh (trudny), úr (nowy) i tig le (być w stanie – czyli forma zbliżona do féidir ).

Prezydent Irlandii Douglas Hyde był prawdopodobnie jednym z ostatnich mówców irlandzkiego dialektu Roscommon .

Munster

Główny artykuł: Munster irlandzki

Munster Irish to dialekt używany w obszarach Gaeltacht w hrabstwach Cork ( Contae Chorcaí ), Kerry ( Contae Chiarraí ) i Waterford ( Contae Phort Láirge ). Obszary Gaeltacht w Cork można znaleźć na Cape Clear Island ( Oileán Chléire ) i Muskerry ( Múscraí ); te z Kerry leżą na Corca Dhuibhne i na półwyspie Iveragh ; i te z Waterford w Ring ( An Rinn ) i Old Parish ( An Sean Phobal ), które razem tworzą Gaeltacht na nDéise . Spośród trzech hrabstw irlandzki używany w Cork i Kerry jest dość podobny, podczas gdy w Waterford jest bardziej wyraźny.

Niektóre typowe cechy Munster Irish to:

1. Użycie czasowników syntetycznych równolegle z zaimkowym systemem podmiotów, stąd „muszę” to caithfead / caithfidh mé w Munster, podczas gdy inne dialekty preferują caithfidh mé ( mé oznacza „ja”). „Byłem i ty byłeś” to Bhíos agus bhís / Bhi mé agus bhí tú w Munster, ale częściej Bhí mé agus bhí tú w innych dialektach. Zauważ, że są to silne tendencje, a formy osobowe bhíos itp. są używane na Zachodzie i Północy, zwłaszcza gdy słowa są ostatnie w zdaniu.
2. Użycie niezależnych/zależnych form czasowników, które nie są ujęte w Standardzie. Na przykład „widzę” w Munster to chím , która jest formą niezależną - Ulster Irish również używa podobnej formy, tchím , podczas gdy „nie widzę” to ní fheicim , feicim jest formą zależną, która jest używana po cząstkach takie jak ní („nie”). Chím zostaje zastąpione przez feicim w Standardzie. Podobnie tradycyjna forma zachowana w Munster bheirim „Daję” / ní thugaim to tugaim / ní thugaim w Standardzie; gheibhim otrzymuję/ ní bhfaighim to faighim / ní bhfaighim .
3. Kiedy przed ⟨ll, m, nn, rr, rd⟩ i tak dalej, w słowach jednosylabowych i sylabach akcentowanych w słowach wielosylabowych, gdzie po sylabie następuje spółgłoska, niektóre krótkie samogłoski są wydłużane, podczas gdy inne są dyftongizowane , w ceann [ cɑun̪ˠ] "głowa", cam [kɑumˠ] "krzywy", gearr [ɟɑːɾˠ] "krótki", ord [oːɾˠd̪ˠ] "sledgehammer", żółć [gɑul̪ˠ] "cudzoziemiec, nie-Gael", iontas [uːn̪ˠt̪ˠəsˠ] „cud, cud”, compánach [kəumˠˈpˠɑːnˠəx] „towarzysz, kolega” itp.
4. Często używana jest konstrukcja kopularna obejmująca ea „to”. Tak więc „Jestem Irlandczykiem” można powiedzieć, że to Éireannach mé , a Éireannach to ea mé w Munster; istnieje jednak subtelna różnica w znaczeniu, pierwszy wybór jest prostym stwierdzeniem faktu, podczas gdy drugi kładzie nacisk na słowo Éireannach . W efekcie konstrukcja jest rodzajem „ frontingu ”.
5. Zarówno męskie, jak i żeńskie słowa podlegają osłabieniu po insan ( sa / san ) „w”, den „z” i don „do / dla”: sa tsiopa , „w sklepie”, w porównaniu ze standardowym sa siopa (standardowe lenites tylko rzeczowniki rodzaju żeńskiego w celowniku w tych przypadkach).
6. Zaćmienie ⟨f⟩ po sa : sa bhfeirm , „na farmie”, zamiast san fheirm .
7. Zaćmienie ⟨t⟩ i ⟨d⟩ po przyimku + przedimek w liczbie pojedynczej, ze wszystkimi przyimkami z wyjątkiem insan , den i don : ar an dtigh „w domu”, ag an ndoras „przy drzwiach”.
8. Akcent jest generalnie na drugiej sylabie słowa, gdy pierwsza sylaba zawiera krótką samogłoskę, a druga sylaba zawiera długą samogłoskę lub dyftong, lub jest -⟨ (e) ach⟩, np. Ciarán wymawia się [ciəˈɾˠaːn̪ˠ] w przeciwieństwie do [ ˈciəɾˠaːn̪ˠ] w Connacht i Ulster.

Ulster

Główny artykuł: Ulster irlandzki

Ulster Irish to dialekt używany w regionach Gaeltacht w Donegal. Regiony te obejmują wszystkie społeczności Ulsteru, w których mówiono po irlandzku w nieprzerwanej linii od czasów, gdy język ten był dominującym językiem w Irlandii. Społeczności irlandzkojęzyczne w innych częściach Ulsteru są wynikiem odrodzenia języka – anglojęzycznych rodzin decydujących się na naukę irlandzkiego. Dane spisowe pokazują, że 4130 osób mówi nim w domu.

Pod względem językowym najważniejszym z dzisiejszych dialektów Ulsteru jest ten, którym mówi się, z niewielkimi różnicami, zarówno w Gweedore ( Gaoth Dobhair = Inlet of Streaming Water), jak i The Rosses ( na Rossa ).

Ulster irlandzki brzmi zupełnie inaczej niż pozostałe dwa główne dialekty. Ma kilka wspólnych cech z południowymi dialektami szkockiego gaelickiego i manx , a także ma wiele charakterystycznych słów i odcieni znaczeń. Jednak od czasu upadku tych irlandzkich dialektów, którymi mówi się natywnie w dzisiejszej Irlandii Północnej, prawdopodobnie przesadą jest postrzeganie dzisiejszego Ulster Irish jako formy pośredniej między szkockim gaelickim a południowymi i zachodnimi dialektami irlandzkiego. Północno-szkocki gaelicki ma wiele cech wspólnych spoza Ulsteru z irlandzkim munsterskim.

Jedną z zauważalnych cech Ulster Irish, Scots Gaelic i Manx jest użycie ujemnej cząstki cha (n) zamiast Munster i Connacht ní . Chociaż irlandzki z południowego Donegal ma tendencję do używania ní częściej niż cha(n) , cha(n) prawie wyparło ní w dialektach najbardziej wysuniętych na północ (np. Rosguill i Tory Island ), chociaż nawet na tych obszarach níl „nie jest” jest bardziej powszechne niż chan fhuil lub cha bhfuil . Inną zauważalną cechą jest wymowa końcówki czasownika w pierwszej osobie liczby pojedynczej -(a)im jako -(e)am , również wspólna dla człowieka i Szkocji ( Munster / Connacht siúlaim „chodzę”, Ulster siúlam ).

Leinster

Aż do początku XIX wieku, a nawet później, we wszystkich dwunastu hrabstwach Leinster mówiono po irlandzku. Dowody dostarczone przez nazwy miejsc, źródła literackie i nagraną mowę wskazują, że nie było dialektu Leinster jako takiego. Zamiast tego główny dialekt używany w prowincji był reprezentowany przez szeroki centralny pas rozciągający się od zachodniego Connacht na wschód do ujścia rzeki Liffey i na południe do Wexford , choć z wieloma lokalnymi odmianami. Dwa mniejsze dialekty były reprezentowane przez mowę ulsterską hrabstw Meath i Louth, która rozciągała się na południe aż do doliny Boyne oraz dialekt Munster występujący w Kilkenny i południowym Laois.

Główny dialekt miał cechy, które przetrwały do ​​dziś tylko w języku irlandzkim Connacht. Zwykle kładł nacisk na pierwszą sylabę słowa i wykazywał preferencję (występującą w nazwach miejsc) dla wymowy ⟨cr⟩, gdzie standardowa pisownia to ⟨cn⟩. Słowo cnoc (wzgórze) byłoby zatem wymawiane jako croc . Przykładami są nazwy miejsc Crooksling ( Cnoc Slinne ) w hrabstwie Dublin i Crukeen ( Cnoicín ) w Carlow. East Leinster wykazał tę samą dyftongizację lub wydłużenie samogłosek, co w irlandzkim Munster i Connacht w słowach takich jak poll (dziura), cill (klasztor), cewka (drewno), ceann (głowa), cam (krzywy) i sen (tłum). Cechą dialektu była wymowa ⟨ao⟩, która generalnie stała się [eː] we wschodnim Leinster (jak w Munster) i [iː] na zachodzie (jak w Connacht).

Wczesne dowody dotyczące potocznego języka irlandzkiego we wschodnim Leinster można znaleźć w The Fyrst Boke of the Introduction of Knowledge (1547), autorstwa angielskiego lekarza i podróżnika Andrew Borde'a. Ilustrujące zwroty, których używa, obejmują:

język angielski	Leinster irlandzki
	Zanglicyzowana pisownia	pisownia irlandzka
Jak się masz?	Stan Kanysa?	[ Canas 'tá tú? ]
Ja mam sie dobrze, dziekuje	Tam goomah gramahagood.	[ Tá mé go maith, go raibh maith agat. ]
Proszę pana, czy pan mówi po irlandzku?	Sor, czy galow oket?	[ Panie, 'bhfuil Gaeilig [Gaela'] agat? ]
Żono, daj mi chleb!	Benytee, toor haran!	[ A bhean tí, tabhair arán! ]
Jak daleko jest do Waterford?	Gath haad o showh go part laarg? .	[ Gá fhad as [a] seo go Port Láirge? ]
Jest jeden na dwadzieścia mil.	Myle hewryht.	[ Míle a haon ar fhichid. ]
Kiedy mam iść spać, żono?	Gah hon rah moyd holow?	[ Zdobądź rachamaoid i chodladh? ]

Blady

Blady – według statutu z 1488 r

The Pale ( An Pháil ) był obszarem wokół późnośredniowiecznego Dublina pod kontrolą rządu angielskiego. Pod koniec XV wieku obejmował obszar wzdłuż wybrzeża od Dalkey , na południe od Dublina , do garnizonowego miasta Dundalk , z wewnętrzną granicą obejmującą Naas i Leixlip w hrabstwie Kildare oraz Trim i Kells w hrabstwie Meath na północy. Na tym obszarze „Englyshe tunge” angielski nigdy tak naprawdę nie był językiem dominującym – a ponadto pojawił się stosunkowo późno; pierwszymi kolonizatorami byli Normanowie, którzy mówili po francusku normańskim, a przed tymi nordyckimi. Język irlandzki zawsze był językiem większości populacji. Angielski urzędnik zauważył o Pale w 1515 r., Że „wszyscy zwykli ludzie ze wspomnianych pół hrabstw, którzy przestrzegają praw króla, w większości są pochodzenia irlandzkiego, mają irlandzkie zwyczaje i mówią po irlandzku”.

Wraz ze wzmocnieniem angielskiej kontroli kulturowej i politycznej zaczęły zachodzić zmiany językowe, ale stało się to wyraźnie widoczne dopiero w XVIII wieku. Nawet wtedy, w okresie dziesięcioletnim 1771–81, odsetek osób mówiących po irlandzku w Meath wynosił co najmniej 41%. Do 1851 roku spadło to do mniej niż 3%.

Ogólny upadek

Angielski rozwinął się silnie w Leinster w XVIII wieku, ale nadal było wielu mówiących po irlandzku. W okresie dziesięcioletnim 1771–81 niektóre hrabstwa oszacowały odsetek osób mówiących po irlandzku w następujący sposób (chociaż szacunki prawdopodobnie będą zbyt niskie):

Kilkenny 57%

Louth 57%

Longford 22%

Westmeath 17%

Język odnotował najszybszy początkowy spadek w hrabstwach Dublin, Kildare, Laois, Wexford i Wicklow. W ostatnich latach hrabstwo Wicklow zostało odnotowane jako mające najniższy odsetek osób mówiących po irlandzku spośród wszystkich hrabstw w Irlandii, przy czym tylko 0,14% jego populacji twierdzi, że ma zadowalającą znajomość języka. Odsetek dzieci mówiących po irlandzku w Leinster spadł następująco: 17% w XVIII wieku, 11% w XIX wieku, 3% w latach trzydziestych XIX wieku i praktycznie żaden w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Irlandzki spis ludności z 1851 r. wykazał, że w hrabstwie Dublin nadal było wielu starszych mówców. Nagrania dźwiękowe zostały wykonane w latach 1928-1931 niektórych z ostatnich mówców w Omeath , Hrabstwo Louth (teraz dostępne w formie cyfrowej). Ostatnim znanym tradycyjnym native speakerem w Omeath iw całym Leinster była Annie O'Hanlon (z domu Dobbin), która zmarła w 1960 roku. Jej dialekt był w rzeczywistości gałęzią języka irlandzkiego z południowo-wschodniego Ulsteru.

Użytkowanie miejskie od średniowiecza do XIX wieku

Irlandzki był językiem wspólnotowym w irlandzkich miastach aż do XIX wieku. W XVI i XVII wieku był szeroko rozpowszechniony nawet w Dublinie i Pale. Angielski administrator William Gerard (1518–1581) skomentował następująco: „Wszyscy Anglicy i większość z zachwytem, ​​nawet w Dublinie, mówią po irlandzku”, podczas gdy staroangielski historyk Richard Stanihurst (1547-1618) ubolewał, że „Kiedy ich potomstwo nie stało się tak ostrożne w przestrzeganiu, jak ich przodkowie byli mężni w podbojach, język irlandzki został swobodnie zadenizowany w English Pale: ta rak zakorzenił się tak głęboko, jak ciało, które przed był cały i zdrowy, był stopniowo ropiejący iw pewnym sensie całkowicie zgniły”.

Język irlandzki z Dublina, położony między dialektami Meath i Louth ze wschodniego Ulsteru na północy a dialektem Leinster-Connacht dalej na południe, mógł odzwierciedlać cechy zarówno pod względem fonologii, jak i gramatyki. W samym hrabstwie Dublin ogólną zasadą było położenie nacisku na początkową samogłoskę słów. Z czasem okazuje się, że formy celownika przejęły inne końcówki przypadków w liczbie mnogiej (tendencja w mniejszym stopniu spotykana w innych dialektach). W liście pisanym w Dublinie w 1691 roku znajdujemy takie przykłady jak: gnóthuimh (biernik, standardową formą jest gnóthaí ), tíorthuibh (biernik, standardową formą jest tíortha ) i leithscéalaibh (dopełniacz, standardową formą jest leithscéalta ).

Władze angielskie okresu cromwellowskiego, świadome, że w Dublinie powszechnie mówiono po irlandzku, zorganizowały jego oficjalne użycie. W 1655 roku kilku miejscowych dygnitarzy otrzymało polecenie nadzorowania wykładu w języku irlandzkim, który miał zostać wygłoszony w Dublinie. W marcu 1656 roku nawrócony ksiądz katolicki, Séamas Corcy, został wyznaczony do głoszenia kazań w języku irlandzkim w parafii Bride w każdą niedzielę, a także otrzymał polecenie głoszenia kazań w Droghedzie i Athy . W 1657 r. angielscy koloniści w Dublinie złożyli petycję do Rady Miejskiej, skarżąc się, że w samym Dublinie „powszechnie i zwykle mówi się po irlandzku”.

Istnieją współczesne dowody na używanie języka irlandzkiego w innych obszarach miejskich w tamtym czasie. W 1657 r. uznano za konieczne odczytanie w Cork przysięgi odrzucenia (odrzucenia władzy papieża) po irlandzku , aby ludzie mogli ją zrozumieć.

Irlandzki był wystarczająco silny na początku XVIII wieku w Dublinie, aby być językiem koterii poetów i skrybów, na czele której stali Seán i Tadhg Ó Neachtain, obaj znani poeci. Działalność skrybów w języku irlandzkim trwała w Dublinie przez cały XVIII wiek. Znakomitym przykładem był Muiris Ó Gormáin (Maurice Gorman), płodny producent rękopisów, który reklamował swoje usługi (w języku angielskim) w Dublin Journal Faulknera . W czasie spisu powszechnego z 1851 r. W hrabstwie Dublin nadal znajdowała się znaczna liczba osób mówiących po irlandzku .

W innych ośrodkach miejskich potomkowie średniowiecznych osadników anglo-normańskich, tzw. staroangielski , do XVI wieku mówili po irlandzku lub byli dwujęzyczni. Angielski administrator i podróżnik Fynes Moryson , pisząc w ostatnich latach XVI wieku, powiedział, że „Angielscy Irlandczycy i sami obywatele (z wyjątkiem mieszkańców Dublina, gdzie rezyduje lord zastępca), chociaż mówili po angielsku równie dobrze jak my, to jednak powszechnie mówią między sobą po irlandzku i nasza znajoma rozmowa prawie ich nie skłoniła do rozmowy z nami po angielsku”. W Galway, mieście zdominowanym przez staroangielskich kupców i lojalnym wobec Korony aż do r Irlandzkie wojny konfederackie (1641–1653), użycie języka irlandzkiego sprowokowało już uchwalenie aktu Henryka VIII (1536), nakazującego, co następuje:

Chodzi o to, że każdy mieszkaniec naszego miasta [Galway] stara się mówić po angielsku i używać języka angielskiego; a szczególnie, że ty i każdy z was nakłaniacie swoje dzieci do nauki mówienia po angielsku…

Upadek rodzimych instytucji kulturalnych w XVII wieku spowodował spadek prestiżu społecznego Irlandczyków i stopniową anglicyzację klas średnich. Spis ludności z 1851 r. Wykazał jednak, że miasta Munster nadal miały znaczną populację irlandzkojęzyczną. Znacznie wcześniej, w 1819 roku, James McQuige, weteran świecki metodystyczny w języku irlandzkim, napisał: „W niektórych z największych południowych miast, Cork, Kinsale , a nawet w protestanckim mieście Bandon , prowiant sprzedawany jest na targowiskach, a na ulicach wykrzykiwany po irlandzku”. Irlandczycy stanowili ponad 40% populacji Cork nawet w 1851 roku.

Nowoczesne zastosowanie miejskie

Pod koniec XVIII i XIX wieku liczba osób mówiących po irlandzku w Dublinie zmniejszyła się, zgodnie z trendem gdzie indziej. Trwało to do końca XIX wieku, kiedy to odrodzenie gaelickie przyniosło powstanie silnej irlandzkojęzycznej sieci, zwykle zjednoczonej przez różne gałęzie Conradh na Gaeilge , której towarzyszyła odnowiona działalność literacka. W latach trzydziestych Dublin wiódł ożywione życie literackie w języku irlandzkim.

Urban Irish był beneficjentem, od ostatnich dziesięcioleci XX wieku, szybko rozwijającego się systemu Gaelscoileanna , nauczającego wyłącznie w języku irlandzkim. Od 2019 roku w samym Dublinie jest 37 takich szkół podstawowych.

Sugerowano, że irlandzkie miasta zdobywają masę krytyczną osób mówiących po irlandzku, co znajduje odzwierciedlenie w ekspansji mediów w języku irlandzkim. Wielu z nich to młodsi mówcy, którzy po zetknięciu się z irlandzkim w szkole podjęli wysiłek zdobycia płynności, podczas gdy inni kształcili się w języku irlandzkim, a niektórzy wychowali się w języku irlandzkim. Osoby ze środowisk anglojęzycznych są obecnie często określane jako nuachainteoirí („nowi mówcy”) i wykorzystują wszelkie dostępne możliwości (festiwale, imprezy „pop-up”), aby ćwiczyć lub doskonalić swój irlandzki.

Sugerowano, że standardem porównawczym jest nadal irlandzki z Gaeltacht, ale inne dowody sugerują, że młodzi użytkownicy miast są dumni z posiadania własnej, charakterystycznej odmiany języka. Porównanie tradycyjnego irlandzkiego i miejskiego irlandzkiego pokazuje, że rozróżnienie między szerokimi i smukłymi spółgłoskami, które ma fundamentalne znaczenie dla irlandzkiej fonologii i gramatyki, nie jest w pełni ani konsekwentnie przestrzegane w miejskim języku irlandzkim. Ta i inne zmiany sprawiają, że irlandzki miejski stanie się nowym dialektem, a nawet, w długim okresie, rozwinie się w kreolski (tj. nowy język) odrębny od irlandzkiego z Gaeltacht. Argumentowano również, że wśród osób mówiących po irlandzku istnieje pewien elitaryzm, przy czym największy szacunek darzony jest Irlandczykami rodzimych użytkowników języka Gaeltacht, a irlandzki „dubliński” (tj. miejski) jest niedostatecznie reprezentowany w mediach. Towarzyszy temu jednak brak uznania przez niektórych irlandzkich mieszkańców miast cech gramatycznych i fonologicznych istotnych dla struktury języka.

Normalizacja

Główny artykuł: An Caighdeán Oifigiúil

Nie ma jednego oficjalnego standardu wymowy języka irlandzkiego. Niektóre słowniki, takie jak Foclóir Póca , zapewniają jedną wymowę. Słowniki internetowe, takie jak Foclóir Béarla-Gaeilge, udostępniają pliki audio w trzech głównych dialektach. Różnice między dialektami są znaczne i prowadzą do powtarzających się trudności w konceptualizacji „standardowego irlandzkiego”. W ostatnich dziesięcioleciach kontakty między użytkownikami różnych dialektów stały się częstsze, a różnice między dialektami są mniej zauważalne.

An Caighdeán Oifigiúil („The Official Standard”), często skracany do An Caighdeán , to standard pisowni i gramatyki pisanego języka irlandzkiego, opracowany i używany przez irlandzki rząd. Jego zasady są przestrzegane przez większość szkół w Irlandii, chociaż szkoły w regionach irlandzkojęzycznych i w ich pobliżu również używają lokalnego dialektu. Został opublikowany przez dział tłumaczeń Dáil Éireann w 1953 roku i zaktualizowany w 2012 i 2017 roku.

Fonologia

Główny artykuł: fonologia irlandzka

W wymowie irlandzki najbardziej przypomina swoich najbliższych krewnych, szkocki gaelicki i manx . Godną uwagi cechą jest to, że spółgłoski (z wyjątkiem /h/ ) występują w parach, jedna „szeroka” ( welaryzowana , wymawiana z tyłem języka odciągniętym w kierunku podniebienia miękkiego) i jedna „smukła” ( podpalana , wymawiana środkiem język uniesiony w kierunku podniebienia twardego). Chociaż pary szeroko-smukłe nie są unikalne dla języka irlandzkiego (występują na przykład w języku rosyjskim ), w języku irlandzkim pełnią funkcję gramatyczną.

Fonemy spółgłoskowe

		Wargowy		koronalny		Grzbietowy		krtaniowy
		szeroki	smukły	szeroki	smukły	szeroki	smukły
Zatrzymywać się	bezdźwięczny	P	P	T	T	k	C
	dźwięczny	B	B	D	D	ɡ	ɟ
Frykatywny / przybliżony	bezdźwięczny	F	F	S	ʃ	X	C	H
	dźwięczny	w	vʲ			ɣ	J
Nosowy		M	M	N	N	N	ɲ
Uzyskiwać				ɾˠ	ɾʲ
Boczny				l̪ˠ	lʲ

Fonemy samogłoskowe

	Przód		Centralny	Z powrotem
	krótki	długi	krótki	krótki	długi
Zamknąć	ɪ	I		ʊ	uː
Środek	ɛ	mi	ə	ɔ	oː
otwarty			A		ɑː

Dyftongi : iə, uə, əi, əu .

Składnia i morfologia

Główne artykuły: gramatyka irlandzka , deklinacja irlandzka , koniugacja irlandzka i składnia irlandzka

Irlandzki jest językiem fuzyjnym , VSO , mianownikowo-biernikowym . Irlandzki nie jest ani czasownikiem , ani ramką satelitarną i swobodnie używa czasowników deiktycznych .

Odmiana rzeczowników dla 3 liczb : liczba pojedyncza , podwójna (tylko w połączeniu z liczbą dhá "dwa"), liczba mnoga ; 2 płcie : męska, żeńska; i 4 przypadki : nomino - biernik ( ainmneach ), wołacz ( gairmeach ), dopełniacz ( ginideach ) i przyimek - miejscownik ( tabharthach ), ze skamieniałymi śladami starszego biernika . Przymiotniki zgadzają się z rzeczownikami pod względem liczby , rodzaju i przypadku . Przymiotniki na ogół następują po rzeczownikach, chociaż niektóre rzeczowniki poprzedzają je lub poprzedzają . Przymiotniki wskazujące mają formy proksymalne , środkowe i dystalne . Przypadek przyimkowy - miejscownik nazywa się celownikiem zgodnie z konwencją, choć wywodzi się z ablacji protoceltyckiej.

Czasowniki odmienne dla 3 czasów : przeszłego , teraźniejszego , przyszłego ; 2 aspekty : dokonany , niedoskonały ; 2 liczby: pojedyncza , mnoga ; 4 tryby : oznajmujący , łączący , warunkowy , rozkazujący ; 2 formy względne, obecny i przyszły krewny; aw niektórych czasownikach niezależne i zależne formy. Koniugat czasowników dla 3 osób i forma bezosobowa, która jest wolna od aktora ; trzecia osoba liczby pojedynczej działa jako forma osobowa wolna od osoby, którą można śledzić lub w inny sposób odnosić się do dowolnej osoby lub numeru.

Istnieją dwa czasowniki oznaczające „być”, jeden dla cech nieodłącznych z tylko dwiema formami, jest „obecny” i ba „przeszły” i „warunkowy”, a jeden dla cech przejściowych , z pełnym zestawem form z wyjątkiem przymiotnika werbalnego . Te dwa czasowniki dzielą jeden rzeczownik czasownikowy.

Tworzenie czasowników irlandzkich wykorzystuje system mieszany podczas koniugacji, przy czym stosowane są zarówno metody analityczne , jak i syntetyczne , w zależności od czasu, liczby, nastroju i osoby. Na przykład w oficjalnym standardzie czasowniki czasu teraźniejszego mają formy koniugowane tylko w 1. osobie i formach autonomicznych (tj. molaim „chwalę”, molaimid „chwalimy”, moltar „jest chwalony, jeden chwali”), podczas gdy wszystkie inne osoby są przekazywane analitycznie (tj. molann sé „on chwali”, molann sibh „chwalisz”). Stosunek form analitycznych do syntetycznych w danym paradygmacie czasownika zmienia się w zależności od różnych czasów i nastrojów. Formy warunkowe, rozkazujące i przeszłe nawykowe preferują formy syntetyczne w większości osób i liczb, podczas gdy formy łączące, przeszłe, przyszłe i teraźniejsze preferują głównie formy analityczne.

Znaczenie strony biernej jest w dużej mierze przekazywane przez autonomiczną formę czasownika, jednak istnieją również inne konstrukcje analogiczne do konstrukcji biernej i wypadkowej . Istnieje również szereg partykuł przedwerbalnych oznaczających zdania przeczące , pytające , łączące , względne itp. Istnieje rzeczownik czasownikowy i przymiotnik czasownikowy . Formy czasowników są bardzo regularne , wiele gramatyk rozpoznaje tylko 11 czasowników nieregularnych .

Przyimki odmieniają się dla osoby i liczby . Różne przyimki rządzą różnymi przypadkami . W języku staroirlandzkim przyimki rządziły różnymi przypadkami w zależności od zamierzonej semantyki ; to zniknęło we współczesnym języku irlandzkim, z wyjątkiem skamieniałej formy.

Irlandzki nie ma czasownika, który wyrażałby posiadanie; zamiast tego słowo ag („w” itp.) jest używane w połączeniu z przejściowym czasownikiem „być” bheith :

• Tá leabhar agam. "Mam książkę." (Dosłownie „jest u mnie książka”, por. rosyjski У меня есть книга, fiński minulla on kirja , francuski le livre est à moi )
• Tá leabhar agat. „Ty (liczba pojedyncza) masz książkę”.
• Tá leabhar aige. "On ma książkę."
• Tá leabhar aici. "Ona ma książkę."
• Tá leabhar ponownie. „Mamy książkę”.
• Tá leabhar agaibh. „Ty (liczba mnoga) masz książkę”.
• Tá leabhar acu. „Oni mają książkę”.

Liczebniki mają 3 formy: abstrakcyjną, ogólną i porządkową. Liczby od 2 do 10 (i te w połączeniu z wyższymi liczbami) są rzadko używane w odniesieniu do ludzi, zamiast nich używa się liczb:

• a dó „Dwa”.
• dhá leabhar „Dwie książki”.
• beirt „Dwie osoby, para”, beirt fhear „Dwóch mężczyzn”, beirt bhan „Dwie kobiety”.
• dara , tarna (swobodna odmiana) „Drugi”.

Irlandzki ma zarówno system dziesiętny, jak i dziesiętny:

10: Deich

20: karta

30: dwudziestka – deich is fiche ; dziesiętny – triocha

40: v. daichead, da fhichead ; D. ceathracha

50: v. deich jest daichead ; D. caoga (też: leathchéad "pół setki")

60: v. tri fichid ; D. seasca

70: v. Deich jest trí fichid ; D. seachto

80: v. cheithre fichid ; D. ochto

90: v. deich jest cheithre fichid ; D. nocha

100: v. cuig fichid ; D. cead

Liczba taka jak 35 ma różne formy:

cúigdéag to fichid „15 i 20”

cúig to triocha „5 i 30”

cúigdéag ar fhichid „15 na 20”

cúig ar thríochaid „5 na 30”

cúigdéag fichead „15 z 20 (dopełniacz)”

cúig tríochad „5 z 30 (dopełniacz)”

fiche 'sa cúigdéag „20 i 15”

triocha 'sa cúig „30 i 5”

Ten ostatni jest najczęściej używany w matematyce.

Początkowe mutacje

Główny artykuł: irlandzkie mutacje początkowe

W języku irlandzkim istnieją dwie klasy początkowych mutacji spółgłoskowych , które wyrażają związek gramatyczny i znaczenie czasowników, rzeczowników i przymiotników:

• Lenition ( séimhiú ) opisuje zamianę zwartych na frykatywne . Oznaczony czcionką gaelicką przez sí buailte ( nadkropka ) napisany nad spółgłoską, jest pokazany czcionką rzymską przez dodanie ⟨h⟩.
  • Caith! "rzucić!" - chaith mé „rzuciłem” (osłabienie jako znacznik czasu przeszłego, spowodowane przez cząstkę do , obecnie generalnie pomijane)
  • gá „wymaganie” - easpa an ghá „brak wymogu” (lenicja oznaczająca dopełniacz rzeczownika rodzaju męskiego)
  • Seán „John” – Sheáin! "Jan!" (lenicja jako część przypadku wołacza, lenicja wołacza jest wyzwalana przez a , znacznik wołacza przed Sheáin )
• Eclipsis ( urú ) obejmuje dźwięczność zwartych bezdźwięcznych i nosowanie zwartych dźwięcznych.
  • Athair „Ojcze” - ár nAthair „Ojcze nasz”
  • tús „start”, ar dtús „na początku”
  • Gaillimh „Galway” – i nGaillimh „w Galway”

Mutacje są często jedynym sposobem na rozróżnienie form gramatycznych. Na przykład jedynym niekontekstowym sposobem rozróżnienia zaimków dzierżawczych „jej”, „jego” i „ich” są początkowe mutacje, ponieważ wszystkie znaczenia są reprezentowane przez to samo słowo a .

• jego but – a bhróg (lenicja)
• ich but – a mbróg (eclipsis)
• jej but – brog (bez zmian)

Z powodu początkowej mutacji , przedrostków , łechtaczek , sufiksów , fleksji rdzenia , końcowej morfologii , elizji , sandhi , epentezy i asymilacji ; początek, rdzeń i koniec słów mogą zmieniać się radykalnie, a nawet jednocześnie, w zależności od kontekstu.

Ortografia

Główny artykuł: ortografia irlandzka

Oficjalny symbol Irlandzkich Sił Obronnych, przedstawiający gaelicki krój pisma ze znakami diakrytycznymi w postaci kropek

Ogham był systemem pisma używanym do pisania prymitywnego języka irlandzkiego i staroirlandzkiego do czasu wprowadzenia alfabetu łacińskiego w V wieku n.e. Głównym krojem używanym do pisania po irlandzku była czcionka gaelicka ( cló Gaelach ), dopóki nie została zastąpiona czcionką rzymską ( cló Rómhánach ) w połowie XX wieku.

Tradycyjny alfabet irlandzki ( áibítir ) składa się z 18 liter: ⟨a, b, c, d, e, f, g, h, i, l, m, n, o, p, r, s, t, u⟩. Nie zawiera ⟨j, k, q, v, w, x, y, z⟩, chociaż są one używane we współczesnych zapożyczeniach . ⟨v⟩ występuje w niewielkiej liczbie kolokwializmów (głównie onomatopeicznych ) .

Samogłoski mogą być akcentowane ostrym akcentem ( ⟨á, é, í, ó, ú⟩; irlandzki i hiberno-angielski : (síneadh) fada „długi (znak)”), ale jest to ignorowane do celów alfabetyzacji. Wydłuża samogłoski (i zmienia ich jakość ), np. ⟨e⟩ to /ɛ/ a ⟨é⟩ to / eː/ .

Overdot ( ponc séimhithe „kropka osłabienia”, buailte „uderzony ” lub séimhiú „lenicja”) był używany w tradycyjnej ortografii do wskazania osłabienia , An Caighdeán używa w tym celu następującego ⟨h⟩. W języku staroirlandzkim używano go tylko dla ⟨ḟ, ṡ⟩, podczas gdy następujące ⟨h⟩ było używane dla ⟨ch, ph, th⟩; lenicja innych liter nie została wskazana. Później te dwie metody były używane równolegle do reprezentowania osłabienia dowolnej spółgłoski i konkurowały ze sobą, aż standardową praktyką stało się używanie overdot w typie gaelickim i następującego po nim ⟨h⟩ w typie rzymskim, tj. ⟨ḃ, ċ, ḋ, ḟ, ġ, ṁ, ṗ, ṡ, ṫ⟩ są odpowiednikami ⟨bh, ch, dh, fh, gh, mh, ph, sh, th⟩. Używanie czcionki gaelickiej i przesady jest dziś ograniczone do przypadków, gdy świadomie używany jest tradycyjny styl, np. Naszywka z czapką Irlandzkich Sił Obronnych ( Óglaiġ na h-Éireann ) (patrz wyżej ). Rozszerzenie użycia overdot na czcionkę łacińską miałoby teoretycznie tę zaletę, że znacznie skróciłoby teksty irlandzkie, np. gheobhaidh sibh „you (l.mn.) dostaniesz” stałoby się ġeoḃaiḋ siḃ . Litery z przekropką są dostępne w zestawach znaków Unicode i Latin-8 .

Reforma pisowni

Mniej więcej w czasie drugiej wojny światowej Séamas Daltún, odpowiedzialny za Rannóg an Aistriúcháin (wydział oficjalnych tłumaczeń rządu irlandzkiego ), wydał własne wytyczne dotyczące standaryzacji irlandzkiej pisowni i gramatyki . Ten de facto standard został następnie zatwierdzony przez państwo i rozwinięty w Caighdeán Oifigiúil , który uprościł i ustandaryzował ortografię i gramatykę, usuwając nieme litery między dialektami i upraszczanie kombinacji samogłosek. Tam, gdzie istniało wiele wersji tego samego słowa w różnych dialektach, wybrano jedną lub więcej, na przykład:

• Lughbhaidh → Lú , „Louth” (patrz Nazwy historyczne hrabstwa Louth )
• biadh → bia , "jedzenie"
• Gaedhealg / Gaedhilg (e) / Gaedhealaing / Gaeilic / Gaelainn / Gaoidhealg / Gaolainn → Gaeilge , „język irlandzki”

Caighdeán nie odzwierciedla wszystkich dialektów w tym samym stopniu, np. bia „jedzenie” ( dopełniacz bia , wymawiane / bʲiːɟ / w Munster, odzwierciedlając pisownię sprzed Caighdeán, ponieważ -⟨idh, igh⟩ fortiate do -⟨ig⟩ w wymowie Munster ). Z tego powodu niektórzy mówcy używają pisowni sprzed Caighdeán, aby odzwierciedlić dialektalne zróżnicowanie biadh ( przypadek nomino - biernik ) „jedzenie” i bídh ( przypadek dopełniacza ) „jedzenie”. Innym przykładem może być crua „hard”, wymawiane / kruəɟ / w Munster, zgodnie z pisownią sprzed Caighdeán, cruaidh . W Munster ⟨ao⟩ i ⟨aoi⟩ są wymawiane / eː / i / iː / , ale saoghal „życie, świat” ( dopełniacz saoghail ) stało się saol ( dopełniacz saoil ) w An Caighdeán , co nie odzwierciedla wymowy Munster /sˠeːl̪ˠ/ (dopełniacz /sˠeːlʲ/ ).

Przykładowy tekst

Artykuł 1 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

Irlandzki : Saolaítear gach duine den chine daonna saor agus comhionann i ndínit agus i gcearta. Tá bua an réasúin agus an choinsiasa acu agus ba cheart dóibh gníomhú i dtreo a chéile i spiorad an bhráithreachais.

Polski : Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem godności i praw. Są obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec siebie w duchu braterstwa.

Zobacz też

• Béarlachas , Anglicyzmy w języku irlandzkim
• Buntús Cainte , kurs podstawowego mówionego języka irlandzkiego
• Porównanie szkockiego gaelickiego i irlandzkiego
• Cumann Gaelach , Towarzystwo Języka Irlandzkiego
• Słownik języka irlandzkiego
• Hipoteza podłoża goidelowego
• Hiberno-Latin , odmiana średniowiecznej łaciny używana w irlandzkich klasztorach. Zawierał neologizmy greckie, hebrajskie i celtyckie.
• Język irlandzki poza Irlandią
• Irlandzka nazwa i nazwy miejscowości w Irlandii
• Irlandzkie słowa używane w języku angielskim
• irlandzki , przedmiot egzaminu Junior Cycle w szkołach średnich w Irlandii
• Lista artystów, którzy wydali piosenki w języku irlandzkim
• Lista angielskich słów pochodzenia irlandzkiego
• Lista tematów związanych z Irlandią
• Lista imion w języku irlandzkim
• Lista mediów w języku irlandzkim
• Współczesna literatura w języku irlandzkim
• Status języka irlandzkiego , szczegółowy opis aktualnego stanu języka.
• Teastas Eorpach na Gaeilge

Notatki

Bibliografia

• Caerwyn Williams, JE & Ní Mhuiríosa, Máirín (red.). Traidisiún Liteartha na nGael . Clóchomhar Tta 1979.
•   McCabe, Richard A.. Potworny pułk Spensera: elżbietańska Irlandia i poetyka różnicy . Oxford University Press 2002. ISBN 0-19-818734-3 .
•   Hickey, Raymond. Dialekty języka irlandzkiego: studium zmieniającego się krajobrazu . Walter de Gruyter , 2011. ISBN 3110238306 .
•   Hickey, Raymond. Struktura dźwiękowa współczesnego języka irlandzkiego . De Gruyter Mouton 2014. ISBN 978-3-11-022659-1 .
•   De Brun, Pádraig. Instrukcja biblijna w języku narodowym: społeczeństwo irlandzkie i jego nauczyciele 1818–1827 . Dublin Institute for Advanced Studies 2009. ISBN 978-1-85500-212-8
• Doyle, Aidan, Historia języka irlandzkiego: od inwazji Normanów do niepodległości , Oxford, 2015.
• Fitzgerald, Garrett, „Szacunki dla baronów o minimalnym poziomie irlandzkojęzycznym wśród kolejnych dziesięcioletnich kohort, 117–1781 do 1861–1871”, tom 84, Proceedings of the Royal Irish Academy 1984.
• Garvin, Tom, Zapobieganie przyszłości: Dlaczego Irlandia była tak biedna przez tak długi czas? , Gill i MacMillan, 2005.
•   Hindley, Reg (1991, nowe wydanie). Śmierć języka irlandzkiego: kwalifikowany nekrolog . Routledge'a _ ISBN 978-0-4150-6481-1
•   McMahon, Timothy G.. Wielka szansa: odrodzenie gaelickie i społeczeństwo irlandzkie, 1893–1910 . Syracuse University Press 2008. ISBN 978-0-8156-3158-3
• Ó Grada, Cormac. „ Cé Fada le Fán ” w Dublin Review of Books , wydanie 34, 6 maja 2013 r .: „CÉ FADA LE FÁN” . Drb.ie . Zarchiwizowane od oryginału w dniu 11 października 2017 r . Źródło 23 września 2017 r .
•   Kelly, James & Mac Murchaidh, Ciarán (red.). Irlandzki i angielski: eseje o pograniczu językowym i kulturowym 1600–1900 . Four Courts Press 2012. ISBN 978-1846823404
• Ní Mhunghaile, Lesa. „Prywatna biblioteka XVIII-wiecznego irlandzkiego skryby: książki Muirisa Ó Gormáina” w Proceedings of the Royal Irish Academy , tom 110C, 2010, s. 239–276.
• Ní Mhuiríosa, Máirín. „ Cumann na Scríbhneoirí: Memoir ” w Scríobh 5 , wyd. Seán Ó Mórdha. Baile Átha Cliath: An Clóchomhar Tta 1981.
• Ó hÓgáin, Dáithí. Labhrann Laighnigh: Téacsanna agus Cainteanna ó Shean-Chúige Laighean . Coisceim 2011.
• Ó Laoire, Muiris. Używanie języka i postawy językowe w Irlandii” w wielojęzyczności w europejskich kontekstach dwujęzycznych: użycie języka i postawy   , wyd. Davida Lasagabastera i Ángela Hugueta. Wielojęzyczne sprawy Ltd. 2007. ISBN 1-85359-929-8
•   Szybakow, Aleksiej. Irlandzkie formy wyrazów / Irische Wortformen . epubli 2017. ISBN 9783745066500
•   Williams, Mikołaj. „Na Canúintí a Theacht chun Solais” w Stair na Gaeilge , wyd. Kim McCone i inni. Maigh Nuad 1994. ISBN 0-901519-90-1

Linki zewnętrzne

• Odkryj język irlandzki
• „ Nauka irlandzkiego? ”, BBC
• Bezpłatne Giotaí i Top 40 Offigiúla na hÉireann programów
• Irlandzka lista podstawowych słów słownictwa Swadesh (z dodatku Swadesh-list w Wikisłowniku )

Gramatyka i wymowa

• gramatyki irlandzkiej z dźwiękiem i wymową
• Magazyn An Gael - irlandzka sztuka, kultura i historia gaelicka żyją dziś na całym świecie
• Trinity College Dublin Syntezator języka irlandzkiego

Słowniki

• Teanglann.ie – Słowniki i zasoby terminologiczne
• Ogólne słowniki gaelickie