czeskie imię
Czeskie imiona składają się z imienia i nazwiska (nazwiska). Czesi zazwyczaj otrzymują jedno imię – dodatkowe imiona mogą wybrać sami przy chrzcie, ale generalnie używają jednego. W przypadku małżeństwa panna młoda zazwyczaj przyjmuje nazwisko pana młodego.
Imiona
W Czechach imiona są po prostu znane jako jména („imiona”) lub, jeśli wymaga tego kontekst, křestní jména („ imiona chrześcijańskie ”). Forma liczby pojedynczej to jméno . Ogólnie rzecz biorąc, imię może mieć korzenie chrześcijańskie lub tradycyjne słowiańskie pochodzenie przedchrześcijańskie (np. Milena , Božena , Jaroslav , Václav , Vojtěch ).
Kiedyś wybór imienia dziecka z listy zatwierdzonej przez rząd był prawnym obowiązkiem. Na inne nazwy konieczne było specjalne zezwolenie, z wyjątkiem mniejszości i cudzoziemców. Od Aksamitnej Rewolucji w 1989 roku rodzice mają prawo nadać swojemu dziecku dowolne imię, pod warunkiem, że jest ono używane gdzieś na świecie i nie jest obraźliwe ani poniżające. Jednak w ostatnich latach powszechną praktyką jest, że większość urzędów metrykalnych szuka nazwiska w księdze „Jak se bude vaše dítě jmenovat?” (Jak będzie się nazywać twoje dziecko?), czyli półoficjalna lista „dozwolonych” imion. Jeśli nie ma tam nazwiska, władze nie chcą zarejestrować imienia dziecka.
Popularność
Najpopularniejszymi imionami dla chłopców w latach 1999-2007 były Jan (John), Jakub (Jacob lub James), Tomáš (Thomas) i Martin . Wśród najpopularniejszych imion dla dziewcząt były Tereza (Teresa), Kateřina (Katherine), Eliška (Liz lub Elise), Natálie i Adéla . W 2016 roku najpopularniejszymi imionami były Jakub , Jan , Tomáš , Filip i Eliška , Tereza , Anna , Adela .
Gramatyka
Nazwy, podobnie jak wszystkie rzeczowniki w języku czeskim , są odmieniane w zależności od przypadku gramatycznego . Na przykład można by powiedzieć Pavel kouše sendvič („Paweł gryzie kanapkę”), ale Pes kouše Pavl a („Pies gryzie Pawła”) i Pes ukuusl Pavl ovi prst („Pies odgryzł Paulowi palec ”). W przeciwieństwie do blisko spokrewnionego języka słowackiego , czeski ma przypadek wołacza używany podczas dzwonienia lub zwracania się do kogoś. Można by na przykład powiedzieć: Pavl e , pozor pes! (Paweł, uważaj na psa!).
Nazwiska
Podczas gdy Czesi mają stosunkowo niewiele imion - około 260 imion ma częstotliwość powyżej 500 w Czechach - istnieją dziesiątki tysięcy czeskich nazwisk (liczba pojedyncza i mnoga: příjmení ). Są one podobne w pochodzeniu do angielskich i mogą odzwierciedlać:
- cecha osobista czyjegoś przodka (np. Malý - „mały”, Veselý - „wesoły”, Železný - „żelazo”)
- zawód ( Kovář - "kowal", Kolář - "kołodziej", Sedlák - "rolnik", Kočí - "woźnica")
- imię krewnego ( Marek – „Mark”, David , Eliáš – „Elias”)
- zwierzęta ( Liška - "lis", Zajíc - "zając", Jelínek - "mały jeleń", Ježek - "jeż", Kocourek - "mały kocur")
- szczególnie ptaki są bardzo powszechne ( Sokol - „sokół”, Čermák - „czarny pleszka”, Kalous - „asio”, Sýkora - „sikorka”, Holub - „gołąb”, Čáp - „bocian”)
- rośliny ( Konvalinka – „ konwalia ”, Růžička – „różyczka”, Fiala – „fiolet”, Javůrek – „młody klon”)
- zwłaszcza owoce i warzywa ( Jahoda - "truskawka", Hruška - "gruszka", Cibulka - "cebulka")
- jedzenie ( Oliva – „oliwka”, Makovec – „ciasto makowe”, Slanina – „boczek”)
- miejsca pochodzenia ( Slezák – „śląski”, Moravec – „morawski”, Němec – „niemiecki”)
- także w formie przymiotników ( Rosický – „z Rosice ”, Nepomucký – „z Nepomucena ”)
- czynności, zwykle w czasie przeszłym prostym ( Musil - „(on) musiał”, Pospíšil - „(on) pospieszył”, Zdražil - „(on) podniósł cenę”, Hrabal - „(on) zgarnął”)
- rzeczy ( Procházka - „spacer”, Chalupa - „chata”, Svačina - „przekąska”, Kučera - „loczek włosów”)
To, czego nie ma w języku angielskim, ale jest podobne do rodzimych języków północnoamerykańskich [ potrzebne źródło ] , to barwny charakter niektórych czeskich nazwisk, takich jak Brzobohatý (Wkrótce się wzbogaci), Volopich (Kłuje wołu), Urvinitka (Rozdziera sznurek) , Rádsetoulal (Lubię włóczyć się po okolicy), Stojaspal (Spać na stojąco), Vítámvás (Witam Cię), Tenkrát (Powrót do tamtych czasów), Schovajsa (Ukryj się!), Nebojsa (Nie bój się!), Skočdopole (Wskocz do pole!), Vozihnoj (Jazda z nawozem), Osolsobě (Sól dla siebie!), Ventluka (Wybijanie na zewnątrz), Nejezchleba (Nie jedz chleba!), Potměšil (Szył w ciemności), Přecechtěl (Mimo wszystko chciał ), Drahokoupil (Kupił drogo), Nepovím (nie powiem).
Niemieckie nazwiska są również dość powszechne w Czechach; kraj był częścią Cesarstwa Austriackiego przed 1918 rokiem i miał dużą populację niemiecką aż do II wojny światowej . Niektóre z nich zostały fonetycznie znormalizowane i przepisane na język czeski ( Müller (miller) oraz Miler ; Stein (Kamień) oraz Štajn , Schmied (Smith) oraz Šmíd (lub Šmýd ), Fritsch (Frič), Schlessinger (Šlesingr ), itp. Część z nich zachowała swoje oryginalne niemieckie nazwiska np.: Gottwald, Feiersinger, Dienstbier, Berger, Koller, Klaus, Franz, Forman, Ebermann, Lendl, Ulihrach, Gebauer, Kaberle, Vogelstanz itp.
Wiele czeskich nazwisk występuje w zdrobnieniu , które było używane do rozróżnienia ojca i syna (podobnie jak John → Johnnie) lub jako patronimika ( John → Johnson), np. Petr → Peterka lub Petřík → Petříček, Václav → Václavek lub Václavík lub Vašek → Vašinka, Sedlák → Sedláček, Polák → Poláček, Novák → Nováček, Zajíc → Zajíček, Němec → Němeček, Kalous → Kalousek, Havel → Havlík → Havlíček, Štěpán → Štěpánek → Štěpnička, Kovář → Kovaří k → Kovaříček, Holub → Holoubek, Kocour → Kocourek, Cibula → Cibulka, Petržela → Petrželka, Chalupa → Chaloupka, Čáp → Čapek, Beran – Beránek.
Najpopularniejsze czeskie nazwiska to Novák („Newman”), Svoboda („Freeman”, dosłownie „Wolność”), Novotný (to samo pochodzenie co Novák ), Dvořák (od dvůr , „dwór”) i Černý („Czarny”).
Nazwiska żeńskie
Podobnie jak w krajach anglojęzycznych, Czeszki tradycyjnie otrzymują nazwisko ojca przy urodzeniu i przyjmują nazwisko męża, gdy wychodzą za mąż. Jednak nazwy nie są dokładnie takie same; końcówki różnią się, aby pasowały do systemów przymiotników rodzaju języka czeskiego . Na przykład tenisiści Cyril Suk i Helena Suková są rodzeństwem; Suková jest żeńską formą Suk . W rzeczywistości czeskie nazwiska żeńskie są prawie zawsze przymiotnikami rodzaju żeńskiego . Istnieje kilka sposobów ich formowania, w zależności od ich męskiego odpowiednika:
- Jeśli nazwisko męskie jest przymiotnikiem rodzaju męskiego (zakończone na -ý ), nazwisko żeńskie jest po prostu żeńskim odpowiednikiem. Tak więc dziewczyna, której ojciec miał nazwisko Novotn ý, nosiłaby nazwisko Novotn á .
- Jeśli nazwisko męskie jest rzeczownikiem , nazwisko żeńskie ma przyrostek -ová , co czyni je przymiotnikiem rodzaju żeńskiego:
- Novák staje się Novák ová
- Horáč e k staje się Horáčk ová
- Svobod a staje się Svobod ová
- Navrátil (w dosłownym znaczeniu „powrócił”) staje się Navrátil ová , tj. nie zamienił się w Navrátila („powróciła”)
Kilka czeskich nazwisk nie różni się dla mężczyzn i kobiet w przypadku mianownika (przypadku używanego dla podmiotu zdania). Należą do nich nazwiska, których formą męską jest dopełniacz liczby mnogiej (np. Jirků , Janků ) oraz nazwiska, których formą męską jest przymiotnik z końcówką -í (np. Tachecí , Jarní ). Zauważ, że są one identyczne tylko w dwóch z siedmiu przypadków gramatycznych; w pozostałych pięciu formy męskie i żeńskie różnią się, zgodnie z miękką deklinacją przymiotników . Nie odmienia się również nazwiska kobiety, jeśli jest obcego pochodzenia i dodanie sufiksu -ová byłoby niewygodne lub niewykonalne: Olga Walló, Blanka Matragi.
Czesi mają tendencję do dodawania kobiecego sufiksu do nazwisk czeskich i zagranicznych kobiet. I tak np. Michelle Obama jest określana w czeskiej prasie jako Michelle Obamová . [ potrzebne źródło ] Pisarka science fiction Ursula Le Guin pojawia się w czeskich tłumaczeniach jako Ursula Le Guinová . Zjawisko to nie jest jednak powszechne. W ostatnich latach toczy się ożywiona dyskusja, czy zmieniać zagraniczne nazwiska żeńskie w użytku publicznym (np. w mediach itp.). Zwolennicy odejścia od tego zwyczaju twierdzą, że dodanie czeskiego sufiksu żeńskiego do obcego nazwiska oznacza celową zmianę nazwiska kobiety, a zatem jest zarówno mylące, jak i nierozważne, podczas gdy tradycjonaliści zwracają uwagę, że tylko dodanie sufiksu może służyć jako elastyczny przymiotnik rodzaju żeńskiego w naturalnie brzmiącym czeskim zdaniu. Chociaż dyskusja trwa, większość gazet i innych mediów posługuje się wersjami „przyjętymi”. [ potrzebne źródło ]
Do 2004 roku każda kobieta, która wyszła za mąż w Czechach i chciała zmienić nazwisko, musiała przyjąć nazwisko żeńskie, chyba że jej mąż był obcokrajowcem, którego nazwisko kończyło się na samogłoskę, lub była zarejestrowaną członkinią czeskiej mniejszości . Ustawa uchwalona w 2004 roku zezwala wszystkim cudzoziemkom, a także Czeszkom, które poślubiają obcokrajowców, przyjąć dokładne nazwisko męża.
Proponowana poprawka zezwalająca kobietom na używanie męskich wersji nazwiska została zatwierdzona przez Senat Republiki Czeskiej w lipcu 2021 r.
Podobnie jak w krajach anglojęzycznych, niektóre Czeszki decydują się na zachowanie nazwiska panieńskiego po ślubie lub przyjęcie podwójnego nazwiska. Para może również uzgodnić, że oboje przyjmą nazwisko kobiety, przy czym mąż będzie używał formy męskiej.
Nazwiska w liczbie mnogiej
Nazwiska, które są rzeczownikami w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego:
- Novák ovi – Novákowie
- rodina Novák ova – rodzina Nováków
- bratři Novák ovi - bracia Novák
- sestry Novák ovy - siostry Novák
Wszystkie formy nazwiska Novák są przymiotnikami dzierżawczymi w liczbie mnogiej; ich zakończenia zależą od płci i przypadku.
Nazwiska będące przymiotnikami w liczbie pojedynczej rodzaju męskiego:
- Novotn í - Novotnýs
- rodina Novotn ých – rodzina Novotných
- bratři Novotn í - bracia Novotný
- sestry Novotn é - siostry Novotný
Wszystkie formy nazwiska Novotný są przymiotnikami w liczbie mnogiej; ich zakończenia zależą od płci i przypadku. Forma Novotných występuje w dopełniaczu .
Zobacz też
- czeska deklinacja
- Ortografia czeska
- język czeski
- Czeskie imieniny
- słowackie imię
- słowiańskie imiona
- nazwiska słowiańskie
Linki zewnętrzne
- Lokalizator nazwisk w Czechach
- Jana Pleskalová: Hlavní typy českých příjmení na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Masaryka